12
Tã lı̣̃fı̣́ ꞌbãzó Yésũ drı̣̃ı̣̂ rî
1 ꞌDõvó mã ı̣̂sũ drẽ tã õjílã dũû tã lẽ ꞌbá trá sı̣́sı̣́ ꞌdĩ ꞌbá yî tãsĩ. Gólĩyî îcâ trá tã tãndí âꞌdálé ãmâ drí tã lẽlẽ Ôvârí ꞌá pı̣̃pı̣̂sı̣́lı̣́ ãlô sĩ rî tãsĩ. Âꞌdô bê trá ĩtí rî, ꞌdõvó mã âyê tã gólĩyî ndrĩ ãmâ ꞌá rĩ ꞌbá ãmâ lôgálé dó njũlı̣́ gạ́gạ́ tã Ôvârí kâ rî ꞌbá yî rú rî vólé, ngîngî lâ tã õnjí gólĩyî ãmâ rũ ꞌbá trá ạ̃ngbũ gõꞌdá ânjólé vólé tã Ôvârí kâ rî rũrı̣̃ ꞌásĩ njírí-njírí rî ꞌbá yî vólé. Gõꞌdá ĩtí rî, mã ꞌdê mã râ zãâ bạ̃dı̣̃ ạ̃tı̣́lı̣́ ạ̃tı̣́lı̣́ ró fĩî ậtũ-ậtũ sĩ tã gólĩyî Ôvârí drí ꞌbãlé trá ãmâ drí ꞌẽlé rî ꞌbá yî ꞌẽlé ĩꞌdî.
2 ꞌDõvó ãmâ lı̣̃fı̣́ ãâdrê cé Yésũ drı̣̃ı̣̂, gólâ ãmâ ꞌẽ ꞌbá âꞌdólé tã lẽlẽ bê sı̣́sı̣́ Ôvârí ꞌá, gõꞌdá kpá gólâ ãmâ ꞌẽ ꞌbá tã lẽlẽ ãmákâ drí mbãzó âꞌdólé cú mbârâkã bê gạ̃rạ̃ ãmâ drí rĩzó zãâ rĩꞌá ꞌdẽlé gólâ vó ĩꞌdî rî, tãlâ Yésũ ậtũ fĩî trá drãzó fê lậlı̣̂-lậlı̣̂ drı̣̃ı̣̂. Gõꞌdá gólâ ndrê ãnyĩ õdrã lârâkô rî gógó ꞌdĩ kâ rî yí lı̣̃fı̣́ ngá fínyáwá ró, tãlâ gólâ rî lı̣̃fı̣́ ꞌbãlé ãyĩkõ gólâ Ôvârí drí ꞌbãlé gólâ drí ı̣̃zạ́tú rî drı̣̃ı̣̂ ĩꞌdî. Gõꞌdá ngbãângbânõ rî, gólâ trá rĩꞌá Ôvârí rî drı̣́-ágó drı̣̃ lésĩ ró võ gólâkâ âꞌdózó cú drı̣́-ãcê bê ãngó nõ drı̣̃lı̣́ rî ꞌá.
3 Bê trá ĩtí rî, ꞌdõvó nĩ ı̣̂sũ tã tã gólâkâ tãsĩ. Gólâ ậtũ ạ̃wạ̃ tã ndrĩ gólĩyî õjílã õnjí gólĩyî gólâ rî lôvó ꞌbã ꞌbá kô ãlôwálâ rî ꞌbá yî drí ꞌẽlé gólâ rú rî ꞌbá yí kâ trá. Õzõ nĩ ı̣̃ı̣̂sũ tã trá tã gólâkâ tãsĩ rî, nĩ âꞌdô kpá îcáꞌá cú fĩî ậtũlı̣́ kậyı̣̂ gólâ lâŋõ kâ rî sĩ, cú ĩtí tã rõrõ gólâ ꞌẽ ꞌbá ãnî ꞌbãlé tã lẽlé tã Ôvârí kâ ꞌá rî âyê-âyê lâ ãkó.
4 Nĩ ndrê drẽ, õzõ nĩ õtírĩ rĩî rû cẽlé tã ûjũ-ûjũ tã õnjí ꞌbá yî drí ꞌẽlé ãnî rú rî rú rî, âcálé bũúũ ãndrõ nô rî, ꞌdĩî úûfú ãnî drẽ kô tã ꞌdî tãsĩ. Bê trá ĩtí rî, nĩ âdrê gạ́gạ́ tã lẽlé Yésũ ꞌá.
Tã Ôvârí drí íyî mvá yî âtízó ĩꞌdî sĩ lâ rî
5 Úlı̣́ gólĩyî Ôvârí kâ âtálé mbârâkã sõlé ãnî ꞌá kậyı̣̂ ódrí ãnî zı̣̃zó ꞌdĩyímvá gólâkâ ró rî ꞌbá yî jâ trá ãnî drı̣̃ı̣̂ sĩ yã? Nõô yî rĩꞌá úlı̣́ gólĩyî Ôvârí drí rĩꞌá âtálâ ãnî drí Sólõmõ tı̣́ rî ꞌbá yî ĩꞌdî.
“Ámâ mvá yî, õzõ Ôvârí Yãkóvã õtírĩ ãnî âtí rî,
ꞌdõvó nĩ ı̣̂sũ tã mãnísĩ dódó tã tíbê gólâ drí lẽlé îmbálé ãnî drí.
Õzõ gólâ ãâtî ãnî rî, tã rî ꞌdĩ õꞌbã ãnî kô âꞌdólé tã ı̣̂sũ ró rõô tã gólâ tã mbı̣̂ ꞌẽzó rî âyélé.
6 Nĩ ndrê drẽ, Ôvârí âꞌdô õjílã gólĩyî yí drí lôvó lâ ĩyî ꞌbãlé rî ꞌbá yî âtíꞌá ndrĩ lâŋõ fẽfẽ sĩ,
tãlâ gólĩyî õrî ró bê rĩꞌá tã mbı̣̂mbı̣̂ rî ꞌẽlé ĩꞌdî.
Gólâ âꞌdô õjílã ndrĩ gólĩyî gólâ drí trõlé íyî mvá yî ró rî ꞌbá yî âtíꞌá.”
Úlı̣́ Mãnĩgõ 3.11
7 ꞌDõvó nĩ ậtũ ꞌálé lâŋõ rĩ ꞌbá ãnî ꞌẽlé rî ꞌbá yî drí sĩ. Nĩ trõ lâŋõ rî ꞌdĩ âꞌdólé ꞌdíyî âtî-âtî ró ãnî átá ûrú ꞌálâ rî drı̣́gạ́ sĩ. Ôvârí rî tã ꞌẽlé ãnî drí, õzõ íyî mvá nyãányâ ró rî ꞌbá yí kâtí. Gõꞌdá mvá ãzâ fí bê átá lâ drí âtílí kôꞌdáwá drílâ âꞌdózó tã mbı̣̂ ꞌbá ró yã?
8 Órî bê ãmâ âtílí ndrĩ cé tı̣̂tı̣̂. Õzõ gõꞌdá ꞌdíyî âtî-âtî ãꞌdô trá yû ãmâ drí rî, tí ꞌdĩî gõꞌdá Ôvârí rí ꞌdĩ kô tã ꞌẽꞌá ãmâ drí õzõ íyî mvá pạ̃tı̣́ı̣̃ rî ꞌbá yí kâtí. Gõꞌdá ĩtí rî, ãmâ rĩꞌá õzõ ꞌdĩyímvá gólĩyî tı̣̃lı̣́ cú ĩtí átá lâ yî nı̣̃lı̣́ kôꞌdáwá rî ꞌbá yí kâtí.
9 Gõꞌdá ãmâ átá nyãányâ gólĩyî ãmâ tı̣̃ ꞌbá trá ı̣̃nyạ́kú drı̣̃ı̣̂ nõngá rî ꞌbá yî tãsĩ rî, gólĩyî rî ãmâ âtílí ꞌdĩ kpá ꞌdĩyímvá ĩyíkâ rî ꞌbá yî ró. Tãlâ tã rî ꞌdĩ ꞌbá yî tãsĩ rî, mã ı̣̂njı̣̃ gólĩyî. Gõꞌdá tã lâŋõ ꞌdíyî âtî-âtî kâ gólâ Ôvârí drí âfẽlé ãmâ drí rî trõzó rî lậvũ trá gạ̃rạ̃ ꞌdíyî âtî-âtî gólâ ãmâ átá ı̣̃nyạ́kú nõ kâ rî ꞌbá yí kâ drı̣̃ı̣̂ sĩ. Ĩtí rî, rĩꞌá tã lậnjı̣̃-lậnjı̣̃ ꞌî rõô ãmâ nyãányâ ꞌbãzó tã ı̣̂njı̣̃ sĩ ãmâ átá ꞌbũû ꞌálâ rî zẽlé, ãmâ drí rĩzó rĩrĩ tãndí sĩ gólâ rî mvá yî ró.
10 Gõꞌdá ãmâ átá gólĩyî ı̣̃nyạ́kú drı̣̃ nõngá nõ ꞌbá yî rî ãmâ âtílí lâŋõ fẽfẽ sĩ cé kậyı̣̂ kútúwạ́ sĩ ãmâ ꞌdĩmvã drı̣̃ı̣̂ ãmâ pãlé, âꞌdô tã ı̣̂sũ gólĩyíkâ rî vó ró. Gõꞌdá Ôvârí nı̣̃ tã gólĩyî ndrĩ ãmâ drí tãndí ró rî ꞌbá yî trá. Gólâ rî lâŋõ fẽlé ãmâ drí tãlâ ãmâ pãzó, ãꞌdô ró bê ãmâ drí âꞌdózó bê járáꞌbítí tãndí ró õzõ íyí kâtí.
11 Õzõ óõfẽ lâŋõ trá ãmâ drí rî, lâŋõ rî ꞌdĩ ꞌbã ãmâ âꞌdólé ĩzã ró ãmbá. Mã âꞌdó kô ãyĩkõ ró tã lâ tãsĩ. Gõꞌdá vó lâ sĩ rî, õzõ lâŋõ rî ꞌdĩ ĩîcâ trá ãmâ ꞌbãlé tã mbı̣̂ rî ꞌbá yî ꞌẽlé tã mbı̣̂ ꞌbá Yésũ kâ rî ꞌbá yî ró rî, ĩtí rî, ꞌdĩî ãmâ pı̣̃pı̣̂sı̣́lı̣́ âꞌdô ậꞌdı̣́ꞌá ndrúndrú, tãlâ mã âꞌdô îcáꞌá cú rĩlí rĩꞌá tã mbı̣̂mbı̣̂ rî ꞌbá yî ꞌẽlé Ôvârí rî lı̣̃fı̣́ drı̣̃ ꞌá.
12 Nĩngá sĩ, bê trá ĩtí rî, ꞌdõvó ãnî gólĩyî ndrĩ ôkõ ꞌbá trá kõlõfó-kólófô ró lâŋõ ãmbá ꞌdĩ ꞌbá yî drí sĩ rî, ũûsû ĩyî mbârâkã kpá óꞌdí âdrézó bê rákã fê kâtí tã Yésũ kâ ậtı̣̃lı̣́ gạ́gạ́ kậyı̣̂ lâŋõ kâ ꞌdĩ ꞌbá yî sĩ.
13 Nĩ êdê lạ́tı̣̂ tã Ôvârí kâ ꞌẽ kâ rî tãndí ró mbı̣̂, tãlâ lĩsí ꞌbá pá õzó ûfúdạ̃ậ kô. Gõꞌdá võ lâ ꞌdĩ ꞌá rî, éêdê ró pá lâ ꞌdĩ bê.
Drı̣́-mbílí sõsõ tã Ôvârí kâ gãgã dó rî tãsĩ
14 ꞌDõvó nĩ ꞌê tã tãndí ró pı̣̃pı̣̂sı̣́lı̣́ ãlô sĩ, ãꞌdô ró bê ãnî drí rĩzó pı̣̃pı̣̂sı̣́lı̣́ ạ̃ꞌdı̣́ sĩ õjílã bê ndrĩ. ꞌDõvó nĩ ûjũ kpá zãâ rĩꞌá tã gólĩyî Ôvârí kâ mbı̣̂mbı̣̂ rî ꞌbá yî ꞌẽlé ĩꞌdî ngbá. Gõꞌdá õzõ õjílã ãzãkã õrî kô rĩlí cé tã gólĩyî Ôvârí kâ mbı̣̂mbı̣̂ rî ꞌbá yî ꞌẽlé ĩꞌdî rî, gólâ îcá kô cãlé Kúmú Ôvârí ngálâ.
15 Bê trá ĩtí rî, ꞌdõvó nĩ ndrê ãnî vó dódó, tãlâ nĩ õzó kô kũû vólé lạ́tı̣̂ Ôvârí gólâ lẽ ꞌbá tã gólĩyî lânjã ró rî ꞌbá yî ꞌẽlé ĩꞌdî ãnî drí pı̣̃pı̣̂sı̣́lı̣́ tãndĩ sĩ rî kâ rú sĩ. ꞌDõvó kpá ĩtí rî, ãnî lı̣̃fı̣́ õmbâ ãnî rú, tãlâ tã õnjí ãzãkã õzó ãnî ꞌbãâ kô âꞌdólé pı̣̃pı̣̂sı̣́lı̣́ gĩgĩ bê lậvũlı̣́ kôrô õjílã dũû rî ꞌbá yî drı̣̃ lâ îzãlé.
16 ꞌDõvó ĩtí rî, õjílã ãzãkã ãnî lãfálé sĩ rî õꞌê tã gólĩyî ãnyĩ kâ õzõ ãvẽ kâtí ꞌdãzí rî õkó drı̣̃ rũzó ậyı̣́zó ĩꞌdí bê lâ rî kô. Gõꞌdá kpá rî, nĩ âꞌdô kô cú ĩtí tã Ôvârí kâ rî ꞌbá yî ı̣̂njı̣̃ ãkó. ꞌDĩî rĩꞌá tã õnjí Ẽsáwõ kâ rî ĩꞌdî. Gólâ fẽ võ íyíkâ âꞌdózó mvá sı̣́sı̣́ ró rî ậdrúpı̣̃ lâ drí tãlâ nyãsá fínyáwá ûsúzó nyãlé.
17 Ĩtí rî, mĩ nı̣̃ Ẽsáwõ rî tã trá. Gõꞌdá gólâ drí võ íyíkâ âꞌdózó mvá sı̣́sı̣́ ró rî fẽzó vólé rî vósĩ rî, gólâ lẽ gõꞌdá íyî átá õfẽ ró õrẽ yí drí, gõꞌdá îcá kô âꞌdólé ĩtí. Lạ́tı̣̂ ãzâ yûꞌdạ́wạ́ átá lâ drí tã gólâ rû ꞌẽ ꞌbá trá ꞌdĩ jãzó, õzõ kpálé Ẽsáwõ rî gógó õlôndã lạ́tı̣̂ kpı̣̃ı̣̂ ı̣̃lı̣́ndrı̣̂ sĩ rõô tã íyíkâ jãzó rî.
Tã gólâ tã-drı̣̃ lẽlẽ óꞌdí Ôvârí kâ Yésũ sĩ rî drí lậvũzó kôrô
sı̣́sı̣́ rî drı̣̃ı̣̂ sĩ rî
18 Gõꞌdá rî, ãnî tã trá rĩꞌá ngĩî tã õjílã Ĩsĩrãꞌélẽ kâ sı̣́sı̣́ ꞌdĩ ꞌbá yí kâ rú sĩ. Gólĩyî câ trá únı̣́ ạ́ngı̣́ rĩꞌá dõlâ cú dõdõ drı̣́ sĩ ãngó nõ kâ rî ꞌálâ. Gólĩyî câ trá únı̣́ ạ́ngı̣́ zı̣̃lı̣́ Sĩnáyĩ gólâ âꞌdó ꞌbá cú lạ̃sı̣́ kõkõ Ôvârí kâ bê rî ꞌdĩ ꞌálâ. Gõꞌdá únı̣́ rî ꞌdĩ ꞌá tólâ rî, õjílã rî ꞌdĩ ꞌbá yî drí ı̣́nı̣́rı̣́kúwạ́ ndrẽzó gõꞌdá ĩzã kõkõ ûsúzó gõꞌdá kpá kạ̃gũmạ́ạ̃ kpı̣̃ kpı̣̃ rî bê.
19 Gõꞌdá õjílã rî ꞌdĩ ꞌbá yî ârî kpá ngá võvõ õzõ tílíꞌbá yí kâtí gûnı̣́yạ́ yí bê rî ꞌbá yî gõꞌdá kpá gbórókõ ꞌbũû lésĩ gólâ gólĩyî ꞌẽ ꞌbá âꞌdólé ũrı̣̃ ró rõô rî, ĩtí rî, gólĩyî lôꞌbã rúꞌbạ́ trá, tãlâ yĩ õzó kô úlı̣́ ârí gbórókõ ꞌdî ꞌásĩ ãlôlâ.
20 Tãlâ gbórókõ rî ꞌdĩ ꞌbã tã trá kĩ nĩ rî, “Õzõ ãꞌdô cé kõrõnyã ꞌî únı̣́ ạ́ngı̣́ ꞌdĩ dõ ꞌbá trá yã rî, áâꞌdô gólĩyî ûfúꞌá lûvũ-lûvũ lâ yî sĩ kúnı̣́ mvá sĩ.” Âꞌdô âꞌdóꞌá ángô tí ró õzõ õjílã mvá õdõ únı̣́ ạ́ngı̣́ rî ꞌdĩ trá rî yã? Ĩtí rî, tã ꞌbãlé ꞌdĩ rĩꞌá lậnjı̣̃-lậnjı̣̃ ró kôrô õjílã ꞌdî ꞌbá yî drí trõlé ꞌbãlé ĩyî drı̣̃ı̣̂.
21 Gõꞌdá Músạ̃ rî nyãányâ tãsĩ rî, gólâ ndrê bê tã ũrı̣̃-gâ-dẽ ró ꞌdĩ ꞌbá yî rî, ũrı̣̃ drí gãzó gólâ rú, gõꞌdá drílâ tã âtázó kĩ, “Mâ rĩꞌá lẽꞌá tákányĩ ũrı̣̃ drí.”
22 Gõꞌdá ãnî nyãányâ tãsĩ rî, ãnî tã âꞌdó kô õzõ tã ꞌdî rî kâtí, tãlâ nĩ ânĩ trá âcálé jạ̃rı̣́bạ̃ ândrê Ôvârí gólâ lédrẽ-lédrẽ ró rî kâ ꞌá, ꞌbũû ꞌálâ zı̣̃lı̣́ Yẽrõsãlémã óꞌdí rî ĩꞌdî. Gõꞌdá tólâ rî, mãlãyíkã bê rĩꞌá ĩyî dũûdû lậvũlı̣́ kútũ drı̣̃ı̣̂ sĩ, gõꞌdá gólĩyî êꞌbê rû trá Ôvârí rî lûyı̣́lı̣́.
23 Nĩ ânĩ trá Ôvârí rî lûyı̣́lı̣́ võ ãlô ꞌá kpãkã ãlô õjílã gólâkâ ndrĩ rú lâ yî îgĩlí trá búkũ gólâkâ ꞌá ꞌbũû ꞌálâ rî ꞌbá yí bê. Nĩ ânĩ trá Ôvârí rî nyãányâ ngálâ. Gólâ ĩꞌdî tã kĩ ꞌbá õjílã ndrĩ ãngó nõ ꞌá rî ꞌbá yí kâ. Ôvârí ndrê õjílã íyíkâ rî ꞌbá yî ndrĩ íyî mvá sı̣́sı̣́ tã lâ yî drí lậnjı̣̃lı̣́ lậnjı̣̃ rî ꞌbá yî ró. Nĩ ânĩ trá võ gólâ õjílã Ôvârí kâ ndrĩ gólĩyî ôdrã ꞌbá trá ạ̃kû ró rî ꞌbá yî drí rû êꞌbézó trá rî ꞌá. Ôvârí ꞌbã gólĩyî trá âꞌdólé járáꞌbítí tãndí ró tã õnjí ãzãkã ãkó ãlôwálâ.
24 Gõꞌdá ꞌdĩî, nĩ ânĩ kpá trá Yésũ ngáá tólâ. Gõꞌdá gólâ rî gógó ĩꞌdî rĩꞌá tã-drı̣̃ lẽlẽ óꞌdí Ôvârí yî lãfálé ꞌá õjílã íyíkâ bê rî êdé ꞌbá lâ ꞌî. Ĩtí rî, Yésũ rî ãrí lâdã trá ãmâ pãlé, ãꞌdô ró bê Ôvârí drí ãmâ âyézó tã õnjí ãmákâ ꞌásĩ. Ĩtí rî, tã Yésũ rî ãrí kâ rî lậvũ kôrô tã Ábẽlẽ rî ãrí kâ rî drı̣̃ı̣̂ sĩ.
25 Gõꞌdá nĩngá sĩ rî, ãnî lı̣̃fı̣́ õmbâ ãnî rú, âꞌdó kô gãlé dó tã Ôvârí rî nyãányâ drí rĩꞌá âtálâ ãnî drí rî ꞌbá yî ârílí. Gõꞌdá õjílã gólĩyî gã ꞌbá trá dó tã Ôvârí kâ ârízó ꞌẽlé ı̣̃nyạ́kú drı̣̃ı̣̂ nõngá Músạ̃ sĩ rî îcá ĩyî kô ꞌbẽlé lâŋõ ândrê ꞌẽ ꞌbá gólĩyî ûsúlı̣́ rî ꞌásĩ. Âꞌdô bê trá ĩtí lâ ꞌdĩ ró rî, ngã âꞌdô âꞌdóꞌá ángô tí ró ãmâ drí õzõ mã õjâ ũgúlı̣́ trá Ôvârí gólâ rĩ ꞌbá úlı̣́ âtálé ꞌbũû lésĩ Yésũ sĩ rî drí rî yã? Mã îcá kô tã pạ̃tı̣́ı̣̃ ró ꞌbẽlé dı̣̃ lâŋõ Ôvârí kâ rî ꞌásĩ.
26 Sı̣́sı̣́ Ôvârí drí tã âtázó Músạ̃ drí rî sĩ rî, gólâ rî gbórókõ ꞌũ ꞌbá rî ꞌbã ı̣̃nyạ́kú rû îyálé kĩnyĩ-kĩnyĩ. Gõꞌdá ngbãângbânõ rî, Ôvârí ꞌbã tã trá kĩ nĩ rî,
“Má âꞌdô ı̣̃nyạ́kú ꞌbãꞌá rû îyálé rõô cé ândâlâ ãlô sı̣́sı̣́ ꞌálâ.
Gõꞌdá ꞌbũû âꞌdô kpá rû îyáꞌá gbı̣̃ gbı̣̃ ámâ gbórókõ sĩ.”
Hãgáyẽ 2.6
27 Ôvârí âtâ tã bê kĩ nĩ rî, yí âꞌdô ı̣̃nyạ́kú îyáꞌá cé ândâlâ ãlô sı̣́sı̣́ ꞌálâ rî, úlı̣́ rî ꞌdĩ ꞌbá yî âꞌdâ tã trá ãmâ drí kĩ, gólâ âꞌdô ngá gólĩyî ndrĩ gólâ drí lôꞌbãlé ãngó nõ ꞌá rî ꞌbá yî îyáꞌá ûfúlı̣́ ngbá, ãꞌdô ró bê ngá gólĩyî ꞌẽ ꞌbá lâkílí rî ꞌbá yî drí âꞌdózó cé ngá rî gógó gólĩyî îcá ꞌbá kô rû îyálé rî ꞌbá yî ĩꞌdî.
28 Ngá gólĩyî ndrĩ tãndí ró gólĩyî Ôvârí drí âꞌdózó ĩꞌdí bê lâ yî ãmâ gólĩyî rĩ ꞌbá kũmũ gólâkâ zẽlé rî ꞌbá yî drí rî rĩꞌá ngá gólĩyî îcá ꞌbá kô rû îyálé rî ꞌbá yî ĩꞌdî. Ĩtí rî, mã âꞌdô rĩꞌá trá zãâ õjílã Ôvârí kâ ró. Ĩtí rî, mã ꞌê ãwô-ĩtí ãmbá Ôvârí drí, gõꞌdá mã ı̣̂njı̣̃ ró gólâ kpá tã rõrõ sĩ. ꞌDĩî rĩꞌá tã sũ ꞌbá gólâ rú rî ꞌbá yî ĩꞌdî.
29 Ĩtí rî, ꞌdõvó ãmâ lı̣̃fı̣́ õmbâ ãmâ rú dódó tã Ôvârí kâ ꞌẽlé tãndí ró, tãlâ ꞌálé âdrã Ôvârí kâ rî rĩꞌá õzõ lạ̃sı̣́ gólâ îcá ꞌbá ngá kậkậrậ ndrĩ zãlé ngbá vólé rî kâtí.