☰ Matyu 5
Kawin Muk Kang Tikin Dim kel Kukuyemse em Sang te.
5
(5:1–7:29)
Kalfongeko, Kakatemoliwka!
1 Beli, Yesus e elo gelew talsiliw kawtiw banso banso bi yetemse ding dim kabalak e, e kawin muk kang dim kel teinse kale. Teinei, akalem gelewkabiliw kunum i em teine dim ka kel mewso teliwi, e 2 ilo kukuyemin weng mak bokoyemomele:
3 “ ‘Nu Sunbin-Got elo kilele kal kelinba kebuluw o!’, angeko, beem dim ibolow sakik so kebiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Abiil tikin em gawman keloke ding dim e, yu ka kel bokoliw kasike.*
4 Kal anggil ilum kulubiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Sunbin-Got e yom ibolow ilum be atemeko, menew ibolow so keyemoke kasike.*
5 Ibolow falit kekabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Sunbin-Got e yulo wiin fian mak duyemeko, yulo kawin kale fan atew duyemoke kasike.*
6 Mali im sili sili kukuw atemsomeliwi, ‘Sunbin-Got kutaka! Ku sili sili kukuw be kilelyema o!’, dangeko, beem mongom ete ok tew yemen tew emdiw kebiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Sunbin-Got e yom ibolow fukunbiliw be ki kemoke kasike.*
7 Mali kawtiw mak ilo kinkin ibolow so keyemeko, biim ibolow fukunkabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Sunbin-Got e yukati kinkin ibolow so keyemboke kasike.
8 Sunbin-Got em kiin dim e ibolow tokotoko ken so keko, biliw kawtiw yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Yu Sunbin-Got elo fein atemokoliw kasike.
9 Kasak sen dukukabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Sunbin-Got e ‘Yu nakalem muluwel te!’, yangoke kasike.
10 Sunbin-Got em ibolow fukunin gelewbomi, beem dim e ilum kulukabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom?
Abiil tikin em gawman keloke ding dim e, yu ka kel bokoliw kasike.*
11 Yu nelo “Fein!”, nangeko, nelo nenggelewiw kasike, beem mongom ete mali kawtiw i yulo desi keyemeko, funum weng bokoyemeko, yulo yeniw tewe, yu kalfongeko, kakatemoliwka!* 12 Nimtew angom? Abiil tikin katiw kel yu yan fian mak kulokoliw kasike. Feinka! Yu kakateko, wimoliwka! Yu ibolow fukunina! Sua kel akate, nukalem awalik kumel i Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum ilo yulo kaneembiliw kukuw bakatetew keyemaliw kasike.”, yangse kale.*
Yol so Ailbin so em Kiskiw Weng te.
13 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Yu yol em fakam weng kale kililina! Yu yol emdiw keko, kawin kaleem abal kebiliw kawtiw kebiliw te. Yol e abal nam eisneng kate, beem abal be banime tewe, yu nono keleweko, iti abal nam kelewokoliw a? Deiw mak banim te. Kaneko kasike, yu abal banim yol be kuluko, sak fomdoliwi, kawtiw i yan deit san anung anung kelewokoliw te.
14 Yu kawin dim kaleem ailbin atew keko, kawtiw im kiin dim kaim kuw biliw te. Beemdiw, amgu tikin kel alakabe abiw mutuk fian mak mali kunum waneng im kiin dim e nam okmole te.* 15 Yu yongom dong mak aileko, mesesem eisneng so kasi kolewbiliw a? Babo! Yu elo abisom dim kel ail kolewbeliw kano, mali kawtiw i yongom dong be atemeko, fein am matem telemokoliw kasike.* 16 Be kaneko kasike, yom ailbin be aileko, kawtiw i yom ken kuw tokotoko kebiliw kukuw be atemeko, yom abiil tikin alakabe Kalew em wiin fian daolewokoliw te.”, yangse kale.*
Moses em yulo Kukuyemse Weng be Nam Banime te.
17 Yangeko, Yesus e weng mak so bokoyemomele: “Yu kanelom fukunomeliw: ‘Ne teleko, Moses em kukuyemse weng so, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum im weng bakameliw weng so kulu koyemoki te!’, angeko, ibolow fukunokoliw te! Babo! Ne teleko, biim yangenaliw weng beem mongom be kilele ki kelomin teli te.* 18 Feinka! Deiw mak ding mak abiil kale so kawin kale so alik alik be banimoke kate, Sunbin-Got em weng beem anung fong gel so mak nam banime te. Em kukuyemse weng alik alik be atin kuw fein keloke te.* 19 Kaneko kasike, nimin kunum waneng ite mak kukuyemse weng be atemeko, beem anung fong gel mak kolewsomi, mali kawtiw im kanekabiliw kukuw bakati kukuyemiw tewe, kanekabiliw kunum waneng bi abiil tikin em kaneloke ding dim kabalak e, wiin banim kawtiw kebokoliw te. Kate, nimin kunum waneng ite mak Sunbin-Got em kukuyemse weng be kiol kuw atemeko, gelewbomi, em kukuyemse weng alik alik be mali kawtiw ilo kilele kukuyemiw tewe, i abiil tikin em gawman ding dim kel e, wiin fian so kunum waneng kebokoliw te.* 20 Yu kilele kililina! Yom ibolow be Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw kesomi, Falisi so, akalem kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum biso, alik alik biim ibolow fukunbiliw be bakilewinba keliw tewe, yu abiil tikin em gawman ding dim kalo nam uniw te.”, yangse kale.
Ibolow Kaim Alelemin em Weng te.
21 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Yu yukalem kawalik kumel im bokoyemsiliw weng be kilisiliw te. Im weng be kanekote:
‘Yu kanelom mali kawtiw ilo yeniwi, i kuanokoliw te!’,
yangeko, iti bokoyemomeliw:
‘Nimin kawtiw ite mak mali ilo yeniwi, i kuaniw tewe, yu yeniw kawtiw biilo geeyembin dim elo mo koyemeko, geeyemboliwka!’,
yangsiliw kale.* 22 Yangsiliw kate, nakati yulo bokoyemomeli: Nimin kawtiw ite mak ikalem akunum elo ibolow kaisuw kelewiw tewe, mali kawtiw mak teleko, kaneliw kawtiw biilo kawtiw diwyemin kunum em kiin dim kel mo koyemiwi, e ilo geeyemoke te. Keko beli, nimin kawtiw ite mak ikalem akunum elo ‘Ku ibolow goluw kunum kute te!’, dangiw tewe, mali kawtiw mak teleko, dangiw kawtiw biilo Isalael kawtiw num kak yetebiliw diwyemin kunum biim kiin dim mo koyemsomeliwi, i ilo geeyemboliwka! Keko beli, nimin kawtiw ite mak ikalem akunum elo ‘Ku wiin banim, baluw kunum kute te!’, dangiw tewe, kaneko, dangiw kawtiw bikati kilelbi boliwka! Mesik esik Sunbin-Got e kawtiw biilo geeyemeko, kuse weing dong tem da koyemoke kasike.*
23 Yu mesesem mak de teleko, ‘Sunbin-Got elo dulewoki te!’, angeko, em am yol am abisom teleko, ibolow fukuniwete: ‘Ibo! Nakalem nakunum so ilum so kebi kai!’, angiw tewe,* 24 yu mesesem de unbiliw be ka kel sak dukusomi, kakunum beso ilum be kilelsomi, ken kuw boliwka! Bomeliwi, iti mesesem be de teleko, Sunbin-Got elo fein dukalewboliwka!
25 Mak kunum mak kulo geekemeko, diwyemin kunum em kiin dim kamde une tewe, kaso makuw unbiliw ding dim bakate, ku ilum eisneng be kiol kuw kelewbolewka! Mesik esik ilum so kunum be kulo diwyemin kunum em teing dim da kokemei, e kulo wonuk so kunum im teing dim da kokemei, isik kulo kamdeko, sok am tem da kokemokoliw kasike. 26 Yu kililina! Ku sok am tem ka kel bomi, tum win on kisol fian alik alik be ki wenolewka! Atin kuw wenokolew ding dim ete kuw, ku iti sok am tem be kolewko, kut tolokolew kasike.”, yangse kale.
Osow Kemin em Weng te.
27 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Sua kel akate yu kilisiliw bakate:
‘Wee! Yu kanelom osow kemokoliw te!’,
yangsiliw kate,* 28 nakati iti yulo bokoyemomeli: Nimin kunum ite mak waneng mak ulo watemeko, ibolow fukunom ete: ‘Ne uso kanenemoka!’, angeko, ibolow kuw fukuniw tewe, im kanebiliw ibolow fukunin be fein osow kekabe te.
29 Yu kilele ibolow fukunina! Kom kiin mali e kulo kamdeko, ‘Ku kukuw sili sili wa mak kema!’, kangeko, kamde uneme tewe, ku kiin mali be walu fomdo kololewka! Ku kiin mali waluko, kolew tewe, e ki keko, sili sili kukuw beem dulum elo nam kamde unoke kasike, i kom kal alik alik bakal nam weng dong tem da kokemokoliw te.* 30 Kom teing yuk e kulo kamdeko, ‘Kukuw sili sili wa kema!’, kangeko, kamde uneme tewe, ku yuk teing be gato fomdo kololewka! Ku yuk teing gato kolew tewe, e ki keko, sili sili kukuw beem dulum elo nam kamde unoke kasike, i kom kal alik alik bakal nam weng dong tem da kokemokoliw te.*
Kunum Waneng Kulu Kolew Kolew Kemin em Weng te.
31 Sua kel akate, kawalik kumel i weng bokoyemiwi, yu kilisiliw bakate:
‘Nimin kunum ite mak ikalem kalel kumel ilo koyemomin ibolow keliw tewe, i ilo koyemkemin fut anung mak bosomi, ilo dukayemboliwka!’,
yangenaliw kale.* 32 Yangenaliw kate, nakati yulo weng mak bokoyemomeli: Nimin kunum ite mak ikalem kukuw kiol so, osow kelinba kalel kumel biilo koyemiw tewe, i sili sili nam kukuw kelokoliw te. Nimtew angom? Ikalem sen beem mongom ete i kalel kumel biilo kulu fakalan waneng keyemiwi, i nanew kunum kumel mak kuliw tewe, i osow nam waneng kelokoliw kasike. Beemdiw, iti kulokoliw kunum bikati osow kunum kelokoliw te. Nimtew angom? Isik akunum kumel biim kalel kulokoliw kasike.”, yangse kale.
Weng Fawtuk Ayem Weng beem Weng te.
33 Yangeko, weng makso bokoyemomele: “Yom kawalik kumel i weng kitil weng mak dukuko, bokoyemomeliw:
‘Yu kililoliwka! Kamok Fian em kiin dim e fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, yom yangiw fawtuk ayem weng be fein dem gilaloka!’,
yangenaliw kale.* * 34 Yangenaliw kate kame, nakati iti yulo bokoyemomeli: Yu kanelom fawtuk ayem weng mak kemokoliw te! Yu kanelom abiil tikin em akalem wiin so amkose eisneng beem dulum elote ayem fawtuk weng mak kemokoliw te! Nimtew angom? Abiil tikin be Sunbin-Got em teinbin abin dim kasike.* 35 Beemdiw, kawin dim kale Sunbin-Got em yan dukube dim kelei, Selusalem abiw mutuk fian be akalem abiw mutuk fian kebe kasike, yu aneng alew beem akalem wiin so amkose eisneng beem dulum elote kanelom fawtuk ayem weng mak kemokoliw te!* 36 Beemdiw, yu kanelom yukalem kal anggil dim beem dulum elote fawtuk ayem weng mak kemokoliw te! Nimtew angom? Yom kitil e fong gel kuw kelei, yukalem ete ki keko, kak kon gel makmak nam famdes kelewsomi, ‘Kak kon yemul keloka! Mikil keloka!’, angbiliw kasike. 37 Kate, yu ‘Bayo!’, ‘Fein o!’, bete kuw angboliwka! Weng dawtolo niska nelka kelewbiw tewe, yu Seten-Ataanim em ibolow dasuw fukunin ete kuw gelewbiliw kasike.”, yangse kale.
Ibolow Mutuk Fian Dulew Dulew Kemin em Weng te.
38 Yangeko, iti weng makso bokoyemomele: “Yom kawalik kumel i weng kitil weng mak dukuko, bokoyemomeliw:
‘Nimin kunum waneng ite mak mali akunum kumel biim kiin elo bakung kemiw tewe, i biim kiin bikati fakaluyem kemoliwka!’,
yangeko, iti bokolomeliw:
‘Nimin kunum waneng ite mak mali akunum kumel biim ning kun elo kang dukong kemiw tewe, i biim ning kun bikati kang dukong kemoliwka!’,
yangenaliw kale.* 39 Yangenaliw kate, nakati kame yulo bokoyemite: Nimin kunum waneng ite mak yulo wa kukuw keyemiw tewe, yu ibolow falit angeko, menew kukuw kuw kukuyemboliwka! Kukuyembomeliwi, nimin kunum waneng ite mak yulo kuleng mali elo baka yeniw tewe, yu famdes angeko, yukalem kuleng mali bakati fubelet kaleyemboliwka! 40 Keko, mali kawtiw i yulo diwyemin kunum im mit mewso yemdeko, bokoyemomeliw: ‘Asolow ilim guloko, nulo duyemina!’, yangiw tewe, yu ilim be gulok keleweko, ilim makso mak akati dukayemboliwka! 41 Beli, kunum mali mak imel kuw keyemeko, bokoyemomeliw: ‘Yu nukalem men ilum kale kiwyemeko, deiw mutuk mak koyemoliwka!’, yangiw tewe, yu biim yangbiliw weng be bakileweko, ilo singam singam aneng kalo koyem kemoliwka! 42 Mali kawtiw mak yulo bokoyemomeliw: ‘Yom mesesem mesesem be nulo duyema!’, yangiw tewe, yu mesesem eisneng be kawtiw biilo sak misim kuw dukayemboliwka! Dukayemiwi, mali i yulo dakalalomeliw: ‘Tum win mak duyemina!’, yangiw tewe, yu kalfongeko, ilo sak misim kuw dukayemboliwka!
43 Yom kawalik kumel i weng mak dukuko, bokoyemomeliw:
‘Yukalem kawkunum kumel ilo ibolow mutuk fian dukayemboliwka! Dukayemiw kate, yukalem maka keyembiliw kawtiw ilo ibolow kaim alel kuw yetebamoliwka!’,
yangenaliw kale.* 44 Yangenaliw kate, nakati yulo bokoyemomeli: Yom maka keyembiliw kawtiw bikati ibolow mutuk fian keyemboliwka! Keyemeko, mali kawtiw mak yulo ilum fian mak dukayembiw tewe, yu Sunbin-Got elo dakalalomeliw: ‘Ku ilo kinkin ibolow keyemeko, ken kukuw kuw kukuyema!’, dangboliwka!* 45 Dangbiw tewe, yu abiil tikin alakabe Kalew beem fein muluwel kebokoliw te. Nimtew angom? E ataan so suuk so be sili sili nam kawtiw so, kiol kuw kukuw gelewkabiliw kunum waneng iso, alik alik biim biliw dim akati makuw dukayembe kasike. 46 Yu kililina! On kisol fokoyemeko, deimaliw kunum wa kukuw so kunum bikati mali kawtiw ilo ibolow mutuk fian duyemkabiliw kawtiw biilo ibolow mutuk fian dukayemkabiliw te. Be fian eisneng ba kasike, Sunbin-Got e beem mongom ete yan fian mak akati duyeminba keloke te. 47 Beemdiw, Isalael kawtiw im ibik biliw kawtiw bikati ikalem awkunum kumel ilo yetemeko, ‘Nakunum a! Belew yako!’, yangbiliw te. Fein, be fian eisneng bate! 48 Kate, yukalem ete diwkuw diwkuw abiil tikin alakabe Kalew beem ken atin kiol kuw kukuw emdiw kemoliwka!”, yangse kale.*
* 5:3 Aisaya 57:15 * 5:4 Aisaya 61:2-3; Fitew Dase 7:17 * 5:5 Sim Fut 37:11 * 5:6 Aisaya 55:1-2 * 5:10 1 Fita 3:14 * 5:11 1 Fita 4:14 * 5:12 2 Kamok im Sang 36:16; Kalan Kunum 7:52 * 5:14 Sion 8:12; 9:5 * 5:15 Mak 4:21; Iluk 8:16; 11:33 * 5:16 Efesus 5:8-9; 1 Fita 2:12 * 5:17 Ulom 3:31 * 5:18 Iluk 16:17; 21:33 * 5:19 Sekow 2:10 * 5:21 Aneng Kolew 20:13; Sawa Weng 5:17 * 5:22 1 Sion 3:15 * 5:23 Mak 11:25 * 5:27 Aneng Kolew 20:14; Sawa Weng 5:18 * 5:29 Matyu 18:9; Mak 9:47 * 5:30 Matyu 18:8; Mak 9:43 * 5:31 Sawa Weng 24:1-4; Mak 10:4 * 5:33 1 Kolin 7:10-11 * 5:33 Aneng Kolew 20:7; Kunum Ayem 19:12; Teing Bakamin 30:2 * 5:34 Aisaya 66:1; Matyu 23:22; Sekow 5:12 * 5:35 Sim Fut 48:2; Aisaya 66:1 * 5:38 Aneng Kolew 21:24; Kunum Ayem 24:20; Sawa Weng 19:21 * 5:43 Kunum Ayem 19:18 * 5:44 Aneng Kolew 23:4-5; Iluk 23:34; Kalan Kunum 7:60; Ulom 12:14,20 * 5:48 Kunum Ayem 19:2; Sawa Weng 18:13
☰