7
Ri ru-defensa y rucamic ri Esteban
Y ri sacerdote ri más cꞌo rukꞌij xucꞌutuj cha ri Esteban: ¿Ketzij cꞌa ri niꞌeꞌx chavij?
Ri Esteban xuꞌej: Achiꞌaꞌ israelitas y ixreꞌ tataꞌj chupan ri katanamit, tivaxaj ri xtinꞌej chiva: Ri Dios ri cꞌo rukꞌij xucꞌut-riꞌ choch ri kamamaꞌ Abraham ojier can tiempo, antok cꞌa cꞌo chupan ri lugar rubꞌinan Mesopotamia, antok cꞌa majaꞌ rutzijuol chi nicꞌujieꞌ Harán. Y ri Dios xuꞌej cha ri Abraham: Catiel-pa chiquicajol ri avachꞌalal, y tayaꞌ can ri atanamit, y catam-pa chupan ri lugar ri xtincꞌut chavach, xchaꞌ ri Dios cha. Y ri Abraham xuyaꞌ can ri lugar rubꞌinan Caldea y xbꞌacꞌujieꞌ chupan ri tanamet Harán. Y chireꞌ chupan ri Harán xcon ri rutataꞌ ri Abraham, después ri Dios xucꞌam-pa ri Abraham chupan ri Canaán ri pacheꞌ ojcꞌo-ve vacame. Y ri Dios manak herencia xuyaꞌ cha ri Abraham chupan ri lugar reꞌ, nixta pacheꞌ nipiꞌie-ve. Pero ri Dios xuꞌon prometer cha chi ri lugar reꞌ xtuoc richin jajaꞌ y quichin ri rumáma ri xcaꞌcꞌujieꞌ, mesque ri tiempo reꞌ ri Abraham majaꞌ ticꞌujieꞌ ralcꞌual. Y xꞌeꞌx jeꞌ cha ruma ri Dios, chi ri rumáma jajaꞌ xcaꞌbꞌacꞌujieꞌ chupan jun chic nación, chupan ulief ri man quichin ta. Y ri vinak ri icꞌo chupan ri nación reꞌ xcaꞌquiyaꞌ pa samaj y man xcaꞌtuoj ta y xtiquiꞌan chica chi niquiꞌan sufrir cuatrocientos junaꞌ. Y ri Dios xuꞌej jeꞌ: Ri nación ri quireꞌ xtibꞌano chica ri rumáma ri Abraham, can xtinꞌan juzgar. Y cꞌajareꞌ xcaꞌiel-pa chireꞌ, y xcaꞌpa chupan va lugar va, y niquiyaꞌ nukꞌij, xchaꞌ. Y ri Dios xuꞌon jun pacto riqꞌuin ri Abraham. Ri pacto reꞌ cꞌo jun ratal. Y ri ratal ri pacto reꞌ, ja ri circuncisión ri niꞌan chica ri cꞌojolaꞌ. Y antok xalax ri Isaac ri rucꞌajuol ri Abraham, xuꞌon ri circuncisión cha antok xtzꞌakat ri ocho (vakxakiꞌ) kꞌij chi xalax. Quireꞌ jeꞌ xuꞌon ri Isaac antok xalax ri Jacob ri rucꞌajuol. Y quireꞌ jeꞌ xuꞌon ri Jacob quiqꞌuin ri i-doce (cabꞌalajuj) rucꞌojolaꞌ ri xaꞌuoc tataꞌj.
Y ri i-nimaꞌk rucꞌojolaꞌ ri Jacob itziel xquitzꞌat ri quichakꞌ José, ruma jajaꞌ ri más najoꞌx. Y rumareꞌ xquicꞌayij-el, y xucꞌuax cꞌa Egipto. Pero ri Dios cꞌo riqꞌuin ri José, 10 y xucol choch nojiel sufrimiento. Ri Dios xuꞌon cha ri Faraón ri rey richin ri nación Egipto, chi otz xutzꞌat ri José, y xutzꞌat jeꞌ chi cꞌo runoꞌj. Rumareꞌ ri rey xuꞌon cha ri José chi xuoc gobernador chupan Egipto, y xuoc jeꞌ encargado chupan ri rachuoch.
11 Y ri tiempo reꞌ paroꞌ ri Egipto y ri Canaán, xpa jun viꞌjal, y jun nem sufrimiento xka pa quiveꞌ. Y ri kateꞌt-kamamaꞌ ri icꞌo Canaán manak chic kax niquil chi niquitej. 12 Antok xraꞌxaj ri Jacob chi cꞌo trigo chupan ri Egipto, xaꞌrutak-el ri ralcꞌual ri naꞌay mul chulokꞌic trigo; ri ralcꞌual jareꞌ ri i-kamamaꞌ. 13 Y antok xaꞌa rucaꞌn mul, cꞌajareꞌ antok ri José xuꞌej chica ri runimal y cha ri ruchakꞌ, chi jajaꞌ ri José. Y rumareꞌ ri Faraón xunaꞌiej chi ri José icꞌo runimal y ruchakꞌ. 14 Cꞌajareꞌ ri José xutak quiyoxic ri Jacob ri rutataꞌ y ri rachꞌalal, i-setenta y cinco chiquinojiel. 15 Quireꞌ xxulie-ka ri Jacob cꞌa Egipto. Chireꞌ xcon-ve jajaꞌ y ri ralcꞌual ri i-kamamaꞌ. 16 Pero ri qui-cuerpo, cꞌa pa jun lugar rubꞌinan Siquem xaꞌmuk-ve. Xaꞌbꞌamuk chupan jun ulief pacheꞌ cꞌo-ve jun jul cꞌatuon choch jun tanatic. Ri jun ulief reꞌ, ja ri Abraham ri lakꞌayuon can chica ri i-ralcꞌual ri ache xubꞌinaj Hamor.
17 Pero antok nijiel-pa ri tiempo richin ri promesa ri rubꞌanun-pa jurar ri Dios cha ri Abraham, ri tanamet Israel más xnimar y xqꞌuiyir-ka chupan ri Egipto, 18 hasta cꞌa antok chireꞌ Egipto xuoc can jun cꞌacꞌacꞌ rey ri man rataꞌn ta roch ri José. 19 Y ri cꞌacꞌacꞌ rey reꞌ xuꞌon maña cha ri ka-nación. Xuꞌon chica ri kateꞌt-kamamaꞌ chi xquikꞌasaj qꞌuiy sufrimiento, ruma xuꞌon chica chi ri calcꞌual joꞌc ncaꞌlax, ja ncaꞌbꞌacꞌak chi ncaꞌcon, ruma man nrajoꞌ ta chi ncaꞌqꞌuiyir-ka más. 20 Chupan ri tiempo reꞌ xalax ri Moisés. Y can otz xtzꞌiet ruma ri Dios. Oxeꞌ icꞌ ri xꞌan cuenta cuma ri rutie-rutataꞌ. 21 Y después antok xyoꞌx choch peligro paroꞌ ri río, xucꞌuax ruma ri rumiꞌal ri Faraón y can incheꞌl ral xuꞌon cha ri Moisés. 22 Y xcꞌut choch ri Moisés nojiel ri noꞌj ri cꞌo quiqꞌuin ri aj-Egipto. Can jun nem ache xuꞌon-ka riqꞌuin ri nuꞌon y riqꞌuin ri nuꞌej.
23 Antok ri Moisés cꞌo cuarenta rujunaꞌ, xalax pa ránima chi xaꞌbꞌarutzꞌataꞌ ri ruvanakil israelitas. 24 Y xutzꞌat chi jun aj-Egipto nuchꞌey jun israelita. Y chi xutoꞌ ri ruvanakil, xuꞌon rucꞌaxiel cha ri aj-Egipto y xuquimisaj. 25 Jajaꞌ xuꞌon-ka pensar chi ri ruvanakil israelitas xtiꞌka pa quiveꞌ (xtiquiꞌan entender) chi jajaꞌ ri takuon-pa ruma ri Dios chi ncaꞌrucol pa quikꞌaꞌ ri aj-Egipto, pero ijejeꞌ xa man xiꞌka ta pa quiveꞌ (man xquiꞌan ta entender) chi quireꞌ. 26 Y chucaꞌn kꞌij, icꞌo icaꞌyeꞌ israelitas ncaꞌyovar, y ri Moisés xalka quiqꞌuin, y xrajoꞌ ta xujach quivach chi quireꞌ man chic ncaꞌyovar. Rumareꞌ jajaꞌ xuꞌej chica: ¿Karruma nquixayovar? Ixreꞌ israelitas ri ix caꞌyeꞌ, xchaꞌ chica. 27 Pero ri jun ri nichꞌayuon, xunem ri Moisés y xuꞌej: ¿Chica xayoꞌn chi naꞌan gobernar pa kaveꞌ y chi at juez pa kaveꞌ? 28 ¿O navajoꞌ nquinaquimisaj inreꞌ incheꞌl xaꞌan cha ri jun ache aj-Egipto ri ivir? xchaꞌ cha. 29 Y antok ri Moisés xraꞌxaj quireꞌ, xnumaj y xꞌa cꞌa ri nación Madián. Y chireꞌ, chiquicajol vinak ri man i-ruvanakil ta, xcꞌujie-ve. Chireꞌ xcꞌulieꞌ y xaꞌcꞌujieꞌ icaꞌyeꞌ ralcꞌual.
30 Y antok kꞌaxnak chic cuarenta junaꞌ ticꞌujieꞌ ri Moisés chireꞌ Madián, jun ángel xucꞌut-riꞌ choch chupan jun kꞌayis cꞌo ruqꞌuixal ri rubꞌinan zarza ri nicꞌat pa kꞌakꞌ. Reꞌ xutzꞌat chupan jun desierto, ri pacheꞌ cꞌo-ve ri juyuꞌ Sinaí. 31 Y antok ri Moisés xutzꞌat reꞌ, can xchapataj. Y chi nutzꞌat más otz, xjiel-apa cierca. Pero jareꞌ antok xchꞌo-pa ri Ajaf cha, y xuꞌej: 32 Inreꞌ ri Qui-Dios ri avateꞌt-amamaꞌ. Inreꞌ in Ru-Dios ri Abraham, in Ru-Dios ri Isaac y in Ru-Dios ri Jacob, xchaꞌ. Y ri Moisés xuxiꞌij-riꞌ chi xtzuꞌn chic apa, xa nibꞌarbꞌuot. 33 Y ri Ajaf xuꞌej jeꞌ cha ri Moisés: Tavalasaj-el la axajabꞌ chavakan, ruma ri lugar pacheꞌ at-paꞌl-ve can santo. 34 Y vacame catam-pa y ncantak-el Egipto chi nacol ri nutanamit, ruma nitzꞌat chi qꞌuiy sufrimiento niquikꞌasaj, y vaxan jeꞌ ri okꞌiej ri niquiꞌan, y mareꞌ xika-pa chi ncaꞌncol, xchaꞌ ri Ajaf cha ri Moisés.
35 Y ri Moisés reꞌ, man xcajoꞌ ta ri ruvanakil antes, antok xquiꞌej cha: ¿Chica xayoꞌn chi nkojaꞌan gobernar y chi at juez pa kaveꞌ? Ja Moisés reꞌ ri xtak-el ruma ri Dios, chi xaꞌrucol ri ruvanakil y chi jajaꞌ jeꞌ nucꞌuan quichin. Y ri xtoꞌn richin ri Moisés, ja ri ángel ri xucꞌut-riꞌ chupan ri jun kꞌayis ri cꞌo ruqꞌuixal ri rubꞌinan zarza. 36 Jajaꞌ ri xalasan-pa quichin ri kateꞌt-kamamaꞌ chireꞌ Egipto. Jajaꞌ xaꞌruꞌon nimaꞌk tak milagros y señales chupan ri nación Egipto, chupan ri Mar Rojo, y chupan jeꞌ ri desierto durante cuarenta junaꞌ. 37 Y ri Moisés xuꞌej chica ri kavanakil ri tiempo reꞌ chirij ri Cristo: Ri Kajaf Dios xtupilisaj-pa jun profeta chiquicajol ri iviy-imáma ri xcaꞌcꞌujieꞌ más chakavach-apa; jun incheꞌl inreꞌ. Can tivaxaj cꞌa ri rutzij. Quireꞌ ruꞌeꞌn can ri Moisés. 38 Y jareꞌ ri Moisés ri xcꞌujieꞌ chiquicajol ri kavanakil israelitas chupan ri desierto. Y ja jeꞌ jajaꞌ ri xꞌeꞌn chica ri kateꞌt-kamamaꞌ ri tzij ri xuꞌej ri ru-ángel ri Dios cha paroꞌ ri juyuꞌ Sinaí. Can cha cꞌa jajaꞌ xjach-ve ri tzij richin ri cꞌaslien chi quireꞌ jajaꞌ xuyaꞌ chika.
39 Xa ja ri kateꞌt-kamamaꞌ man xaꞌniman ta cha ri Moisés. Pa rucꞌaxiel chi xaꞌniman cha, man xcajoꞌ ta, ri cánima ijejeꞌ chaꞌnin xtzalaj cꞌa chupan ri nación Egipto. 40 Y antok ri Moisés cꞌa cꞌo paroꞌ ri juyuꞌ Sinaí, xquiꞌej cha ri Aarón: Tabꞌanaꞌ ka-dioses chi quireꞌ ijejeꞌ ncaꞌcꞌuan kichin. Ruma ri Moisés ri xalasan-pa kichin chupan ri Egipto, man kataꞌn ta chica xuꞌon. 41 Y can xquiꞌan jun chꞌiti váquix y can xaꞌquicuot riqꞌuin. Rumareꞌ xaꞌquiquimisaj chicop choch, chi xquiyaꞌ rukꞌij ri ídolo. 42 Rumareꞌ ri Dios xaꞌruyaꞌ can ri kavanakil, y xuyaꞌ lugar chica chi tiquiyaꞌ cꞌa quikꞌij ri ncaꞌtzꞌiet chicaj. Can quireꞌ quitzꞌibꞌan can ri profetas ri xaꞌcꞌujieꞌ ojier can tiempo. Chupan ri tzꞌibꞌan can, ri Dios nuꞌej:
Ixreꞌ aj-Israel, antok xixcꞌujieꞌ cuarenta junaꞌ chupan ri desierto,
¿chuva came inreꞌ xiyaꞌ ri chicop ri xiꞌquimisaj chireꞌ?
43 Pa rucꞌaxiel reꞌ xa xitaliej ri rachuoch ri dios Moloc,
y xiyaꞌ rukꞌij ri ru-estrella (ruchꞌumil) ri i-dios rubꞌinan Renfán.
Y jareꞌ ri i-dios ri xiꞌan chi xiyaꞌ quikꞌij.
Rumareꞌ inreꞌ, xchaꞌ ri Dios, xtinꞌan chiva chi nquixbꞌacꞌujieꞌ más cꞌa cala choch ri Babilonia.
Quireꞌ nuꞌej chupan ri quitzꞌibꞌan can ri profetas.
44 Y antok ri kateꞌt-kamamaꞌ xaꞌcꞌujieꞌ chupan ri desierto, can quicꞌuan ri rachuoch ri Dios ri bꞌanun cha tziak, y chireꞌ nucꞌut-ve-riꞌ ri Dios chiquivach. Ri rachuoch ri Dios xꞌan cha can incheꞌl ri xrajoꞌ, ruma ri Dios can xucꞌut choch ri Moisés ri chica rubꞌanic nrajoꞌ chi niꞌan cha. 45 Y ja rachuoch ri Dios reꞌ ri quicꞌamun-pa ri kateꞌt-kamamaꞌ antok xaꞌuoc-pa chupan ri lugar rubꞌinan Canaán, antok i-cꞌamun-pa ruma ri Josué. Y xaꞌcꞌujie-ka vaveꞌ, antok xaꞌchꞌacuon chiquij ri vinak ri icꞌo chupan ri lugar reꞌ. Can ja ri Dios xtoꞌn quichin chi xaꞌquilasaj-el ri vinak ri man israelitas ta. Y ri rachuoch ri Dios ri quicꞌamun-pa antok xaꞌlka, cꞌa cꞌo pa ru-tiempo ri rey David. 46 Y ri rey reꞌ can altíra xajoꞌx ruma ri Dios. Rumareꞌ jajaꞌ xucꞌutuj favor cha ri Dios chi tuyaꞌ lugar cha chi nuꞌon jun ru-templo richin ri Ru-Dios ri Jacob ri kamamaꞌ. 47 Pero man ja ta ri rey David ri xbꞌano ri templo. Xa ja ri Salomón ri rucꞌajuol ri rey David ri xbꞌano ri templo. 48 Pero ri Namalaj Dios man nicꞌujieꞌ ta chupan templos ri canun achiꞌaꞌ. Incheꞌl rutzꞌibꞌan can jun profeta ri xcꞌujieꞌ ojier can tiempo:
49 Ri Ajaf Dios nuꞌej:
Ri rocaj jareꞌ ri nu-trono,
y ri roch-ulief jareꞌ ri pacheꞌ niya-ve ri vakan.
¿Chica cꞌa jay ntiꞌan ixreꞌ chi vichin inreꞌ?
¿Y pacheꞌ cꞌo-ve ri lugar ri ntiꞌan chi nquinuxlan?
50 ¿Man xinꞌan ta came nojiel kax riqꞌuin nukꞌaꞌ?
Quireꞌ nuꞌej ri rutzꞌibꞌan can ri profeta.
51 Y ri Esteban xuꞌej jeꞌ chica: ¡Ixreꞌ cof ranun ri ivánima, ruma man ntivajoꞌ ta ntivaxaj ri nuꞌej ri Dios chiva, ni man ntiyaꞌ ta jeꞌ lugar chi ntuoc riqꞌuin ivánima, y man ntiyaꞌ ta lugar chi ja ta ri Espíritu Santo ri nucꞌuan ivichin! Y can incheꞌl ri xquiꞌan ri ojier tak kateꞌt-kamamaꞌ, can quireꞌ jeꞌ ri ntiꞌan ixreꞌ vacame. 52 ¿Cꞌo came jun chiquivach ri profetas ri xaꞌcꞌujieꞌ ojier can tiempo, ri man ta xuꞌon sufrir pa quikꞌaꞌ ri ivateꞌt-imamaꞌ? Ri ivateꞌt-imamaꞌ xaꞌquiquimisaj ri xaꞌeꞌn chi xtipa ri Cristo ri can choj ri rucꞌaslien. Y antok xalka ri Cristo, ixreꞌ chic ri xixjacho richin y xiꞌej chi tiquimisas. 53 Y ri Dios xuyaꞌ ri ley chica ángeles chi xalquiyaꞌ chiva. Pero ixreꞌ man xinimaj ta, xchaꞌ ri Esteban chica.
54 Y antok ri autoridades richin ri tanamet xcaꞌxaj ri xuꞌej ri Esteban, xyacataj quiyoval y can niquikꞌachꞌachꞌiej coray chirij. 55 Pero ri Esteban can jun ache ri nojnak ránima riqꞌuin ri Espíritu Santo. Jajaꞌ xtzuꞌn-el chicaj, xutzꞌat ri ru-gloria ri Dios, y xutzꞌat ri Jesús cꞌo pa ru-derecha ri Dios. 56 Y jareꞌ antok xuꞌej: Inreꞌ nitzꞌat la rocaj jakal y nitzꞌat ri Xtak-pa chicaj chi xalax chikacajol cꞌo pa ru-derecha ri Dios, xchaꞌ.
57 Y ri vinak, ruma man nicajoꞌ ta chic nicaꞌxaj, xquitzꞌapij quixiquin; y ncaꞌsiqꞌuin xaꞌpalaj-pa chirij y xbꞌaquitzꞌama-pa. 58 Y xquilasaj-el chuchiꞌ ri tanamet, y xquicꞌak cha abꞌaj. Y ri xaꞌtzꞌako tzij chirij ri Esteban xquiyaꞌ can ri quitziak chirakan jun alaꞌ rubꞌinan Saulo. 59 Y antok ri Esteban nicꞌak cha abꞌaj, jajaꞌ nuꞌon orar y nuꞌej: Vajaf Jesús, tabꞌanaꞌ recibir ri nu-espíritu.
60 Y jajaꞌ xxuquie-ka, y xurak ruchiꞌ chi xchꞌoꞌ y xuꞌej: Vajaf, man taꞌan chica chi nicakaj ri pecado ri niquiꞌan, xchaꞌ. Y joꞌc cꞌa reꞌ xuꞌej, ja xcon.
7:3 Gn. 12:1. 7:4 Gn. 11:31. 7:4 Gn. 12:4. 7:5 Gn. 12:7; 13:15; 15:18; 17:8. 7:7 Gn. 15:13-14. 7:8 Gn. 17:10-14. 7:8 Gn. 21:2-4. 7:9 Gn. 37:11. 7:9 Gn. 37:28. 7:9 Gn. 39:2-21. 7:10 Gn. 41:39-41. 7:11 Gn. 41:54-57. 7:12 Gn. 42:1-2. 7:13 Gn. 45:1. 7:13 Gn. 45:16. 7:14 Gn. 45:9-10, 17-18. 7:15 Gn. 46:1-7. 7:15 Gn. 49:33. 7:16 Ri tzij “jul” nrajoꞌ nuꞌej: Tumba, sepulcro y panteón. 7:16 Gn. 23:3-16; 33:19; 50:7-13. 7:18 Ex. 1:7-8. 7:19 Ex. 1:10-11. 7:19 Ex. 1:22. 7:20 Ex. 2:2. 7:21 Ex. 2:3-10. 7:29 Ex. 2:11-15. 7:29 Ex. 18:3-4. 7:34 Ex. 3:1-10. 7:36 Ex. 7:3. 7:36 Ex. 14:21. 7:36 Nm. 14:33. 7:37 Dt. 18:15, 18. 7:38 Ex. 19:1–20:17; Dt. 5:1-33. 7:40 Ex. 32:1. 7:41 Ex. 32:2-6. 7:43 Am. 5:25-27. 7:44 Ex. 25:9, 40. 7:45 Jos. 3:14-17. 7:46 2S. 7:1-16; 1Cr. 17:1-14. 7:47 1R. 6:1-38; 2Cr. 3:1-17. 7:50 Is. 66:1-2. 7:51 Is. 63:10.