10
Mulkuruynydja yolŋuy yäkuy Goniliyatjthuny djuy'yurr wiripuŋuny yolŋuny gaḏaymanaraw Betaw
Peter and Cornelius
Acts 10.1-33
Ŋunhili wäŋaŋur yäkuŋur Djitjariyany,* yolŋu yäku Goniliyatj* gan nhinan, yurr ŋayi ŋunhi ŋurruŋu buŋgawa Rawumbuywu malaw miriŋuw, bäpurruw yäkuw Yitiliyangu.* Yo, yurr ŋayi ŋunhi Goniliyatjtja mulkuru yolŋuny, nhawi balanya Djan'tayil yolŋu, yaka ŋayi ŋunhi Djuw malany. Yurr bitjarr bili ŋayi gan guyaŋanany ŋayaŋuynydja ŋupar Bäpany yan God-Waŋarrnha, ga bitjarryi bili walal gan ŋunhi buku-ŋal'yurrnydja God-Waŋarrwu yan, ŋayipi nhakun Goniliyatj ga gurruṯumirr walal nhanŋu. Ga bitjarryi bili ŋayi gan ŋunhi guŋga'yurryi ŋurruwuykmirrinhany Djuw malany, ga bukumirriyaŋal ŋayi gan God-Waŋarrwal bitjarr bili yan.
Yo, waŋganymirrnydja ḻäy-bilyunaraynha waluy, milmitjpan, ŋayiny gan Goniliyatjtja nhinanan, bala ŋayi nhäŋala God-Waŋarrwun dhäwu-gänhamirrinhan djiwarr'puynhan yolŋuny, ŋayi marrtjin guwatjmar ŋanya, bala ŋayi ŋunhi waŋanan yäku-lakaraŋala ŋanya bitjarrnha, “Goniliyatj,” bitjarr.
Bala ŋayi gan Goniliyatjthuny nhäŋalnydja ŋanya dharr bitjarra ŋunhiyiny ŋunhi djiwarr'wuynhany dhäwu-gänhamirriny yolŋuny, barrarinan manapar ŋayi nhanŋu, bala yan ŋayi waŋanan bitjarra, “Nhä way, Garray?” bitjarr.
Ga ŋayiny waŋan ŋunhiyiny djiwarr'wuynydja dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu bitjarra, “God-Waŋarryuny nhokuŋ bilin ŋäkula bukumirriyanhawuynydja, ga nhäŋal ŋayi nhuŋu manymak djäma malany, ŋunhi nhe gan mirithin guŋga'yurr ŋunhawurruny ŋunhi ŋurruwuykmirriny yolŋuny walalany. Yo, God-Waŋarryuny nhuna gan dhuwal bilin guyaŋanan. 5-6 Ŋunha wäŋaŋur Djopany* yolŋu ga nhina, yäkuny ŋayi ŋunhi Djäyman-Beta,* yurr wäŋaŋurnydja bala'ŋurnydja ŋayi ga nhinany nhanukal ŋurikalyi wiripuŋuwal Djäymangal, ŋunhi ŋayi ŋuli ga warrakan' mala barrwaṉ' djäma. Yurr wäŋany ŋunhi ga dhärrany galki raŋiŋur. Gatjuy djuy'yurra nhuŋuwuy nhe yolŋunhan walalany, märr walal dhu marrtjin ga garr'yunna ŋanya Betanhany rälin dhipal nhokalnha.” Yo, waŋanany ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu bitjarryin, bala marrtjinan roŋiyinan balan djiwarr'lila, ganarrthaŋala ŋayi ŋanya.
Ga dhunupan ŋayiny Goniliyatjtja wäthurra märrmaw' yolŋuw maṉḏaŋ, djämamirriw maṉḏaŋ nhanukiyingalaŋaw ŋayi ga waŋganygu Rawumbuywu miriŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ganha buku-ŋal'yuna God-Waŋarrwu ga djägamirr ŋayi ŋunhi nhanŋu Goniliyatjku. Yo, wäthurrnydja ŋayi walalaŋ ŋunhi, bala ŋayi lakaraŋala walalaŋgal ŋunhiŋuwuyyin ŋunhi nhaltjarr nhanukal maḻŋ'thurr, bala ŋayi yan dhunupan walalany djuy'yurrnha balan Djopalilnha wäŋalil, garr'yunaraw nhanŋun Betawnha.
Marrtjinany walal gan ŋunhi dhunupan yan, yan bili-i-i ga wiripuŋuynha waluy, yurr ḏämbuynha waluy walal ŋunhi bunanany Djopany wäŋaŋur. Ga balanyamirriy bili yan ŋunhi walal ŋayathaŋalnydja ŋunhiyiny wäŋa Djopany, bala ŋayiny Betany marrtjinan, ŋal'yurra marrtjin balan garrwarlila ŋapalila buṉbulil, ga ŋunhiliyin ŋayi gan ŋunhi nhinanany bukumirriyaŋala. 10 Yurr marrya' ŋayi ŋunhi yolŋuny, galkurra ŋayi gan ŋathawnha, bäy walal marrtjin djäma ŋatha mala ŋunhili ŋoyŋur bala'ŋur. 11 Yo, nhinanan ŋayi gan ŋunhi bukumirriyaŋala, bala ŋayi ŋunhi maŋutji-djurthinan, nhäŋalnydja ŋayi ŋunhi ŋunha djiwarrny'tja wäŋa bilin ḻapthunawuynha, ga beŋuryi marrtjin yarrupthurr ŋula nhä yan yindi, yurr ŋunhi dhimbuluŋnha manydjarrka'mirra yulŋuny yupthurrnydja marrtjin räli. 12 Yurr ŋunhiliyi djinawany' manydjarrka'ŋurnydja, warrakan' mala marrtjin gärri'-garrin dhaŋaŋ mirithirr wiripu wiripu, balanya nhakun detuŋ, ga bikipiki, beya, ga buṯthunamirr warrakan', dhika nhä mala gorruŋal marrtjin ŋunhiliyi. 13 Bala yan ŋayi dhunupan Betaynydja ŋäkula rirrakaynydja waŋanhawuynydja balanyawuynha, “Way Beta, rur'yurra, bala buŋun dhuwaliny ŋunhi warrakan'tja mala, bala ḻukin.”
14 “Yakan Garray,” bitjarr ŋayi Betany. “Yakan ŋarra ŋuli ga dhuwal balanyayiny mala ḻuka, bili ŋanapurruŋgalnydja ga dhuwal romdhu lakaram ŋunhi dhuwaliyiny mala warrakan' yätjkurra, bäyŋu ŋula ḏarrtjalk ŋanapurruŋguny ḻukanharaw.”
15 Ga bulu ŋunhi rirrakay waŋan nhanŋu bitjarr, “Ŋunhi nhä mala ŋayi ŋuli God-Waŋarryu manymak lakaram ga ḏarrtjalktja, nheny dhu yakan ŋunhiyiny yätjkurr-lakaram.”
16 Yo, buku-ḻurrkun'mirra ŋunhiyi rirrakaynydja dhawaṯthurr. Bala dhunupan yan ŋunhiyiny dhimbuluŋmirrnydja manydjarrkany' roŋiyinan balan djiwarr'lila. 17 Bala ŋayi Betaynydja gan guyaŋanan ŋupara nhä ŋunhi yuwalk mayali' ŋunhi ŋayi nhäŋal.
Ga balanyamirriyyi bili yan waluy, walalnydja ŋunhiliyiny bunanan, ŋunhiwurrnydja yolŋu walal djuy'yunawuynydja nhanukuŋuny Goniliyatjkuŋuny; bilin walal maḻŋ'maraŋala, ŋayathaŋala ŋunhiyiny wäŋa, bala walal gan dhärra'-dharranany, dhurrwaran wutthu'-wutthurr. 18 Ga waŋanany walal ŋunhi dhä-birrka'yurrnydja bitjarra, “Ŋula ga dhiyal yolŋu nhina yäku Djäyman-Beta?”
19 Ga ŋayiny Betany baḏak ŋathil gan nhinan mukthurr yan, ŋunhili banydji yan garramat ŋapaŋur buṉbuŋur, guyaŋan ŋayi gan ŋupar nhä ŋunhiyi maḻŋ'thurr maŋutji-djurthinyawurr nhanukalaŋuwurr. Bala God-Waŋarrwuny Birrimbirr waŋanan nhanukal, lakaraŋalnydja bitjarrnha, “Ŋunha ḻurrkun'tja yolŋu walal nhuŋu ga ḻarruman. 20 Ma' rur'yurra, bala marrtjin yarrupthurra, guwatjmula walalany. Marrtjin nhe dhu malthunna walalaŋgun. Yakan ŋuyulkthiny walalaŋ, bili ŋarrakuŋ warray ŋunhiwurryiny djuy'yunawuy,” bitjarr.
21 Bala ŋayi yan Betany rur'yurra, yarrupthurra marrtjin, bala ŋayi yan dhunupan waŋanany walalaŋ bitjarra, “Ŋarraku nhuma ga dhuwal ḻarrumany? Dhuwal ŋarra. Nhaku nhuma dhuwal marrtjinany räliny?”
22 Ga walalnydja waŋan buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarr, “Ŋuriŋi dhuwal ŋurruḏawalaŋuy yolŋuy yäkuy Goniliyatjthu djuy'yurr ŋanapurruny. Ŋayiny ŋunhi mulkuru yolŋu, yaka Djuw bäpurru, yurr manymak ŋayi ŋunha ḏirramuny; buku-ŋal'yundja ŋayi ŋuli ga ŋunha God-Waŋarrwu yan, ga bukmakthun walal ŋuli ga ŋunhi Djuw malaynydja manymak-lakaraman ŋanya. Ga barpuruny nhanukal God-Waŋarrwal dharrpalyu dhäwu-gänhamirriy djiwarr'wuyyu yolŋuy lakaram bitjan, ‘Gatjuy, gaḏaymula Betanhany rälin dhipala nhokala wäŋalil, märr nhuma dhu ŋämany nhanukiyinguŋun yan dhäwuny',’ bitjan. Bala barpuru ŋayi dhunupan ŋanapurruny Goniliyatjthuny djuy'yunna nhuŋu.” 23 Bala ŋayi Betaynydja gaḏaymara walalany ŋunhiwiliyin nhanukiyingala ŋayi wäŋalilnydja, ga ŋunhilin walal ŋorranany.
Ga goḏarrny'tja, bala ŋayiny Betany rur'yurra, bala malthurra marrtjin walalaŋ ŋurikiwurruŋdhin mulwu'-mulwurwun yolŋu'-yulŋuw. Ga walal wiripuwurr ŋunhiŋuwuy wäŋa-Djopawuynydja Garraywalaŋumirr walal ga malthurryi. 24 Marrtjinan walal gan bala-a-a, ga gandarrŋura walal ŋorranany, ga goḏarr'nha wiripuŋuynha waluy bala walal bunanan ŋunhiliyiny wäŋaŋur Djitjariyany. Ga ŋayiny gan Goniliyatjtja galkurra nhanŋu Betawnydja, bukmaknha yan walal, ŋayipi ga miyalk nhanŋu ga djamarrkuḻi', ga wiripuwurr gurruṯumirr mala, ga ḻundu'mirriŋu walal galkipuy, bukmakkuŋala ŋayi walalany ḻuŋ'maraŋalnydja ŋunhiwiliyi nhanukiyingalnydja ŋayi wäŋalil. 25 Ga ŋunhi ŋayi Betay galki dhurrwarany ŋayathaŋal, bala ŋayiny Goniliyatjtja gumurr'yurra nhanŋu, bala ŋayi yan ŋurrkanhaminan ŋanyapinya ŋayi ḻukulila nhanukal, märr-ŋal'yurra gan nhanŋu. 26 Bala dhunupan ŋayiny ŋanya Betaynydja ŋayathaŋala waṉan, dhärranhamaraŋala, ga waŋan bitjarra, “Ma' dhärrin. Yaka nhe dhu ga ŋarrakuny buku-ŋal'yun, bili ŋarrany dhuwal yolŋu muka yan nhakun nhe.”
27 Ga dhunupan yan maṉḏa ŋunhi gärrinan yulŋuny, bala ŋayi Betaynydja nhäŋalnydja dharrwanhan yolŋunhany walalany. 28 Bala ŋayi waŋanan walalaŋgal bitjarra, “Bili muka nhuma dhuwal marŋgimirr, ŋunhi ŋanapurruŋgalnydja Djuw malawalnydja romdhu ga lakaram, ŋunhi yakan dhunupa napurr dhu gärri Djan'tayilwalnydja wäŋalil; ŋanapurrnydja Djuw malany dhuwal ga nhina gänaŋ'thunna nhumalaŋgalnydja mulwu'-mulwurwalnydja. Yurr ŋayipi yan ŋunhi God-Waŋarryu ŋarraku milkumany barpuru bitjan, ŋarra dhu ga yaka ŋula yolnha yolŋuny yätjkurr-lakaram, yanbi ŋayiny ŋunhiyiny gänaŋ'maranhawuynha nhanukuŋ. 29 Yo, nheny barpuru ŋunhi djuy'yundja walalany ŋarraku, bala yan ŋarra marrtjinan räli; yakan ŋarra ŋuyulkthi, bili ŋuriŋiyin ŋunhi ŋayi ŋarrakal God-Waŋarryu milkuŋal. Nhaku barpuru nhe ŋarraku djuy'yundja walalany?”
30 Bala ŋayiny Goniliyatjtja buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarra, “Märr-barpuru ŋarra ga nhina dhiyal ŋarrakiyingal wäŋaŋur, bukumirriyam ŋarra ga, yurr ḻäy-bilyunaraynha waluynydja. Bala ŋarra nhäman yolŋunhan, girri'-watharrmirrinhan banydjin dhika ḏarrtjalkmirra girri'mirr ŋayi ga dhärra gumurrŋur ŋarrakal, 31 ga waŋany ŋayi ŋunhi bitjana, ‘Goniliyatj, God-Waŋarryuny nhokuŋ bilin ŋäkula bukumirriyanhawuynydja, ga manymaktja ŋunhi djämapuy nhokuŋ ŋayi nhäŋala. 32 Gatjuy djuy'yurra nhuŋuwuynha nhe yolŋuny walalany walal dhu garr'yun Djäyman-Betanhan rälin nhokalnha. Yurr nhinany ŋayi ga ŋunhi Betany ŋunha wäŋaŋurnydja Djopa, bala'ŋurnydja Djäymangal ŋunhi barrwaṉ'-djämamirriwal yolŋuwal galki raŋiŋur yan.’ Yo, bitjanna barpuru ŋayi ga ŋunhi djiwarr'puyyuny yolŋuy lakaram. 33 Bala ŋarra yan dhunupan djuy'yuna walalany nhuŋu. Ga ŋarrany nhuŋu dhuwal mirithinan yan märr-ŋamathinany ŋunhi nhe dhuwal marrtjinany räliny. Ga dhuwanna ŋanapurr ga bukmaknha yolŋuny walal nhinan dhunukuŋura nhanukal God-Waŋarrwala galkuna yan ga nhaltjan ŋayi dhu God-Waŋarr dhäruk-gurrupanmirr nhokalaŋuwurr ŋanapurruŋ.” Bitjarra ŋayi gan Goniliyatjthuny lakaraŋal Betawalnydja.
Betay gan lakaraŋal Goniliyatjkal Djesuwalaŋuwuy dhäwu
Peter told Cornelius about Jesus
Acts 10.34-43
34 Bala yan ŋayi dhunupan Betaynydja lakaraŋalnha walalaŋ ŋurikiwurruŋdhiny mulwu'-mulwurwuny yolŋuw walalaŋ Djan'tayilwuny bitjarrnha gam', “Yo, bilin ŋarra ga dhuwal dharaŋana, bukmak dhuwal yolŋuny mala ga nhina rrambaŋin yan God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. 35 Ŋuli dhu ŋula yolthu märramany God-Waŋarrnhany, ga märr-ŋal'yundja ŋayi dhu ga nhanŋuwuynydja yan, ga djäma ŋayi dhu ga ŋamathamany yan ga dhunupany, ŋayiny dhu God-Waŋarryuny ŋunhiyiny yolŋuny märraman nhanukiyingalnha ŋayi, bäydhi ŋayi ŋunhi Djuw, nhä mak ŋayi mulkuruny yolŋu, bili God-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhi nhäma waŋgany-manapan yan rrambaŋiyam, yaka barrkuwatjkum. 36 Yo, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhäruktja djuy'yurr Djuw malawalnydja yolŋuwal walalaŋgal, märr dhu ŋuliwitjandhiny Djesu-Christkalaŋuwurrnydja yäkukurr yolŋuny walal ga nhinany waŋganynha yan malany mägayaŋura yan romŋurnydja, bili ŋayipiny muka ŋunhi Garraynydja bukmakkun malaw.”
37 “Ga bili muka nhuma gan ŋäkulnydja balany ŋunhi Yitjurallilnydja ŋarakalil wäŋalil, nhä malany marrtjin ŋunhi maḻŋ'thu-maḻŋ'thurr, buku-ḻiw'maraŋal yan. Ŋäthilnydja ŋunhi Djondhu* gan lakaraŋal bitjarr gam', ‘Ma' bilyurra walal, dhipuŋuryiny nhumalaŋgiyingalaŋuŋur yätjkurruŋurnydja malaŋuŋur,’ bitjarr. Ga yurrnha dhuwaliyiny mala ŋunhi ŋurruyirr'yurrnydja ŋunhala Galalin wäŋaŋur. 38 Bili muka nhuma ŋunhi ŋäkulnydja Djesunhany, ŋunhi wäŋa-Nätjuritjpuynhany* yolŋuny, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu rarryurr nhanukal Dhuyu-Birrimbirrnha ganydjarrmirr ga mäwilimirr. Yo, ga marrtjinany ŋayi gan ŋunhi Djesuny ḻiw'maraŋala ŋuliwitjarryiny wäŋakurr, djäma ŋayi marrtjin ŋamakurrnha rom; walŋakuŋala marrtjin ŋunhi bukmaknhany yan nhämunharany' yolŋuny ŋunhi walal gan nhinan ŋayaŋu-ŋonuŋdhin ganydjarryu ŋurikalyi buŋgawawal Mokuywal. Ŋayiny gan ŋunhi Djesuynydja walŋakuŋalnha walalany, bukmakkuŋala yan, bili God-Waŋarrnydja ŋunhi nhanukal galki warray.”
39 “Ŋanapurrnydja dhuwal maŋutji-marŋgimirr, ŋunhi nhaltjarr ŋayipi gan Garrayyu djäma ŋunhiliyi, ŋurikiwurruŋgal Djuw malawal wäŋaŋur malaŋuŋur ḻiw'maraŋal yan ga ŋunhal Djurutjalam wäŋaŋur. Ga bumar muka walal ŋanya Djesuny dharpalil ŋal'maraŋal. 40 Ga ŋunhalnydja ŋayi moluŋurnydja yaka wiyin, bala ŋayi ŋanya God-Waŋarryuny walŋakuŋalnha dhiŋganhaŋurnydja. Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi maŋutji-gurrupanminan ŋanyapinya ŋayi. 41 Yurr yaka ŋayi ŋunhi milkunhaminya bukmakkalnydja yolŋuwal walalaŋgal; ŋany ŋurikiwurruŋgal bili yan ŋunhi ŋanapurr maŋutji-marŋgimirr nhanŋu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu djarr'yurr ŋanapurruny ŋäthil, ŋunhiwurruny ŋunhi ŋanapurr rrambaŋin ŋatha ga gapu ḻukan beŋura dhurrwaraŋur ŋunhi ŋayi walŋathin moluŋura. 42 Ga dhäruk-gurrupanminany ŋayi ŋunhi ŋanapurruŋgalnydja, ŋanapurrnha dhu ga lakaramany Djesuwalaŋuwuynydja dhäwu yolŋuwnydja walalaŋ, bili ŋanya muka ŋayi ŋunhi Djesu-Christnha God-Waŋarryuny djarr'yurr yolŋuwnydja walalaŋ mala-djarr'yunaraw bukmakkuny, walŋamirriw ga dhiŋganhawuywu walalaŋ. 43 Yo, bukmakthu yan walalnydja gan ŋunhi ŋuriŋiwurruyyiny djawarrkmirriynydja yolŋuy lakaraŋal dhunupamirriyaŋal ŋanyanhany Djesunhany ŋäthil muka yan. Ga bitjarr walal gan ŋunhi lakaraŋalnydja gam'; Ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋu yuwalkkumany yan märr-yuwalkmirriyirr ŋurikalyiny yolŋuwal, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny nhanŋu bäy-lakaraman yätjkurruwuynydja djämapuy yäkukurrnydja Djesuwalaŋuwurrnha.”
God-Waŋarryu dhaŋaŋguŋal gurrupar nhanŋuwuy ŋayi Dhuyu-Birrimbirr Djan'tayilwalnha malawal
The Gentiles received the Holy Spirit
Acts 10.44-48
44 Yo, ŋunhi ŋayi gan Beta baḏak yan waŋanany walalaŋgal ŋunhi yolŋuwalnydja walalaŋgal, bala yan ŋayiny dhunupan God-Waŋarryuny Dhuyu-Birrimbirrnhany gurrupara ŋurukuwurruŋdhiny ŋunhi bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, ŋunhi walal gan ŋäkul ŋunhiyi dhäwu. 45 Ga walalnydja ŋuriŋiwurruynydja Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy walal Djuw malaynydja nhäŋalnydja ṉirr'yurra, ŋuriŋiwurruynydja ŋunhi walal gan malthurr Betaw beŋur Djopaŋur wäŋaŋur; yurr ganyim'thurrnydja walal ŋunhi mirithinan dhikan, bili walalaŋ ŋayi God-Waŋarryu gurrupara ŋunhiyi mundhurr ŋurukuwurruŋdhi Djan'tayilwun malaw, ŋunhi ŋayi walalany dhaŋaŋguŋal ŋuriŋiyi Dhuyu-Birrimbirryun. 46 Bili walal gan ŋuriŋiwurruyyi Djuw malay ŋäkul walalany, walal gan waŋanany wiripuŋuwurra ga wiripuŋuwurra dhärukkurrnydja; mirithin walal gan yan wokthurrnydja dhika God-Waŋarrwuny, yindikuŋalnha walal ŋanya gan yäkun, ŋuriŋiwurruyyiny Djan'tayilyuny yolŋuy walal. Bala ŋayi yan Betany waŋanan bitjarra, 47 “Way, dhiyaŋuwurruynydja Djan'tayilyuny malay dhuwal bilin märraŋala God-Waŋarrwuny ŋunha Dhuyu-Birrimbirrnhany; walalaŋgun ŋayi Garrayyu gurruparnydja bitjarr bili yan nhakun ŋunhi limurruŋ ŋayi ŋäthil gurrupar. Nhämirr balaŋ walal dhu ḻiya-ḻupthunna gapuynha?” 48 Bala ŋayi waŋanan walalany buku-ḻupthunarawnha yäkuynydja Djesu-Christkala. Bala walal waŋanan ŋanya Betanhany ŋurr'maraŋala ŋunhiwiliyin banydji, ḻurrkun'kun yan munhaw. Bala ŋayi Betany dhunupan nhinanan.
* 10:1 Caesarea; Cornelius; Italians * 10:5-6 Joppa; Simon Peter * 10:37 John * 10:38 Nazareth