23
Ga dhunupan nhakun ŋayiny Bolyuny nhäŋalnha walalany ŋunhiyi ḏilkurruwurrunhany, bala ŋayi waŋanan bitjarrnha, “Wäwa walal ŋarraku. God-Waŋarrnydja marŋgi dhuwal ŋarrakuny. Ŋayaŋuynydja ŋarrakal ŋuli ga dhuwal lakaram ŋunhi God-Waŋarryuny ŋuli gi yaka ŋarrany yätjkurr-lakaraŋ, beŋur bili ŋunhi ŋurruyirr'yunaŋur, ga yan bili ga dhiyaŋun bala.”
Bala dhunupan yan ŋunhi ŋurruḏawalaŋu djirrikaymirrnydja yolŋu Yananayatjtja dhäruk-gurrupanminan ŋurikiwurruŋgalnha ŋunhi walal gan galki Bolwal dhärra'-dharran dhurrwarawnha wutthunaraw nhanŋuny Bolwuny. Ga ŋayiny waŋan Bolnydja balany ŋurikalyiny ḏirramuwal bitjarra, “Way, nhunanhany dhu dhuwal God-Waŋarryuny wutthundhi, bili nhe ŋuli ga dhuwal djuḻuḻ'maranhamirr. Dhuwal nhe ga nhinany nhe dhu ŋarrany mala-djarr'yun ŋuriŋiyi Mawtjitjkal romdhu, yurr nhepiny ŋunhiyi romnha bakmaraŋal yan, ŋunhi nhe wutthunarawnydja walalany waŋan ŋarraku.”
Ga walalnydja ŋunhi wiripuwurrnydja, ŋunhi walal gan dhärran galki nhanukal Bolwal waŋan bitjarra, “Way, yaka walal rrorru' dhuwaliyiny ŋunhi God-Waŋarrwuny ŋurruḏawalaŋuny djirrikaymirriny yolŋuny.”
Ga ŋayiny Bolnydja waŋan bitjarr, “Wanha? Yaka muka ŋarra nhanŋu dhuwal marŋginy, ŋunhi ŋayiny dhuwali ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr yolŋu. Bili ŋunha djorrayny'tja ga lakaram bitjan, ‘Yaka waŋi yätjkurruyaŋ ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋurru-warryunayŋuny nhumalaŋ.’ ”
Ga ŋunhi ŋayi Bolyu nhäŋalnydja walalany ŋunhi wiripuwurrunhany Djatutjiny* mala, ga wiripuwurruny Baratjiny mala, bala yan ŋayi dhunupan waŋanany yatjurrnha bitjarrnha, “Wäwa walal ŋarraku, ŋarrany dhuwal yolŋu balanyayi bili Baratji muka, ga bäpa'mirriŋuny ŋarraku dhuwal balanyayi bili yan Baratji yan. Ga dhuwandja walal ŋarrany gäŋalnydja räliny dhipalnydja dhä-birrka'yunarawnha, bili ŋarra ga dhuwal märr-gatjpu'yunna ŋurikiny ŋunhi dhu dhiŋganhawuynydja yolŋu buluyi walŋathirryi moluŋurnydja.”
Ga ŋunhi ŋayi gan Bolyu lakaraŋal bitjarryiny, bala walalnydja ŋunhi Djatutjiny mala ga Baratjiny yolŋu walal waŋanhaminan gan ŋarrtjunminan, dhä-ḏälthinyaminan bala-räli'yunminan. Bili walalnydja gan ŋunhi ŋuriŋiwurruyyiny Djatutjiynydja yolŋuy walal ŋuli ganha guyaŋanha bitjana, yanbi dhu ga ŋunhi yolŋuny walal bäyŋun rur'yun walŋathirr dhiŋganhaŋurnydja. Ga bitjarryi bili walal gan ŋunhi dhä-bäyŋu'yurryi waŋan God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirriw yolŋuw walalaŋ ga mokuywu malaŋuw. Yurr walalnydja ŋunhi rom-djägamirrnydja Baratjiny* mala gan märr-yuwalkthin ŋurikiyi malaŋuw. Yo, ŋarrtjunminany walal gan ŋunhi dhä-ḏälthinyaminan mirithinan dhikan, yan bili ga wiripuwurr ŋunhi rom-djägamirr mala dhärra'-dharran, ŋunhiwurr ŋunhi walal Baratji yolŋu walal, bala walal yan waŋanany mirithinan dhikan, lakaraŋalnydja ŋanyanhan Bolnhan bitjarra, “Dhuwandja ḏirramu yolŋu dhuwurr-dhunupa. Bäyŋu ŋanapurr dhuwal ŋula nhäny yätjkurrnydja nhanukal maḻŋ'maranha. Mak yuwalktja dhuwaliyi God-Waŋarrwu dhäwu-gänhamirr yolŋu waŋan nhanukal, nhä mak ŋula nhä birrimbirr,” bitjarryiny.
10 Baḏaknha walal gan ŋunhi waŋanhaminany dhä-ḏälthinyaminany, ŋarrtjunminan mirithinan, galki balaŋ walal ŋunhi bunhaminyan. Ga ŋayiny Bolnydja ŋunhiliyi gan dhärran ṉapuŋgan' walalaŋgal, ga ŋayiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny miriŋu yolŋu warwuyurra mirithinan Bolwuny, walal balaŋ ŋanya ŋunhi bunhan. Bala ŋayi dhäruk-gurrupanminan Rawumbuyŋuwala miriŋuwala mala djaw'yunarawnha nhanŋu Bolwuny. Bala walal yan ŋanya märraŋala, bala gäŋala walal ŋanya balayi bili dharapullilnydja, miriŋuwal ŋurrwu'lil wäŋalilnydja.
11 Ga wiripuŋuynydja munhay ŋayipin Garraynha maŋutji-gurrupanmin nhanukal Bolwal, dhärran ŋayi gan galkin yan nhanukal Bolwal, bala ŋayi waŋanany nhanukal bitjarra, “Way Bol, yaka barrari, ga ŋoy-gärri. Bili muka nhe ŋarrany gan ŋunhi lakaraŋalnydja dhiyaliyiny wäŋaŋur Djurutjalamdja, ga bitjandhi bili nhe dhu lakaramdhi ŋarrany ŋunhalnydja wäŋaŋur Rawumdja.” Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Garraynydja waŋan nhanŋu Bolwuny.
Waŋanhaminan walal gan Bolwuny bunharawnydja murrkay'kunharawnha yan
They made plans to kill Paul
Acts 23.12-22
12-13 Wiripuŋuynha waluy munhawumirr, wiripuwurr Djuw mala ḻuŋ'maranhamin märr dharrwa, 40 namba yolŋu walal; ḻuŋ'maranhaminan walal gan ŋunhi waŋganylila wäŋalilnydja, bala walal gan dhä-lakaranhaminan guykthunminan manapar bunharawnydja nhanŋu Bolwuny murrkay'kunharawnha yan. Waŋanany walal gan ŋunhi bitjarrnha, “Yakan limurr dhu ŋathany ḻuka nhä mak ŋula nhä gapuny, ŋoy-ŋathamiriwnha limurr dhu ga yan nhinany, yan bili-i-i ga buma ŋanya limurr dhu Bolnha.” 14 Bala walal lakaraŋala ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋurruŋu-djirrikaymirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga ŋaḻapaḻmirriwnydja yolŋuw walalaŋ bitjarra, “Way, romdja ŋanapurr dhuwal nhirrpar ḏälnha, God-Waŋarrwala yäkuynydja. Ŋanapurr dhu buman yan ŋanya Bolnhany, dhiŋganhamaraman yan. Yakan napurr dhu dhuwal ŋathany ḻuka nhä mak gapuny, yan bili-i-i ga bäy ŋayi dhu Bol dhiŋgam. 15 Nhumany dhu dhäruknha djuy'yun balan ŋurikin ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnha miriŋuw, ga waŋiny nhanukal biyakun, ‘Nhe dhu gäma ŋanya Bolnhany dhipal ŋanapurruŋgalnha, märr napurr dhu bulu ŋanya dhä-birrka'yun.’ Bitjanna nhuma dhu ŋunhi dhäruk-djuy'yunmirrnydja. Ga ŋanapurrnydja dhu ga galkun dhukarrŋura ŋunha gali'ŋura, märr ŋanapurr dhu buman ŋanya murrkay'kuman ŋunhiliyiny dhukarrŋurnydja.”
16 Ga ŋayiny Bolwal waku'mirriŋuy ŋäkul walalany, ga dhunupan ŋayi ŋunhi yothuny waṉḏinan ŋurikiwurruŋgalnha miriŋuwalnha walalaŋgal wäŋalil, bala ŋayi gan lakaraŋala Bolwalnha. 17 Ga ŋayi Bolnydja waŋan ŋurikalnha djägamirriwalnydja miriŋuwal bitjarrnha, “Way, dhuwaliyi gurrmulnhany gäŋun balan ŋurukalnha ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwalnha yolŋuwal, bili dhäwu ŋayi ga dhuwaliyi gäma nhanŋu,” bitjarr.
18 Bala ŋayi djägamirriynha miriŋuy gäŋalnydja ŋanya ŋunhiyiny gurrmulnhany balayin ŋurikalyiny ŋurruḏawalaŋuwala, bala ŋayi ŋunhi waŋanany bitjarrnha, “Dhuwandja gurrmulnha djuy'yurr Bolyu nhokal, ŋuriŋi ŋunhi ŋayi ga nhina ŋunha dharruŋguŋur. Ŋayi ga dhiyaŋiyi gurrmulyu dhäwu nhuŋu gäma, ŋayi nhuŋu dhu lakaram.”
19 Bala ŋayi märraŋalnha ŋanya ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuynydja yolŋuy, ga gäŋalnydja ŋayi marrtjin ŋanya ŋunhi waṉa-ŋayathaŋala balan gänaŋulila rirrakaymiriwlila, bala ŋanya ŋayi yänan dhunupan dhä-birrka'yurra bitjarrnha, “Nhä dhika dhäwuny' nhe ga gäma ŋarraku?” bitjarr.
20 Ga ŋayiny ŋuriŋiyi gurrmulyuny lakaraŋal bitjarrnha, “Ŋuruŋuwurruy Djuw malaynydja ŋurruḏawalaŋuy yolŋuy walal ŋäŋ'thun nhuna, nhe dhu boŋguŋ Bolnha gäŋu balayi walalaŋgal. Yurr yan nhakun ŋunhiyiny mayali'-gänhawuy dhäruk. 21 Yaka walalaŋ dhäruktja märraŋ, bili dharrwa boŋguŋ ŋunhi yolŋuny walal gi galkurr ŋunha gali'kurrnydja dhukarrkurr bunharawnydja nhanŋu. Bitjan walal barpuru ŋunha romdja nhirrpan gam' ŋunhi yaka walal dhu be ŋathany ḻuka ga gapuny, yan bili ga buŋu yan walal dhu boŋguŋ ŋanya murrkay'kuŋ. Ga dhiyaŋuny bala walal ga ŋunha galkundja nhuŋun dhärukkuny.”
22 Ga ŋayi ŋunhiyi ŋurruḏawalaŋuny yolŋu waŋan bitjarra, “Dhuwaliyiny dhäwu ŋunhi nhe ŋarrakalnydja lakaraŋal, yakan nhe dhu ŋula yolkalnydja yolŋuwal lakaraŋ ŋini.” Bala ŋayi yan djuy'yurra ŋanya roŋanmaraŋala ŋunhiyiny gurrmulnhany.
Bolnhany walal djuy'yurr ŋurruḏawalaŋuwal yäkuwal Belikkalnha
Paul was sent to the Governor Felix in Caesarea
Acts 23.23-35
23 Ga ŋayiny ŋunhi yolŋu ŋurruḏawalaŋuny miriŋuw wäthurr ŋurikin ŋunhi märrmaw'nha djämamirriw maṉḏaŋ, bala ŋayi waŋanany maṉḏaŋ bitjarrnha, “Bondin yan nhuma dhu rur'yundja, bili dhiyaŋuny bala munhay gäthurnydja nhuma dhu gäman ŋanya Bolnhany balan Djitjariyalila* wäŋalil gayulnha. Märraŋuny yolŋunhany walalany Rawumbuynhany miriŋuny walalany 200-nha, ga 70 wiripuwurrunhany ŋunhi walal dhu ga yarraman'thuny marrtji. Ga balanyayi bili nhuma dhu märramdhi 200 yan garamirrinhany yolŋu'-yulŋuny. Gatjuy ŋäthilmirriyaŋun ŋamaŋamayunmirra, ga ganarrthamany nhuma dhu dhuwandja Djurutjalamdja wäŋa 9-dhu waluynydja. 24 Ga Bolwuny maṉḏa yarraman' märraŋdhi, ŋayiny dhu marrtji ŋuriŋiyi, märr nhuma dhu marrtji gäma ŋanya bala walŋa, yan bili ga gurrupan nhuma ŋanya dhu ŋurikal yolŋuwal yäkuwal Belikkal* ŋunhi ŋayi buŋgawa wäŋaw-ŋathanharaw.”
25 Ga bitjarryi ŋayi gan ŋuriŋiyi ŋurruḏawalaŋuynydja yolŋuy buŋgawaynydja dhäruktja wukirri nhanŋu ŋurikiyi Rawumbuywuny ŋurruḏawalaŋuw Belikkuny yäkuw, ga balanya ŋunhi dhäruktja ŋayi djorra'ŋurnydja gam', 26 “Dhuwandja dhäruk nhuŋu marrkapmirr Buŋgawa Belik ŋarrakuŋ Guludiyatj-Lätjiyatjkuŋ,* ŋunhi nhe Buŋgawa wäŋaw-ŋayathanharaw, balanya gam'. 27 Ŋarrany dhu dhuwal djuy'yunna dhipuŋurnydja dhuwandja ŋunhi ḏirramuny Bolnhany yäkuny dhipaliyin nhokala, bili barpuru dhuwal Djuw malaynydja yolŋuy walal ŋanya bilin ŋayathaman, walal balaŋ bunhan ŋanya rakunygunhan. Ga ŋarrapiny ŋanya ŋunhi ŋäma ŋunhi ŋayiny dhuwaliyi rom-waṯaŋu warray yolŋu wäŋa Rawumbuy, bala ŋarra ga ŋarrakal malaynydja miriŋuynydja walal märraŋala ŋanya walŋakuŋala, ŋanapurruŋgiyingala ŋanapurr djägalilnydja. 28 Djälthinany ŋarra gan dhuwal ŋarra dhu yan maḻŋ'maram nhäpuy walal ŋanya gan ŋunhi rom-nyamir'yurr yätjkurr-lakaraŋal, bala ŋarra gäŋala ŋanya ŋunhiwiliyin ŋunhi ŋärra'lila ŋunhi rom-djägamirriwala malaŋuwal. 29 Yurr ŋarrapiny ŋanya ŋunhi maḻŋ'maraŋalnydja, ŋunhi ŋayiny dhuwal dhuwurr-dhunupa yan ḏirramu, yaka ŋayi djäma ŋula nhä yätjkurr, märr limurr ŋanya dhu bumany nhä mak galkandja dharruŋgulilnydja. Yurr walalnydja ŋunhi Djuw malaynydja rom-nyamir'yurr warray ŋanya ŋuriŋiyin ŋunhi walalaŋgiyingalnha romdhu.”
30 “Ga ŋunhi ŋarra ŋäkulnydja nhakun dhäwuny, ŋunhi walal ga dhuwal Djuw malany yolŋu walal ŋayan'mirra nhanŋu nhina, bala dhunupan ŋarrany dhuwal djuy'yurrnydja ŋanya nhokalnha. Lakaraŋal warray ŋarra ŋanya ŋunhi ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋanya gan rom-nyamir'yurr, walal dhu marrtji bala lakaraman nhuŋuny nhä ŋayi gan djäma yätjkurr.” Bitjarrnha ŋayi gan ŋuriŋiyiny Lätjiyatjthuny* yäkuy yolŋuy wukirri balany ŋurikiyiny buŋgawawnydja yäkuw Belikkuny.*
31 Yo, nhinanany walal gan ŋunhi Rawumbuynydja miriŋu mala ŋunhiliyiny ŋamaŋamayunminyawuynha girri'-ŋamathinan gan, ga munhawun bala walal märraŋala ŋanya Bolnhany, bala yan marrtjinan. Marrtjinan walal gan ŋunhi balanyamirriyyiny munhawu ga-ga-ga-ga, yan bili ga baṯ ŋayathaŋal wäŋa yäku Yan'tipata.* 32 Ga wiripuŋuynydja waluy munhawumirra bala walal gan mala-wulkmaranhaminan ŋunhiliyiny märrma'lila malalil, bala ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal gan ḻukuynydja marrtjin, walalnydja gan roŋiyinan balan wäŋalila walalaŋgiyingal, ga ŋunhiwurrnha yolŋu walal marrtjinany balany, ŋunhi walal gan yarraman'thu marrtjin. 33 Ŋuriŋiwurruyyin ŋunhi yarraman'mirriynha walal gäŋalnydja ŋanyanhany Bolnhany yan, ga yan bili ga ŋayathaŋal walal Djitjariya* wäŋa. Ga ŋunhiliyiny walal goŋ-gurrupara ŋanyanhany Bolnhany ŋurikalyin yolŋuwal yäkuwal Belikkalnha ŋunhi ŋayi Buŋgawa wäŋaw-ŋayathanharaw. Ga bitjarryi bili walal gurruparyi ŋunhi djorrany' wukirripuynydja.
34 Yo, ga maŋutji-ḻaw'maraŋalnydja ŋayi marrtjin Belikthuny ŋunhiyi djorrany' nhanukuŋuny Guludiyatjkuŋ,* bala yan ŋayi dhä-birrka'yurra ŋanyanhany Bolnhany bitjarra, “Way wanhaŋuwuy muka nhe dhuwal yolŋuny?” bitjarr.
Ga ŋayiny Bolnydja waŋan bitjarr, “Ŋunhaŋuwuy ŋarra dhuwal yolŋu wäŋa-Djilitjiyawuy.”*
35 Ga ŋayiny Beliktja bitjarr warray waŋan, “Yalala ŋarra nhuna dhu buluny dhä-birrka'yun, bäy walal dhu ŋunhiwurryi buna, ŋunhi walal nhuna gan rom-nyamir'yurr.” Bala yan ŋayi dhäruk-gurrupara ŋamakuli'ŋuwalnha malaŋuwal nhanŋuny Bolwuny ḏapmaranharaw ga galkanarawnha dharruŋgulila balan ŋunhi Yaritkalnha* wäŋalil.
* 23:6 Sadducees * 23:8 Pharisees * 23:23 Caesarea * 23:24 Felix * 23:26 Claudius Lysias * 23:30 Lysias; Felix * 23:31 Antipatris * 23:33 Caesarea * 23:34 Claudius * 23:34 Cilicia * 23:35 Herod