4
Ŋaḻapaḻmirriy waŋan dhä-birrka'yurr maṉḏany Betany ga Djonnha
Peter and John before the Council
Acts 4.1-22
Ga ŋunhi maṉḏa gan Betay ga Djondhu baḏak lakaraŋal dhäwu yolŋuwal walalaŋgal, bala walalnydja ŋunhi ŋaḻapaḻmirrnydja yolŋu walal ga djirrikaymirrnydja mala, ga rom-djägamirrnydja yolŋu walal Djatutjiny,* mala ga wiripuny yolŋu walal ŋunhi walal Buṉbu-djägamirra mala bunan walalaŋ ŋunhiliyin. Bala walal gan ŋäkula maṉḏany Betanhany ga Djonnhany, ŋunhi maṉḏa gan lakaraŋalnydja yolŋuwalnydja walalaŋgal bitjarra, “Ŋunhi dhu marrtji yolŋuny walal murrmurryun ga buluyi nhakun walal dhu marrtji ŋunhi walŋathiyi beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja, bili ŋayipiny dhuwal Djesuny walŋan, bilin ŋayi walŋathinan dhiŋganhaŋurnydja.” Ga bitjarra maṉḏa gan ŋunhi lakaraŋalnydja walalaŋgal. Ga dhiyaŋiyi ŋunhi dhäwuyny'tja walalnydja ŋunhi ḏilkurruwurrnydja mirithinan maḏakarritjthinany. Bala yan walal dhunupan maṉḏany ŋayathaŋalnha yulŋuny Betanhany ga Djonnhany, bala yan galkarnha dharruŋgulila. Ga ŋunhiyiny walal galkarnydja maṉḏany milmitjpan walu-gärrinyaraynha waluynydja, bala maṉḏa ŋunhi gulŋiyinany waŋganynha munhany ŋupar, ga yan bili ga djaḏaw'yurr.
Ga ŋunhili God-Waŋarrwal Buṉbuŋur dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal märr-yuwalkthinany dhäwuyny'tja lakaranharay maṉḏaŋgal, bala yan bilyurra walalnydja gan Djesuwalnha. Ga malany ŋunhi yolŋuny walal ḏirramuwurrnydja märr-yuwalkmirriyinany balanyamirriyyiny waluy 5,000-nha nambany.
5-6 Ga ŋunhi nhakun wiripun walu djaḏaw'yurr, bala walalnydja marrtjin ḻuŋ'maranhaminan ŋunhi buŋgawany yolŋu walal ga waṉa-nhirrpanawuynydja djägamirr mala, ga rom-marŋgikunhamirrnydja mala ŋunhi Mawtjitjkalaŋawnydja romgu ŋunhiliyi Djurutjalamnha wäŋaŋur. Ga ŋayiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny-djirrikaymirr yolŋu yäku Yanatjtja* ŋunhiliyin, ga wiripuny yolŋu yäku Gäyapatj,* ga Djon,* ga Yaliktjanda,* ga wiripuwurrnha ŋunhi yolŋu walal nhanŋun Yanatjkun gurruṯumirr mala. Ga ŋunhiliyin walal ŋunhi ḻuŋ'maranhaminanany Djurutjalamnha wäŋaŋur. Bala walal yan dhawaṯmaraŋala maṉḏanhany Betanhany ga Djonnhany waŋanharawnha dhä-birrka'yunarawnha. Dhärranan maṉḏa gan ŋunhiliyin gumurrŋura walalaŋgalnha, bala walal ŋuriŋiwurruyyiny ŋaḻapaḻmirriynydja mala dhä-birrka'yurrnydja maṉḏany bitjarrnha, “Way maṉḏa, nhaltjarr nhuma ŋunhi rur'maraŋalnydja ŋanya, marrtjinyamaraŋalnydja ŋunhiyiny bundhurrnhany ḏirramuny? Yolkal ŋula ganydjarryuny? Yolkal yäkuynydja nhuma ŋunhi walŋakuŋalnydja dhuwal yolŋunhany?” bitjarr.
Ga dhunupan nhanŋuny ŋunhi Betawnydja ŋayaŋuny dhaŋaŋdhinan ŋuriŋin ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryun, bala ŋayi waŋanan balany buku-roŋanmaraŋalnydja walalaŋ bitjarrnha, “Nhuma dhuwalawurryi ŋunhi nhuma ŋurru-warryunayŋu yolŋuw walalaŋ, ga nhuma waṉa-nhirrpanawuy djägamirr mala. Dhuwandja nhuma ga dhä-birrka'yundja linyalany dhuwalaŋuwuy ŋunhi, ŋunhi nhä linyu barpuru ŋamakurr djäma muka? Ga bulu nhakun nhuma ga bitjan dhä-birrka'yun linyalany, ‘Yolkal ganydjarryuny nhuma dhuwal dhuwandja yolŋunhany walŋakuŋal?’ Bitjan nhuma ga dhä-birrka'yun linyalany. 10 Ŋäku ŋathil walal, bala nhuma dhu yurrnha marŋgithirrnydja, bukmak nhuma ŋurruḏawalaŋu yolŋu walal, ga ŋunhiwurr yolŋu walal Yitjuralpuy mala. Dhuwandja gay'yi yolŋu walŋathin yäkuy Djesu-Christkal, ŋurikal yolŋuwal ŋunhi wäŋa-Nätjuritjpuywal,* ŋurikalyi muka ŋunhi nhuma ŋanya bumar ŋal'maraŋal dharpaliliyaŋal. Yurr God-Waŋarryuny ŋanya ŋunhi walŋakuŋal warray beŋur dhiŋganhaŋurnydja. Yo, ŋurikalyin yolŋuwal yäkuy dhuwandja ga yolŋu dhärra walŋan yan manymaknha.”
11 “Djesuny dhuwal balanya nhakun guṉḏa, ŋunhi nhuma gan bala'-dhuḻ'yunamirriynydja yolŋuy walal ŋanya nyamir'yurr muka, bala nhuma ŋanya yänan ŋurrkaŋalnha. Yurr God-Waŋarryuny ŋunhi ŋunhiyiny nhumalaŋguŋuny ŋurrkanhawuynydja guṉḏa märraŋal warray, bala ŋayi nhirrparnydja balaw'nha yuṯuŋgurrnha ŋunhiyiny; bukmak ŋunhi guṉḏany mala dhu ga dhärra ŋunhiliyin bili yan waŋganyŋurnha djalkiriŋur.+ 12 Yo, ŋayipin ŋuriŋiyin bili waŋganydhun Djesuynha dhu ga walŋakumany yolŋunhany walalany. Bäyŋu gi ŋula waŋgany wiripu Walŋakunhamirr yäku nhini dhiyal wäŋaŋur munatha'ŋurnydja, bili God-Waŋarryuny ŋunhi gurrupar waŋganynha yan Walŋakunhamirrinhany, ga ŋuliwitjandhi waŋganygalaŋuwurra yan yäkukurrnydja limurrnydja dhu ga ŋunhi walŋathirrnydja.” Bitjarr ŋayi gan Betay lakaraŋalnydja ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋuw walalaŋ ŋurruḏawalaŋuwnydja mala.
13 Ga ŋuriŋiwurruyyi yolŋuy walal gan nhäŋal maṉḏany Betany ga Djonnha, nhaltjarr maṉḏa gan ŋunhi lakaraŋal bitjarryi; bäyŋu maṉḏa ganha ŋunhi goranhany walalaŋ ga barrarinyany. Bala walal ŋunhi ŋäkulnydja ṉirr'yurrnydja mirithinan, bili walal marŋgithinan ŋurikiyi yolŋuwnha maṉḏaŋ, ŋunhi maṉḏany ḻäypuy warray balanya yolŋu maṉḏa, yaka maṉḏany ŋunhi märranha marŋgithinyawuynydja ŋula yolkuŋ ŋaḻapaḻmirriwuŋ yolŋuwuŋ walalaŋguŋ ŋula ŋäthilnydja. Bala walal nhäŋalnydja maṉḏany dharaŋarnha yänan, ŋunhi maṉḏany galkipuy warray Djesuwalaŋuwuy yan. 14 Ga buluny walal gan ŋunhi nhäŋal ŋunhiyin yolŋuny bundhurrnhan, ŋayi gan dhärran galkin yanan Betawala ga Djongala, latjun' dhikan manymaknha mirithirra. Bala walal ŋuriŋiwurruyyiny ŋaḻapaḻmirriynydja yakan ŋula maḻŋ'maranha yätjkurrnydja maṉḏaŋgal, bili ŋayiny gan ŋunhiyiny ḏirramu ḏäwalan dhärran ŋunhilin maṉḏaŋgala.
15 Bala yan walal ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny gapman mala dhäruk-gurrupanminan djuy'yunarawnha maṉḏaŋ dhawaṯmaranharawnha warraŋullila, märr walalnydja ŋunhi gayulnha waŋanhamin gänan. 16 Ga bitjarra walal gan ŋunhi waŋanhaminany gam', “Nhaltjanna limurr dhu maṉḏany dhuwal yulŋuny? Bukmaknha dhuwal yolŋuny walal dhiyalnydja Djurutjalamdja wäŋaŋur marŋgimirra dhiyakiyiny yolŋuw maṉḏaŋ, ŋunhi maṉḏaŋgal djämay ŋayi ŋunhi bundhurrnydja yolŋu walŋathinan. Yakan walalnydja dhu märr-yuwalkthirr ŋunhi limurr dhu waŋa bitjandja, ganydjarrmiriwnydja lakaram maṉḏany. 17 Limurrnydja dhu waŋan ŋanya gulmaraman dhuwaliyiny yolŋuny, märr ŋayi dhu dhuwal dhäwuny' yakan barrkuwatjthirr buluny. Limurr dhu waŋan maṉḏaŋ ḏälyun dhärukthuny, märr maṉḏa dhu ga yaka bulu waŋa Djesuwal yäkuy, ga lakaramany maṉḏa dhu ga ŋanyanhany Djesunhany ŋula yolkalnydja yolŋuwal bäyŋun.” Bitjarra walal gan ŋunhi waŋanhaminany.
18 Bala walal yan Betawnydja ga Djonguny wäthurra, balayi galkar roŋanmaraŋalyi, ga dhäruk-gurrupanminany walal maṉḏaŋgal bitjarrnha, “Nhuma dhuwal yolŋu maṉḏa, yakan yan nhuma dhu ga waŋa yäkuy Djesuwal ŋula yolku yolŋuw. Ŋuli nhuma dhu ga buluny marŋgikum ga yäku-lakaram ŋanya Djesuny, napurrnydja nhumalany dhu mirithirra yan dhä-gir'yun.”
19 Bala maṉḏany Betany ga Djondja buku-bakmaraŋal balany bitjarrnha, “Nhä dhika dhunupany linyalaŋ God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur? Yolnhan dhika linyu dhu ga dhäruktja märram? Nhumalanhan? Ŋany yolnha … God-Waŋarrnha? Nhumapi dhu guyaŋa ga djarr'yun. 20 Yakan dhu dhuwal linyuny dhipuŋuryiny ḏaḏawyun; bitjanna bili linyu dhu ga dhuwal lakaraman yan ŋunhi nhaltjarr linyupi gan nhäŋal ga ŋäkul.”
21 Ga bulu walal ŋuriŋiwurruyyi ḏilkurruwurruy waŋan maṉḏany, raypirri'yurr gan ḏälyu dhärukthu, bala yan maṉḏanhany dhawaṯmaraŋala, bili walal yaka maḻŋ'maranha ŋula nhä waŋganydja yätjkurr ŋurikalyi maṉḏaŋgal. Ga yaka walal dhä-gir'yunany maṉḏany, bili yolŋuny walal gan ŋunhi dharrwan mirithirra goŋmirriyinany, ga mirithinan gan wokthurrnydja God-Waŋarrwuny, ŋunhiŋuwuyyiny ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ḏukmaraŋal walŋakuŋal ŋunhiyi bundhurrnha yolŋuny. 22 Bili ŋunhiyiny yolŋu bundhurrnydja bäyŋu ŋula yuṯa; dharrwan nhanŋu dhuŋgarrany 40-n, ga yakan ŋayi ŋuli ganha marrtji'-marrtjinya ŋäthilnydja, ga ŋuriŋin bili yan waluy walal ŋanya nhäŋala marrtjinyalila ŋunhiyi ḏirramunhany.
Garraywalaŋumirriy gan bukumirriyaŋal, märr walal dhu dhäwuny ga lakaram barrarinyamiriwnha
The believers prayed for boldness
Acts 4.23-31
23 Ga ŋunhi maṉḏa Beta ga Djon dhawaṯthurrnydja, bala dhunupan maṉḏa roŋiyinany marrtjin ŋunhi walal-malawalnha Garraywalaŋumirriwala mala. Bala maṉḏa gan lakaraŋala dhäruknha ŋunhiwurrunhan ŋunhi ŋaḻapaḻmirrinhan ga ŋurruŋu-djirrikaymirrinhan yolŋuny walalany, ŋunhi walal gan waŋan maṉḏany bitjarr, “Ŋuli nhuma dhu ga buluny ŋanya yäku-lakaram Djesuny bitjandhiny, napurrnydja dhu nhumalany mirithirra dhä-gir'yun.” 24 Ga ŋunhi walal gan märr-yuwalkthinyamirriynydja walal ŋäkulnydja maṉḏany, bala dhunupan walal ŋunhi bukumirriyaŋalnydja God-Waŋarrwalnydja waŋgany-manapanminyaraynha ŋayaŋuynydja, ga bitjarrnha walal gan ŋunhi bukumirriyaŋalnydja gam', “Garray, nhepi dhuwal djäma djiwarrny'tja ga dhuwal munathany', ga gapu moṉuk, ga bukmak nhä mala ŋunhi ŋorra marrtji ŋunhayi. 25 Nheny+ waŋan ŋuliwitjarr nhokalaŋuwal djämamirriwal Daybitkal ŋanapurruŋgalaŋuwal mala-ŋurrkanhawuywal; ŋunhi ŋayi nhanukalaŋuwurr Dhuyu-Birrimbirr waŋan bitjarr gam',
‘Nhaku gan ŋunhi mulkuruny yolŋu walal Djan'tayilnydja mala maḏakarritjthin?
Ga nhaku walal gan ŋunhi yolŋuynydja walal nhirrpar ŋula nhäny dhäparŋ'tja rom ga nhäŋiniŋ'tja?
26 Ŋunhi gan buŋgawa mala dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja waŋgany-manapanminany,
bala girri'-ŋamathinan walal gan nhinanany bunharawnydja murrkay'kunharawnha nhanŋuny Garraywuny,
ga Maŋutji-dhunupayanhawuywuny nhanukalaŋaw.’ ”
27 “Yo, dhiyaliyin ŋunhi wäŋaŋur Djurutjalamnha maṉḏany ŋunhi yuwalknha Yarittja* yäku ga Bäylittja,* waŋgany-manapanminan, ga ḻuŋ'maraŋal maṉḏa ŋunhi Djan'tayilnha malany ga Yitjuralnha bäpurruny, bala walal waŋanhaminan bunharawnha murrkay'kunharawnha yan nhanŋuny ŋurikiyiny ŋunhi dharrpalwuny djämamirriw Djesuwnydja, ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuywuny. 28 Yo, walalnydja gan ŋunhi waŋgany-manapanminan waŋanaminan bunharawnha Djesuwnha, yurr yuwalktja walal gan ŋunhi djämany ŋunhiyi bili yan ŋunhi nhe nhirrpar ŋäthil.”
29 “Garray, nheny marŋgi ŋanapurruŋ, ŋunhi wiripuwurrnydja dhuwal yolŋu mala ga nhina marimirr mala napurruŋ, barrari-gurrupanna ŋanapurruny walal ga. Garray, guŋga'yurr napurruny, ŋunhi nhuŋuwuynydja nhe djämamirriny walalany. Ganydjarr-gurrupul ŋanapurruŋ, märr napurr dhu ga lakaram nhuŋuwuy yan dhäruktja, yurr barrarinyamiriwyun. 30 Goŋ-djarryurra, bala ŋayathula ŋunhiyiny rerrimirrinhany yolŋuny walalany, ga djämany gi ŋunhiyin ganydjarrmirra romdja, ga ŋayaŋu-ganyim'thunamirra, ŋuriŋi yäkuynydja nhokalaŋuwal dharrpalwal djämamirriwal Djesuwal.”
31 Ga dhunupan yan ŋunhi walal gan bukumirriyaŋalnydja bitjarryin, bala wäŋany ŋunhi marrtjin marrmarryurra warrpam'nha, ga bukmak walal ŋunhi yolŋuny walal dhaŋaŋdhinan Dhuyu-Birrimbirryuny, bala walal gan ŋunhi lakaraŋalnydja God-Waŋarrwuny dhäwu barrarinyamiriwyun.
Märr-yuwalkthinyamirrnydja yolŋu walal gan ŋunhi guŋga'yunminan bala-räli'yunminan yan
The believers helped each other as one family
Acts 4.32-37
32 Ga ŋunhiwurryi märr-yuwalkthinyamirrnydja yolŋu walal gan nhinan, ga djägany walalaŋguwuy walal gan ŋunhi manymakkuŋala yan bala-räli'yunminan, yurr waŋganydhun ŋayaŋuynydja ga guyaŋanharaynydja. Yakan ŋula waŋganydja yolŋu ŋunhiliyi malaŋur waŋanha bitjana, “Dhuwandja ŋunhi ŋula nhä malany ŋarrakuwuy yan.” Bäyŋun walal ganha ŋunhiyiny waŋanha, bili walal gan ŋunhi gurrupanminany bala-räli'yunmin yan ŋunhiyi nhäny mala ŋunhi walal gan ŋayathaŋal. 33 Ga walalnydja gan ŋunhiliyiny djäma Djuy'yunawuyyuny yolŋuy walal ganydjarryuny yindiynha, nhakun walal gan lakaraŋalnydja milkuŋalnydja ŋanyanhan Djesunhan, ŋunhi ŋayiny yuwalk yan walŋathin beŋur ŋunhi moluŋurnydja. Ga ŋayiny gan God-Waŋarrnydja walalaŋgal ŋayaŋu-goŋmirriyinan mirithinan, bala ŋayi gan gurruparnha walalaŋ ŋayaŋu-mulka'kunhamirrnydja rom, bukmakkun yan ŋurikiwurruŋdhiny märr-yuwalkthinyamirriwnydja yolŋuw walalaŋ.
34 Yo, yakan ŋula waŋganydja yolŋu Garraywalaŋumirr ŋuli ganha nhinanha dhäparŋ'tja ga goŋmiriwŋurnydja, bili ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi gan nhinan wäŋa-dharrwamirrnydja ga buṉbu-dharrwamirrnydja, ŋayiny gan ŋuriŋiyiny yolŋuy gurruparnha, djalimnha ŋayi gan nhanŋuwuy ŋayi ŋula nhäny mala rrupiyawnha, 35 bala ŋayi gan gurruparnydja ŋunhiyiny rrupiya ŋurikiwurruŋgala Djuy'yunawuywala yolŋuwal walalaŋgal. Ga walalnydja ŋuriŋiwurruyyiny Djuy'yunawuyyuny yolŋuy walal märraŋal ŋunhiyiny rrupiya, bala walal gurruparnydja ŋurikiwurruŋgun ŋunhi yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan nhinan dhäparŋ' djägamiriwŋur, guŋga'yurr walalany walal gan ŋunhiyiny bitjarr bili yan.
36 Ga waŋganydja yolŋu gan nhina yäku Djawutjip,* ŋunhi ŋayi Lebaywal* yarraṯaŋur, wäŋa-Djaparatjpuy,* yurr walalnydja ŋuriŋiwurruyyiny Djuy'yunawuyyuny yolŋuy walal gurruparnydja ŋanya yäkuny wiripun yuṯan, ga yäku-nhirrparnydja walal ŋanya ŋunhi Bänabatjnha,* bili ŋayi ŋuli ganha ŋuriŋiyi ḏirramuy bitjana bili maŋutji-wutji'yanha yolŋuny walalany, ga ŋunhiyi yäku Bänabatjtja mayali' balanya nhakun ŋayi ŋayaŋu-rur'maranhamirr yolŋu. 37 Ga ŋuriŋiyi Bänabatjthuny yäkuy yolŋuy wäŋa gan ŋayathaŋal nhanŋuwuy ŋayi ŋaraka gäna, bala yan ŋayi ŋunhiyi wäŋany ŋarakany djalimnha, bala ŋayi märraŋala ŋunhiŋuwuyyiny rrupiyan, bala gurruparnydja ŋayi goŋlilnydja ŋurikiwurruŋgalyin Djuy'yunawuywalnha walalaŋgal.
* 4:1 Sadducees * 4:5-6 Annas; Caiaphas; John; Alexander * 4:10 Nazareth + 4:11 Psalm 118.22 + 4:25 Psalm 2.1-2 * 4:27 Herod; Pilate * 4:36 Joseph; Levite; Cyprus; Barnabas