14
Djesuy ḏukmaraŋal yolŋuny ḏirramuny ŋuriŋi waluy nhinanhamirriy
Jesus healed a man on the Sabbath day
Luk 14.1-6
Waŋganydhu Nhinanhamirriy waluy, yolŋuy ŋurruḏawalaŋuy Baratjiy garr'yurr Djesuny nhanukiyingal ŋayi wäŋalil ŋathaw ḻukanharaw. Bala walalnydja gan wiripuwurrnydja yolŋu walal rukitjthinan nhanŋu Djesuw, yanbi balaŋ ŋayi djäma ŋula nhä yätjkurr. Bala ŋayiny waŋganynha yolŋu marrtjin rerrimirra nhanukal Djesuwal, waṉa-ḏulmuŋgurr'yunan ga yaŋara-ḏulmuŋgurr'yunna, rumbal-manapar ŋayi gan ŋunhi rirrikthurrnydja. Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan dhä-birrka'yurra ŋunhiwurrunhan ḏilkurruwurrunhan rom-marŋgikunhamirrinhan walalany ga Baratjinhan mala bitjarra, “Nhaltjan ga limurruŋguny rom waŋa? Muka manymak ŋunhi ŋarra dhu ga dhiyaŋuny ŋunhi waluy nhinanhamirriynydja ḏukmaram yolŋuny walalany? Ŋany nhä? … yakan muka?”
Bala walalnydja marrtjin yänan ŋunhi ḏäpthurr muŋamuŋan dhärukmiriwnha. Bala yan ŋayiny Djesuynydja waṉan ŋayathaŋal ŋunhi yolŋunhan rerrimirrinhany, bala ŋanya ŋayi walŋakuŋalnha. Ga dhunupan yan ŋayi ŋanya djuy'yurra wäŋalila.
Ga ŋayiny Djesuny waŋan walalaŋguny ŋurikiwurruŋguny ḏilkurruwurruŋguny bitjarrnha, “Ŋuli balaŋ nhumalaŋ yothu nhä mak bulikiny gulŋiyi maŋutjilil gapulilnydja balanyaraynydja ŋunhi Nhinanhamirriynydja waluy, yakan balaŋ nhumany ŋunhi warryurr ŋanya dhawaṯmaraŋuny walŋakuŋuny, bäydhi ŋunhi dhuyuynydja waluy?” Ga bitjarrnha ŋayi ŋunhi Djesuny waŋan walalaŋ.
Bala walalnydja gan ŋunhi mukthurra yan nhinanany, waŋanhamiriwnha, bäyŋun walal ŋula dhäruktja maḻŋ'thuna waŋanha balany nhanŋuny buku-bakmaranha.
Djäga muka gi ŋurikiwurruŋguny yolŋumiriwwuny yolŋuw walalaŋ
Care for needy people
Luk 14.7-14
Bala ŋayi Djesuynydja nhäŋalnha walalany ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany, ŋunhi walal marrtjin ŋunhiwiliyi wäŋalil ŋathaw ḻukanharaw. Walal marrtjin mala-djarr'yurr wäŋan mala nhinanharawnha, ga ŋunhi nhakun walal nhinanany ŋurikalnha yänan galkin wäŋa-waṯaŋuwalnha yolŋuwalnydja, ŋunhiwiliyi dharapullil ŋunhi ŋayi wäŋa-waṯaŋuy gänaŋ'maraŋal ŋula yolku balanyarawnha nhakun ŋurruŋuwnha yolŋuw. Bala ŋayiny Djesuny waŋan walalaŋgal bitjarrnha, “Way walal, ŋuli balaŋ nhumalany dhu yolŋuynydja garr'yun ŋathawnydja ḻukanharaw, yaka nhini balany ŋunhi ŋurruŋuwalnydja yolŋuwal walalaŋgal dharapul-djaw'yurr. Ŋayi ŋuli bäynha ŋula marrtji ŋunhi ŋurruŋun yolŋu, ŋunhi ŋayi ga djuḻkmaraman nhunanhany, bala ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu wäŋa-waṯaŋuny marrtjin, bala waŋany ŋayi dhu nhuna bitjanna, ‘Way, rur'yurra dhipuŋurnydja, ŋunhal bala nhini, bili dhuwandja wäŋa dharapul dhiyak yan yolŋuw ŋurruŋuw,’ bitjanna. Bala nheny dhu ŋunhi goran, bala nhe dhu dhathar'yunna, ga nhinany nhe dhu ŋunhala bala gali'ŋur. 10 Yo. Ga ŋunhi nhe dhu gulŋiyirrnydja, yan nhe dhu marrtjiny nhinany ŋunhala bala gali'ŋurnydja wiripuŋumin, bala ŋayi dhu ŋunhi wäŋa-waṯaŋuny yolŋu marrtjin nhokal, ga waŋany ŋayi nhuna dhu bitjanna, ‘Way ḻundu rur'yurra, bala marrtjin biyakun bala, ŋurruŋuwala yolŋuwal dharapullilnydja nhini.’ Bala yurrnha dhu ŋunhi yolŋuynydja walal bukmakthuny nhämany nhuna dharaŋandja, bala dhu walal manymak-lakaraman nhuŋu. 11 Bili ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi dhu ga garrwarkunhamirr ŋanyapinya ŋayi, God-Waŋarryuny ŋanya dhu ŋunhi nyilŋ'maraman ŋunhan ŋunhi ŋayaŋuny nhanŋu. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋu nyilŋ'maranhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi, God-Waŋarryuny ŋanya dhu ŋunhiyiny yolŋuny rur'maraman garrwarkuman, bala dhu nhirrpanna ŋanya ŋunhawalnha ŋunhi garrwarlila.” Bitjarr ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal.
12 Bala ŋayi Djesuny bilyurra, ga waŋan ŋunhi wäŋa-waṯaŋunhan yolŋuny bitjarrnha, “Ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋäthilmirriyamany ŋathany ga ŋula nhäny mala, yaka märraŋ yolŋunhany gurruṯumirrinhany yan nhuŋuwuy nhe, ga ŋula yolnhany yolŋuny ḻundu'mirriŋunhany nhuŋuwuy nhe, ga ŋunhi girri'-dharrwamirrinhany yolŋuny walalany; yaka walalany garr'yurr ŋunhiwiliyi, bili walalnydja dhu ŋunhi yalalany nhunanhany bitjandhi bili märram ŋathaw nyaŋ'thunaraw walalaŋgiyingalnydja wäŋalil. Ga bitjandhi bili dhu ŋunhi nhuŋuny yaŋara'-bakmaram walalnydja. 13 Yo. Ŋunhi nhe dhu ŋäthilmirriyam ŋathany, marrtjiny nhe dhu ŋunhi, bala gaḏaymandja ŋunhiwurruny rerrimirrinhan ga bundhurrnhan malany yolŋu'-yulŋunhany, ga bambaymirrinhan, ga ŋurruwuykmirrinhan. 14 Maranhu-gurrupulnydja gi ŋunhiwurrunydhi yolŋunhany walalany, yolŋumiriwnhan malany ga djägamiriwnhan, bala nhepiny dhu galŋa-djulŋithirra. Bili ŋuriŋiwurruyyiny dhu yolŋuy walal yaka nhuŋuny yaŋara'-bakmaram. Yurr God-Waŋarryun dhu nhuŋuny ŋunhi buku-roŋanmaraŋ, balanyamirriynha waluy ŋunhi dhu gi dhuwurr-ŋamakuliny' yolŋu walal walŋathiny beŋur moluŋurnydja.”
Dhuwandja mayali'mirr dhäwu dharrwapuy ŋathapuy ḻukanhawuy
The parable of the great feast
Luk 14.15-24
(Mathuyu 22.1-10)
15 Ga ŋayi waŋganydhu yolŋuy ŋanya Djesuny ŋäkul ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan lakaraŋal walalaŋgal ŋunhiliyi ŋatha-ḻukanhamirriŋur bala'palaŋur. Ga waŋanany ŋayi nhanŋu Djesuwnydja bitjarrnha, “Ŋunhiwurrnydja yolŋu ŋunhi walal boŋguŋ ŋatha ḻuki ŋunhal God-Waŋarrwal wäŋaŋur, ŋunhiwurryin dhu ga mirithirrnydja ŋoy-djulŋithirr.”
16 Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋala waŋanan dhärukthu mayali'mirriynha bitjarra, “Waŋganydhu yolŋuy guyaŋan ŋayi dhu ŋatha ŋäthilmirriyam djäma bukmakku yan yolŋuw walalaŋ. Bala ŋayi dhäwumirrinhan djuy'yurr wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ garr'yunarawnha, yurr ŋula nhämunhany' ŋunhi malany, walal dhu marrtji yalala ŋunhiwiliyi ŋuriki ŋathaw ḻukanharaw. 17 Bala walal marrtjin djäman, ŋäthilmirriyaŋala ŋunhi ŋathan mala. Ga bulu nhakun ŋayi ŋuriŋiyi ḏirramuy djuy'yurr nhanŋuwuy ŋayi yolŋuny djämamirriny walalany ŋayi dhu marrtji ŋurukuwurruŋdhi bili yan yolŋuw walalaŋ ŋunhi ŋayi walalany ŋäthil gaḏaymar. Bala ŋayi ŋunhiyi djämamirrnydja yolŋu marrtjinan, ga waŋanany ŋayi bitjarrnha, ‘Go, ḻaw'yurra walal! Bili ŋunha ŋathany nhumalaŋ bilin ŋamaŋamayunawuynha ŋäthilmirriyanhawuynha ŋorran marrtji!’ bitjarr.”
18 “Bala ŋunhiwurryiny yolŋuny walal bukmaknha waŋanany buku-bakmaraŋalnydja ŋurikiny djämamirriwnydja wiripun wiripun dhäruktja. Waŋganydja yolŋu waŋan yaka'yurr nhanŋu bitjarr, ‘Way marrkapmirr, bäydhi mak! Yakan ŋarrany dhu marrtji, bili ŋarra dhuwal märraŋalnydja rrupiyay manymaknha yan wäŋany ŋarakany. Dhuwandja ŋarra dhu marrtjin nhäman ŋunhan ŋunhi wäŋan ŋarrakuwuy ŋarra.’ ”
19 “Ga wiripuny yolŋu waŋan bitjarr, ‘Bäy-lakaraŋ ŋarraku? Yakan ŋarra dhu dhuwal marrtji, bili ŋarra ŋunha buliki' mala bäyim ŋarrakuwuy ŋarra gäthur, ŋarra dhu ga ŋunha djäman munathan' buḻŋu'kuman. Ŋarrany dhu marrtjin ga birrka'yunna ŋunhiyi bulikiny mala djämawnha.’ ”
20 “Ga wiripuny yolŋu waŋan bitjarr, ‘Ŋarrany barpuru dhuwal miyalk märram, ga dhiyaŋiyin ŋarra ga dhuwal ḻay-ḻayyundja,’ bitjarr.”
21 “Bala ŋayiny ŋunhi djämamirrnydja yolŋu roŋiyinan, bala lakaraŋalnydja ŋurikin buŋgawa'mirriŋuwnydja yolŋuw bitjarrnha, ‘Ḻay-ḻayyunna walal ga ŋunha wiripuŋuynha wiripuŋuynha ŋula nhaliynha malaŋuy. Yakan walal dhu ŋunha marrtji räliny dhiyakuny ŋathawnydja ḻukanharaw ŋunhi nhe djäma ŋäthilmirriyaŋal walalaŋ.’ Bala ŋayiny ŋunhiyiny wäŋa-waṯaŋuny mirithinan ŋoy-dhärran, bala ŋayi waŋanan bitjarra, ‘Gatjuynha, dhipuŋurnydja nhe dhu marrtjin bondin yänan, ga garr'yurr ŋunhi bundhurrnhan malaŋuny yolŋuny walalany, ga ŋurruwuykmirrinhan, ga bambaymirrinhan yolŋu'-yulŋuny. Marrtjiny gi dhukarrkurrnydja bawalamirriwurr yan wäŋakurrnydja; ḻuŋ'maraŋuny marrtji ŋunhiwurrunhan bili yan yolŋunhany walalany ŋunhi walal ga nhina goŋ-gäna mala; walalnha dhu marrtjiny räliny dhiyakuny ŋathawnydja ḻukanharaw.’ ”
22 “Marrtjinany ŋayi ŋunhi djämamirrnydja yolŋu, bala ḻuŋ'maraŋala marrtjin ŋunhin ŋurruwuykmirrinhan yolŋuny walalany dharrwanhan. Ga dhäŋur beŋuryiny nhakun ŋayi waŋan ŋurikin buŋgawawnha bitjarr, ‘Dharrwanhan ŋarra gan dhuwal yolŋunhany walalany ḻuŋ'maraŋalnydja, yurr dhuwal wiripuny dhaḻakarr ga dhärra bäynha bala bäythinyawuynydja.’ ”
23 “Ga bulu ŋayi ŋuriŋi buŋgawa'mirriŋuy djuy'yurr ŋanya ŋunhiyi djämamirriny nhanŋuwuy ŋayi bitjarr, ‘Gatjuy marrtjin bala yan wiripuŋulila ga wiripuŋulila wäŋalilnydja, mirithin yan waŋiny gaḏaymulnydja gi biyak bili yan gali'puynhan yolŋunhany walalany, walal dhu bukmaknha yan marrtjiny räli, ga bäy dhu dhuwal wäŋa ŋarraku dhaŋaŋdhirr yolŋuynha walal.’ 24 Yo. Yuwalk muka ŋarra nhumalaŋ ga lakaramany dhuwal. Ŋunhiwurrnydja ŋäthiliŋuny ŋarrakuŋ garr'yunawuy yolŋu walal dhu yakan gulŋiyi ŋunhawalnydja ŋarrakalnydja wäŋalil; bäyŋun dhu waŋganydhuny beŋuryi malaŋur ŋatha ḻuki ŋarrakalnydja.” Ga bitjarrnha ŋayi gan Djesuny dhawar'maraŋalnydja waŋan.
Djesuwalnydja malthunamirriy walal dhu ga ŋurruŋu-nhirrpan ŋanyapinyan Djesuny yan
Jesus' disciples must put Jesus first
Luk 14.25-35
(Mathuyu 10.37-38; 5.13; Mäk 9.50)
25 Dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi gan Djesu marrtjin räli dhukarr-ŋupar, yolŋu walal marrtjin dharrwa mirithirr malthurr nhanŋu. Bala ŋayi bilyurra ga waŋan bitjarra, 26 “Ŋuli nhe ŋula yol yuwalktja gi djälthi ŋarrakuny malthunaraw, nheny dhu ŋathil ŋunhiyiny ŋurruŋu-nhirrpandja ŋarrany, nhakun nhe dhu ŋunhiyiny ḏiltji-bilyuna ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja ga bäpa'mirriŋuwnydja nhokiyingalaŋaw nhe, ga galay'mirriŋuwnydja ga djamarrkuḻiwny'tja, wäwa'mirriŋuwnydja ga yapa'mirriŋuwnydja walalaŋ, ga bitjandhi bili nhe dhu ŋunhi ganandhi nhuŋuwuy nhe guyaŋanhawuynydja ŋunhi djälnydja. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋurruŋuny dhäruk märram nhuŋuwuy nhe gurruṯumirrinhany walalany, ga malthun nhe dhu ga ŋunhi nhuŋuwuynydja yan nhe djälwu, ŋunhiyiny nhakun nhe yakan ŋarrakuny malthunamirr. 27 Yo. Ga ŋuli nhe dhu ŋunhi bäyŋuny ganan nhuŋuwuy nhe djälnha, ga bäyŋuny nhe dhu ḻaw'maram dharpa nhuŋuwuy nhe mälakmaranhawuynydja, ga ŋuli nhe dhu ŋunhi yakany ga dhärukku malthun ŋarrakuny, ŋunhiyiny nhakun nhe balanyayiny yolŋu yakan yuwalktja ŋarrakuny malthunamirr.”
28 “Ŋunhi ŋayi ŋuli yolŋuy guyaŋa bitjandja, ŋayi dhu djäma wäŋa nhanŋuwuy ŋayi, ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu ga nhina, bala bothurrun ŋayi dhu nhanŋuwuy ŋayi rrupiyan, nhämunha' nhanŋu ga rrupiya ŋorra, nhä gana' ga ŋorra, wo bäyŋu. Bitjandhi ŋathil ŋayi ŋuli ŋunhi ŋurruŋuny guyaŋa ŋuriŋiyiny yolŋuynydja, yurrnha ŋayi dhu ŋunhi ŋurruyirr'yundja dhuḻ'yundja, märr ŋayi dhu dhawar'maramany ŋunhiyi buṉbuny, ga yaka ŋula gandarrŋurnydja gulyun. 29 Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋurruŋuny waŋgany yan ḻukuny nhirrpan, bala beŋuryiny nhanŋu dhu rrupiyany dhawar'yunna, bala walal dhu bukmakthuny yolŋuy walal nhäman ŋunhiyi, bala walalnydja dhu gitkitthunmirra nhanŋu, ga bitjanna walal dhu ŋunhi waŋany nhanŋu, 30 ‘Dhiyaŋuny muka ŋunhi yolŋuy ŋurruyirr'yurr wäŋaw dhuḻ'yunaraw, yurr yakan ŋayi dhu ŋunhiyi dhawar'maramany. Wanhan dhika be nhanŋu wäŋany manymaktja yuṯany?’ ”
31 “Yo. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋuriŋiyi buŋgawaynydja ŋurruḏawalaŋuynydja ŋämany wiripuŋunhany buŋgawany, ŋunhi ŋayi dhu ga marrtji räli dharrwamirr dhika mirithirr ŋapa-miriŋumirr, ga ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu ŋunhiyi buŋgawany nhina, ga mala-djarr'yun, ga bothurru' nhanŋuwuy ŋayi miriŋuny malany. 32 Ga ŋuli ŋayi dhu maḻŋ'maram nhanŋuwuynydja ŋayi malany märr ḻurrkun'tja, ŋunhiyiny mak ŋayi dhu ga yakan marrtji balany marililnydja; gulyunna ŋayi dhu. Yan ŋayi dhu djuy'yunna dhäwumirrinhan ŋurukuny bala ŋunhi wiripuŋuwnydja buŋgawaw balanyarawyiny bili ŋapa-malamirriw, ŋunhi ŋayiny be muka banydji yan ḏapthun ga baḏak, bala ŋayi dhu ŋunhi bitjanna dhäruk-gurrupanmirrnydja, ‘Wäy, ŋali ḻundukunhamirra ŋani? Yakan ŋaliny dhu ga bunhamirr,’ bitjanna.”
33 Bala ŋayi Djesuy bitjarrnha dhawar'maraŋalnydja lakaraŋal, “Yo. Yaka balaŋ nhuma ŋarraku ŋunhi malthuna guyaŋanhamiriwnydja. Guyaŋi ŋathil gi mala-djarr'yurr, märr nhe dhu ŋunhi malthundja ŋarraku, ga yakan ḏaḏawyundja ŋula gandarrŋurnydja. Ŋuli nhe dhu bäyŋuny ganan ŋunhi bukmak nhä malany ŋunhi nhe ga ŋayatham, ŋunhiyiny nhe nhakun yakan ŋarrakuny yuwalktja malthunamirr.”
34 “Yo. Dje'lany dhuwal manymak mirithirr, dhiyaŋuny ŋuli ga ŋunhi ŋathanhan dhäkay-manymakkum. Ga ŋuli dhu ŋunhi dje'lany dhäkaymiriwyirr, ga ŋunhiyiny ŋula nhä nhakun yätjkurra, makinynha, yakan dhu ŋula yolthu buluny dhäkaymirriyam ŋunhiyi, ŋunhi ŋayi dhu dhäkaynydja ŋula winya'yun. 35 Yo, dje'lany ŋunhi ŋayi dhu dhäkaymiriwyirra, ŋunhiny nhäŋiniŋ'nha. Bäyŋun mak dhu yolŋuy märram ga rulwaŋdhun gätnililnydja miniwa'kumany; yänan bala ŋayi dhu djalkthuna. Ŋäkuny ŋamathaŋun ŋuli balaŋ nhe buthurumirrnydja, ga maḻŋ'maraŋuny ŋunha djinawa'wuynha ŋunhi mayaliny'.” Ga bitjarr ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.