26
Ḻarruŋal walal gan dhukarrwu wanhawitjan walal dhu ŋayatham Djesuny
The plot to kill Jesus
Mathuyu 26.1-5
(Mäk 14.1-2; Luk 22.1-2; Djon 11.45-53)
Ŋunhi ŋayi Djesu dhawar'yurrnydja marŋgi-gurrupanaŋurnydja walalaŋgal, bala ŋayi yan waŋanan nhanukalaŋuwal malthunamirriwalnydja walalaŋgal bitjarra gam', “Marŋgi muka nhuma dhuwal, ŋunhi ga dhuwal märrman' yan buluny walu ŋorra bala dhu ŋunhiyiny walu yäku Ḻäy-Djuḻkmaranhamirrnydja*bunan. Ga balanyamirriynha walal dhu ŋanya ŋunhi Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny dhayuŋulnydja balany ŋunhi miriŋuwalnydja goŋlil bala yan walal dhu ŋanya dhuḻ'yurra dharpalila mälakmaranhawuylila.”
Ga balanyamirriyyi bili yan waluy walalnydja ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirriynydja mala ga ŋurru-warryunayŋuny mala, ga rom-marŋgikunhamirrnydja mala ŋurikiyiny wäŋaw malaŋuw, gan dhäruknha-bakmaraŋal waŋanhaminan ŋunhiliyin nhanukalnha ŋurruḏawalaŋu djirrikaymirriwala yolŋuwal Gäyapatjkala* wäŋaŋur. Bala walal gan ŋunhi ḻarruŋala dhukarrwun, wanhawitjan walal dhu ŋunhi dhukarrkurr ŋayatham ŋanya Djesuny, bala yan dhu buman ŋanya murrkay'kuman. Ga bitjarra walal gan ŋunhi waŋanhaminany gam', “Yaka limurr dhu ŋanya yänayiny ḏapmaram, bili dhuwal Ḻäy-djuḻkmaranhamirra waluny, walal balaŋ bäynha yolŋun walal maḏakarritjthi limurruŋgun, bala yan buŋun marrtji limurrunhany,” bitjarr.
Miyalkthu rarryurr buŋgan bäw Djesuwal
A woman anointed Jesus with a precious perfume
Mathuyu 26.6-13
(Mäk 14.3-9; Djon 12.1-8)
Ga balanyamirriynydja ŋayiny gan ŋunhi Djesuny nhinan ŋunhalnha Bithinin* wäŋaŋur, yolŋuwal yäkuwal Djäymangal,* ŋurikalyin yolŋuwal ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu gan ŋäthilnydja nhinan burrunhdhiya'mirr yan. Ga ŋunhi ŋayi gan Djesuy ḻukanany ŋathany, bala ŋayiny bäy miyalk gulŋiyin goŋ-buthuḻumirr ŋunhiwiliyi guwatjmar ŋanya, ga gäŋalnydja ŋayi marrtjin ŋunhi buŋgan-bäw buthuḻumirr, yurr buŋgan-bäwny'tja ŋunhi rrupiya yindimirra dhika. Ga dhunupan bala yan ŋayi ŋunhi rarryurra ŋunhiyiny buŋgan-bäwny'tja wiyika muḻkurrlila nhanukal Djesuwalnha.
Yurr ŋunhi walal malthunamirriynydja mala nhanukal nhäŋalnydja ŋunhiyi, bala walal yan maḏakarritjthinan nhanŋu ŋurikiyiny miyalkkuny, ga bitjarra walal ŋunhi waŋanany gam', “Nhaku ŋayi ga ŋunha buŋgan-bäwny'tja djalkthun? Ŋayi balaŋ ŋunha djalimnha rrupiyawnha yindiwnha, märr balaŋ ŋayi ŋunhi rrupiyany gurrupanna ŋunha ŋurruwuykmirriwnha yolŋuw walalaŋ.”
10 Ga ŋayiny ŋunhi Djesuny marŋgithin, ŋunhi nhaltjarr walal gan guyaŋan, bala yan ŋayi walalaŋ waŋanany bitjarrnha, “Ganarrthul walal ŋanya. Nhaku nhuma ga dhuwal ḻay-ḻaymaramany dhuwali miyalknhany? Dhuwandja ŋayi bitjarryiny djäma ŋarraku, ŋunhiny latjun' mirithirra. 11 Ŋunhany ŋunhi ŋurruwuykmirrnydja yolŋu walal dhu gi nhina yan nhumalaŋgal biyak bili, yurr ŋarrany ga dhuwal gurririn yan nhina nhumalaŋgal. 12 Ŋunhi ŋayi ŋuruŋ miyalkthuny wiyikany' rarryurr buŋgan-bäwny'tja ŋarrakal rumbalilnydja, ŋunhiyiny nhakun ŋayi ŋäthilmirriŋala ŋamaŋamayurra ŋarrany ŋurukun ŋunhi moluwnha. 13 Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Ŋunhi walal dhu yolŋu'-yulŋuynydja ŋäkuny dhuwal dhäwuny buku-ḻiw'maraŋuny wäŋakurrnydja mala, bala walal dhu guyaŋin dhuwal miyalknhany, ŋunhi nhä ŋayi ŋarraku djäma,” bitjarra ŋayi Djesuy walalaŋgal lakaraŋalnydja.
Djudatjthu gumurryu-wurrupar Djesuny miriŋuwal walalaŋgal goŋlil
Judas arranged to betray Jesus
Mathuyu 26.14-16
(Mäk 14.10-11; Luk 22.3-6)
14 Ga ŋayiny Djudatj-Gariyattja* ŋunhi ŋayi beŋuryi malaŋur 12-kalnydja, marrtjinan balan ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirriwalnha malaŋuwal. 15 Ga bitjarr ŋayi ŋunhi waŋanany walalaŋgal, “Wäy, ŋarrany dhu dhuwal Djesunhany goŋ-gurrupanna nhumalaŋgala goŋlil, nhän nhuma dhu ŋarranhany gurrupan,” bitjarr. Bala walal yan wuŋiḻi'yurra ŋanya 30-y mel-wiḏi'mirriy guṉḏay mala. 16 Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur ŋayi gan Djudatjthuny* dhukarrnha maḻŋ'maraŋal wanhawitjan ŋayi dhu Djesuny gurrupan goŋlil walalaŋgal.
Märrmay' yolŋuy ŋäthilmirriyaŋal Ḻäy-djuḻkmaranhamirr ŋatha
Getting the Passover ready
Mathuyu 26.17-25
(Mäk 14.12-21; Luk 22.7-13,21-23; Djon 13.21-30)
17 Ga balanyanyaray bili waluy ŋurruyirr'yunamirriy, ŋunhi walal ŋuli Djuw* malay ŋathan ḻukanha ḏambamiriwnha, bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu Djesuwnydja marrtjinan guwatjmara ŋanya, bala walal bitjarra waŋan gam', “Wanhawal dhika nhe ŋanapurruŋ djälnydja ŋäthilmirriyanharaw wäŋawnydja, märr nhe dhu ḻukan ŋunhiny ŋatha Ḻäy-djuḻkmaranhamirra.”
18 Bala ŋayi Djesuny bitjarra walalaŋ waŋan, “Balan nhuma dhu marrtjiny yindilila wäŋalil, ga ŋunhili nhuma dhu maḻŋ'maram waŋganynha yolŋuny, bala nhuma dhu bitjanna nhanŋu waŋany. Bitjarr ŋunha ŋanapurruŋ Marŋgikunhamirrnydja waŋan gam', ‘Ŋarraku waluny dhuwal bilin bunanan! Djälnha ŋarra dhuwal, ŋarra dhu ḻukan ŋunhiny ŋatha Ḻäy-djuḻkmaranhamirrnydja, ŋanapurr ŋarrakal malthunamirriy mala. Dhiyaliyin ŋunhi nhokala wäŋaŋurnydja.’ ”
19 Bala yan walal dhunupan djäman ŋunhi nhaltjarr ŋayi Djesuy walalaŋ gan lakaraŋal, bala walal yan ŋäthilmirriyaŋala ŋamaŋamayurra ŋunhiyiny ŋatha yäku Ḻäy-djuḻkmaranhamirrnydja.
20-21 Ga ŋunhi marrtjin wäŋany munhawuyin bala ŋayiny Djesuny marrtjinan bala nhinanan, bala ŋathan ḻukan walalnha rrambaŋin ŋuriŋiwurruynha malthunamirriynha mala nhanukal. Ga ŋunhi walal marrtjin ŋathany ḻukan, bala ŋayiny Djesuny waŋanan bitjarra, “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany, dhiyal gay'yi nhumalaŋgal malaŋur, waŋganydhuny ŋarrany dhu ŋunhi goŋ-gurrupanna miriŋuwala goŋlil,” bitjarr. 22 Bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu mirithinan dhika galŋa-miḏikinany ŋuriŋiyiny dhärukthuny nhanukal, bala walal yan waŋga'-waŋganydhuny gan Djesunhan dhä-birrka'yurr bitjarra gam', “Wäy, Garray yol way! Muka ŋarra?”
23 Ga ŋayiny Djesuny walalaŋ buku-bakmaraŋal bitjarr, “Waŋganydhuny dhu dhipuŋur malaŋur nhumalaŋal ŋathan ḻupmaram banikin'lila rrambaŋin linyu. Ŋunhiyin ŋunhi yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋarrany dhu goŋ-gurrupandja. 24 Ŋayiny dhu ŋunhi Yolŋuny Gäthu'mirriŋu rakunydhirr, bitjan yan bili nhakun ŋunha ga ŋäthiliŋuŋur djorra'ŋur dhärra wukirriwuy. Yurr ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋarrany dhu goŋ-gurrupandja, ŋurikiyiny dhu mirithirra ŋoy-gärrinyamirra rom maḻŋ'thurr. Ga manymaktja nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw, ŋayi balaŋ ŋunhi yakan yan dhawal-guyaŋanha.”
25 Bala ŋayiny yan Djudatjtja* waŋan bitjarra, “Way! Marŋgikunhamirr, muka ŋarrany nhe ga dhuwal lakaramany?”
“Ŋe nhe dhuwali lakaranhamin.” Bitjarr warray ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal nhanŋu. Bala yalalaŋumirrnydja ŋayiny ŋunhi yuwalknha yan Djudatjthuny ŋanya goŋ-gurruparnydja miriŋuwalnydja.
Djesuy romnha nhirrpar ŋathapuy ga gapupuy dharrpalpuynha
The Lord's Supper
Mathuyu 26.26-30
(Mäk 14.22-26; Luk 22.14-23; 1 Corinthians 11.23-25)
26 Yo baḏak yan walal marrtjin ŋunhi ŋathany ḻukan, bala ŋayi Djesuynydja märraŋala ŋathany bala buku-gurrpara God-Waŋarrnhany bala bakmaraŋala, bala marrtjin gurru'-gurrupara nhanukalaŋuwal malthunamirriwala walalaŋgal. Ga bitjarra ŋayi marrtjin waŋanany gam', “Ŋay'! Märraŋ ga ḻuki. Dhuwandja ŋarra rumbalnha.”
27 Ga bitjarryi bili ŋayi märraŋal banikin' wiyika'mirr ga buku-gurrpar God-Waŋarrnha, bala gurrupara marrtjin walalany, ga bitjarra ŋayi waŋanany gam', “Bukmakthu yan nhuma dhu ḻukany dhipuŋuryi.” 28 Ga waŋan ŋayi Djesu bitjarr, “Dhuwandja ŋarraku maŋgun', ŋunhi ŋayi dhuwal gumurrkunhaminyawuy rom God-Waŋarrwuŋun gurrupanawuy, bili ŋarrakuny dhu ŋunhi gulaŋ-waṉḏirr bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, buwayakkunharaw walalaŋ dhuwurr-yätjkurruwnydja romgu.”
29 “Yurr, dhipuŋurnydja dhurrwaraŋur, ŋarrany dhu ŋunhi bäyŋun buluny ḻuka dhuwaliyiny wiyika' borum, ga yan bili-i-i, ga balanyamirriynha waluy ŋarra dhu buluny ḻuki ŋunhala ŋunhi Bäpa'mirriŋuwalnha ŋarrakalaŋuwal romŋur, ŋunhiyin ŋunhi yuṯan wiyika' borum limurra rrambaŋin.”
30 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala walal manikaynha ḏar'ṯaryurr, bala yan walal marrtjinan bukulila yäkulil Woliplila.*
Djesuy lakaraŋal ŋäthilmirriyaŋal Betany dhumbal'yunawuy
Jesus told about when Peter would deny him
Mathuyu 26.31-35
(Mäk 14.27-31; Luk 22.31-34; Djon 13.36-38)
31 Yo, wäŋgaŋala walal marrtjin bala dhukarr-ŋupara, Djesu ga ḻundu'mirriŋu mala nhanŋu. Bala ŋayi ŋunhiliyiny dhukarrŋurnydja Djesuny waŋanan bitjarra, “Gäthurnydja munhawu, nhumany dhu ŋarrany dhiyaŋuwurruynydja ganana, bukmakthu yan, bili ŋäthil yan walal ŋunhi wukirriny+ dhäwuny, ŋunhi ŋayi ga waŋa bitjan gam' ‘Ŋarrany dhu wutthuna ŋunhi djägamirrinhany yolŋuny, bala dhu ŋunhi warrakan'tja bimbiny mala nhanŋu ḻatjuwarr'yunna barrkuwatjthirra.’ 32 Ga ŋunhi ŋarrany dhu God-Waŋarryu walŋakuŋuny dhiŋganhaŋurnydja, bala ŋarra boŋguŋ marrtjiny ŋäthila Galalilila.”*
33 Ga ŋayiny Betany* waŋan bitjarra, “Ŋarrany boŋguŋ nhuna bäyŋu yan ganarrthul. Dhiyaŋuwurruy mak nhuna dhu ganarrthulnydja, ŋarrany dhu yaka warray nhuna ganarrthul.”
34 Ga ŋayiny Djesuny waŋan Betawnydja bitjarra, “Märr-yuwalk ŋarra nhuŋu dhu dhuwal lakaramany. Dhiyaŋuny bala munhawu yalalany, nheny dhu buku-ḻurrkun'mirr ŋarraku dhumbal'yun, ga yorrnha ŋayi dhu ŋunhi guḻawurrnydja waŋa.”
35 Yurr ŋayiny Betany bulu waŋan bitjarr, “Yakan dhu dhuwal ŋarrany nhuŋu dhumbal'yun. Bäydhi ŋunhi walal ŋarrany dhu bumany, yurr ŋarrany dhu dhiŋgam yan nhuŋu ŋalin rrambaŋin.”
Ga walalnydja ŋunhi wiripuwurrnydja malthunamirr mala bitjarryi bili waŋa'-waŋan.
Djesu gan bukumirriyaŋal ŋunhiliyi wäŋaŋur yäkuŋur Githtjamaniŋur
Jesus prayed in Gethsemane
Mathuyu 26.36-46
(Mäk 14.32-42; Luk 22.39-46)
36 Bala ŋayi Djesuny marrtjinan walal rrambaŋin malthunamirra mala nhanŋu balayin ŋunhi wäŋalil yäkulil Githtjamanilila.* Ga ŋunhi walal bunanany ŋunhiliyiny wäŋaŋurnydja, bala ŋayi Djesuynydja walalany waŋanan bitjarra, “Nhini walal dhiyal, ŋarra dhu bala bitjan marrtji bukumirriyanharaw,” bitjarr. 37 Ga garr'yundja ŋayi Betanhan* ga märrmany' gäthu'mirriŋuny maṉḏany Djibidiw,* bala walal marrtjinan, wäŋgaman balan bitjanna.
Ga ŋunhalnydja ŋayi ŋunhi Djesuny mirithinan dhika ŋoy-gulŋiyinany, 38 bala ŋayi waŋan lakaranhamirra walalaŋgal bitjanmirra, “Walal ŋayaŋuny ŋarraku dhuwal mirithinan yan ŋonuŋdhinany, nhakun ŋarra dhu dhuwal dhiŋgaman. Nhini walal dhiyal, … yurr bira'yurr gi, … limurr muka rrambaŋi,” bitjarr.
39 Bala ŋayi Djesuny buluyi marrtjin bala bitjarr märr barrkulil, ga ŋunhiliny bala ŋayi yan ŋurrkanhaminan bukuny munatha'lila, bala yan ŋayi bukumirriyaman bitjanna gam', “Bäpa ŋarraku marrkapmirr, nheny dhu ŋunhi djäman bala yan, djaw'yurra ŋarrakal dhuwandja ŋunhi galŋa-rirrikthunamirrnydja rom. Märr ŋarra dhu yakan ḻuka dhuwal dhaŋga-ḏirrmirrnydja rom dhiyakumirrnydja banikin'mirr. Yurr ŋarrapiny dhu ga dhuwal nhuŋuwuynha yan märrwuny malthun yakan ŋarrakuwuynydja,” bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu bukumirriyaŋalnydja.
40 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi marrtjin balayi roŋiyindhi malthunamirriwal mala nhanukalaŋuwal, ga maḻŋ'maraŋalnydja ŋayi walalany yakurrnhan. Ga waŋan ŋayi Betawal bitjarr, “Bäyŋu nhuma gi dhuwal ŋula bira'yurrnydja muka? Yän ŋula märr gurririny ŋarrakalnydja manapul? 41 Biyak walal bira'yurr yulŋuny, ga bukumirriyaŋ muka gi, märr nhumalany dhu yaka muka ŋula nhaliynydja dharrwunum. Bili ŋayaŋuny nhuŋu ga dhuwaliyi djälthirr nhe dhu ga dhärra ḏäl yan ŋarrakal, yurr galŋany nhuŋu dhuwaliyi ganydjarrmiriwyinan yalŋgithinan,” bitjarr ŋayi.
42 Ga buluyi ŋayi Djesu balayi bili roŋiyindhi bukumirriyanharaw, bala ŋayi yan bitjarra waŋanany gam', “Bäpa ŋarraku marrkapmirr, ŋuli ŋayi gi bäyŋuny wiripu dhukarr ŋorri, ŋarrany dhu ŋunhi märraman yanan, ŋunhiyiny ŋunhi rom dhaŋga-ḏirryunamirrnydja. Bala ŋarra dhu djäman yan ŋunhi nhaku nhe ŋarraku ga djälthirr.” 43 Ga roŋiyirryi ŋayi Djesu beŋur bukumirriyanhaŋur ga maḻŋ'maram ŋayi walalany yakurrlil, yakurryun walalany yindiynha dhurrparam.
44 Ga buluyi ŋayi ganarrthaŋal walalany, ga buluyi bukumirriyaŋal bitjarryi yan bili nhakun ŋunhi ŋäthil. 45 Ga ŋunhi ŋayi buluny roŋiyirr balayi malthunamirriwal mala nhanukalaŋuwal, bala yan ŋayi ŋunhiyiny bitjarra waŋan gam', “Baḏak yan nhuma ga dhuwal ŋorra'-ŋurra muka ŋaraka galkunmirr? Bilin dhuwal waluny bunanan, ŋunhi ŋayi dhu ŋuriŋiyiny ḏirramuy goŋ-gurrupanna ŋanya Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny dhuwurr-yätjkurrumirriwala romlil. 46 Rur'yurra walal, dhiyaŋun bala ma! Limurr marrtjin. Nhäŋun walal, dhuwanna ŋayi ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi dhu moṉuŋuyirrnydja, bilin ŋayi bunanan,” bitjarra ŋayi Djesu waŋanany.
Miriŋuy märraŋalnha Djesuny
Soldiers arrests Jesus
Mathuyu 26.47-56
(Mäk 14.43-50; Luk 22.47-53; Djon 18.3-12)
47 Ga baḏak yan ŋayiny gan ŋunhi Djesuny waŋan, bala ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramu gali'-märrmany' Djudatjtja* yäku bunanan nhanŋu, ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramu ŋuliŋuryin muka malaŋur 12-gala, malthunamirra nhanŋun Djesuwnha. Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny mala malthurrnydja nhanŋu, gäŋalnydja walal gan ŋunhi yikin mala ga birkun' mala. Ga djuy'yurrnydja walalany gan ŋunhi ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋuriŋiwurruynha ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirriynha mala ga ŋurru-warryunayŋuynha mala ga rom-djägamirriynha mala. 48 Yurr ŋayiny ŋunhi Djudatjthuny ŋäthil walalany waŋan bitjarr gam', “Nhämany nhuma dhu ŋarrany balanyalil gam', ŋunhi ŋarra dhu marrtji, ga wälkum ŋarra ŋanya dhu dhakal, ŋunhiyiny ŋarra dhu ŋanya lakaraman nhumalaŋgala. Bala nhumany dhu yan ŋanya ŋayathaman,” bitjarr.
49 Ga dhunupan bala yan ŋayi Djudatjtja marrtjinan bala yan dhärranan nhanukal Djesuwalnydja galkin, bala ŋayi bitjarra waŋanany nhanŋu, “Nhämirr Marŋgikunhamirr?” Bala yan ŋayi ŋanya wälkuŋala.
50 Ga ŋayiny Djesuny nhanŋu buku-bakmaraŋal bitjarr, “Ḻundu ŋarraku, nhaku nhe dhuwal räliny marrtjin.” Bala yan walalnydja ŋanya ŋayathaŋala Djesunhany rambuŋala, bala yan ḏapmaraŋala ŋanya.
51 Ga ŋunhi walal gan dhärra'-dharranany ŋunhiliyiny ga ŋayiny nhakun waŋganydhuny yolŋuy dhawaṯmaraŋal yikin nhanŋuwuy ŋayi, bala djatthurra waŋganynhany ḏirramuny, gulkmaraŋala ŋanya buthurun. Ŋunhiyiny djämamirr ŋurikiyin ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnha djirrikaymirriw yolŋuw.
52 Yurr ŋayiny Djesuny bitjarr warray waŋan nhanŋu gam', “Mandjawak dhuwali nhuŋuwuy nhe rulwaŋdhurr. Ŋuli nhe mari-ḏumurrnydja yolŋu nheny dhu ŋunhi rakunydhirr ŋunhilin bili yan mariŋura nhokiyingal nhe. 53 Yaka yan nhuma dhuwal marŋginy, ŋarra balaŋ dhuwal waŋi ŋarrakuwuy ŋarra Bäpa'mirriŋuny, ga dhunupan bala yan ŋayiny ŋunhi djuy'yurr nhanŋuwuy ŋayi dhäwu-gänhamirrinhany mala ŋula nhämunhan yan dharrwan dhika mirithirra guŋga'yunarawnydja ŋarraku? 54 Yurr bäydhi, märr ŋayi dhu ŋunhi dhäruk mala ŋunha ŋäthiliŋuŋur dhuyuŋur djorra'ŋur, maḻŋ'thun yan yuwalkthirr!”
55 Bala ŋayi Djesuny yan waŋanan walalaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋu'-yulŋuwnydja bitjarra gam', “Nhaku muka nhuma dhuwal räliny marrtjin birku'mirrnydja ga galiwaŋmirrnydja ga yikimirrnydja, ga ḏapmaranharawnydja ŋarraku, nhakun ŋarrany ŋula nhän rom-bakmaranhamirra yolŋu? Ga ŋunhi ŋarra ŋuli ganha bitjana bili walu-ŋupana nhinanha ŋunhalnydja ŋunhi buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur marŋgikuŋalnydja gan yolŋunhany walalany, ga yaka warray nhumany ŋunhi balanyamirriynydja ŋarrany ḏapmaranha? 56 Yurr bäydhi ŋayi dhuwali bitjarryiny maḻŋ'thurr, märr ŋayi dhu ŋunhi djawarrkmirriwuŋuny walalaŋguŋ wukirripuynydja maḻŋ'thunna yuwalkthirra.”
Bala yan walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu Djesuwnydja waṉḏi'-waṉḏinan bukmaknha yan, ga ganarrthaŋalnydja walal ŋunhi ŋanyapinyan yan Djesunhan.
Djesu gumurrŋur dhärran Rom-djägamirriwal mala
Jesus stands before the Council
Mathuyu 26.57-68
(Mäk 14.53-65; Luk 22.54-55,63-71; Djon 18.13-14,19-24)
57 Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur ŋunhi walal Djesuny ḏapmaraŋalnydja, bala walal yan balan ŋanya ŋunhi gämany wäŋalilnydja ŋurikalyin ŋurruḏawalaŋuwala djirrikaymirriwala yolŋuwalnydja yäkuwal Gäyapatjkala,* ga bukmak ŋunhi ŋurru-warryunayŋu mala, ga Rom-marŋgikunhamirr mala, ŋunhi walal ŋuli ga Mawtjitjku* rom marŋgikum, ḻuŋ'thurra marrtjin walal balayin, dhärukkun bakmaranharaw. 58 Yurr ŋayiny gan ŋunhi Betany* marrtjin dhuḏikurr, yurr märr-barrku, munguyurryi ŋanya marrtjin bala. Bala ŋayi ŋunhi Betany gulŋiyinan ŋunhiwiliyiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwala djirrikaymirriwal ŋärra'lil yurr märr warraŋul yan. Bala ŋayi dhunupan marrtjinan, dhutnha nhinan miriŋuwala mala, märr ŋayi dhu ga nhäma galkiŋur nhä mala dhu ga maḻŋ'thun. 59 Ga ŋunhalnydja ŋunhi djinawany' buṉbuŋurnydja walalnydja gan ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja mala ga bukmak ŋunhi rom-djägamirrnydja mala buku-manapanminan, bala walal gan ŋunhi djälthinany walal dhu Djesunhany dhiŋganhamaraman yan. Ga yolŋuny walal gan dhabi-dhä-birrka'yurr, märr walal dhu ga ŋula dhäwu lakaram nyäḻ nhanukalaŋawuy Djesuwalaŋawuy ŋunhal ŋunhi ŋärra'ŋur. 60 Yurr bäyŋun walal ŋula waŋganynha yolŋuny maḻŋ'maranha, ŋayi balaŋ nyäḻ'yuna dhäwu lakaranha nhanukalaŋawuy Djesuwalaŋawuy, bäydhi ŋunhi dharrwany gan nhakun yolŋu mala marrtjin balayiny, ga wiripuwurruynydja gan nyäḻyurra dhäwu lakaraŋal nhanukalaŋawuy ŋunhili djinawa' ŋärra'ŋur.
Ga beŋuryiny bala walal ŋunhi märrma'nhan ḏirramuny maṉḏany gäŋal balayin ŋärra'lila, bala maṉḏan ŋunhi bitjarra lakaraŋalnydja gam', 61 “Dhiyaŋuny gan ḏirramuy lakaraŋal yanbi ŋayi dhu ḻarrmaraŋ ŋunha ŋunhi God-Waŋarrwu buku-ŋal'yunamirr buṉbu, ga buluyi ŋayi dhu dhuḻyurr, bäy dhu ḻurrkun' munha djuḻkthurr.” 62 Bala ŋayiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny djirrikaymirr dhärranany bala dhä-birrka'yurra ŋanya Djesunhany bitjarra gam', “Muka ŋula nhe dhu waŋa gunganhamirr nhunapinya nhe ŋurukuny dhäwuw, wo bäyŋun? Dharaŋan muka nhe ga dhuwal yulŋuny ŋunhany dhäwu?”
63 Yurr ŋayipiny gan ŋunhi Djesuny mukthurra dhärran yan. Bala yan ŋayiny ŋuriŋiyi ŋurruḏawalaŋuynydja djirrikaymirriy ŋanya bitjarra gam', “Ŋarrany nhuna dhu nhunany dhuwal buku-guykthuna bili ŋayi ga dhuwal walŋaynydja God-Waŋarryu nhäman nhuna, nhe dhu yuwalknha yan dhäwuny lakaram. Go! Mak lakaraŋun napurruŋgal, muka nhe dhuwal ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuynydja yolŋu, Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwuny?”
64 “Nhokal ga dhuwaliyiny matha dhawaṯthun.” Bitjarr warray ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal. Ga bulu ŋayi bitjarrnydja muka waŋan gam', “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal bukmakku yan lakaramany, galki nhuma dhu nhäman ŋanya Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny, ŋayi dhu ga nhinan ŋunhala dhunupa'ŋuŋura gali'ŋunydja nhanukalnha God-Waŋarrwalnha ŋunhi ŋayi Bukmak Yan Ganydjarr-Ḏumurr. Ga yarrupthurrnydja ŋayi dhu marrtji räliny maŋandhun beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja.”
65 Bala ŋayiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny djirrikaymirr yolŋu mirithinan yan maḏakarritjthinany, bala marrtjin girrin' nhanŋuwuy ŋayi barr'parrmaraŋal, bala yan ŋayi waŋanany bitjarra, “Dhuwandja ḏirramu ga God-Waŋarrkunhamirra. Bilin, yakan limurr dhu buluny yolŋuwuŋ ŋäma dhäwu nhanukalaŋawuy? Bilin nhuma ŋanya ŋäkula dhäruktja waŋanhawuynydja. 66 Nhaltjanna nhuma ga guyaŋany?” bitjarr.
Ga walalnydja bukmaktja waŋan bitjarra, “Dhä-gir'yunna yan limurr dhu, märr ŋayi dhu dhiŋgaman yan!” bitjarra walal gan ŋunhi waŋanany nhanŋu Djesuwnydja.
67 Bala marrtjin ŋunhi yolŋuynydja walal Djesunhany dhupthurra bukun, bala gan bumara bartjunmaraŋala, ga djäkurrun ŋanya goŋdhun walalaŋgiyingal walal. 68 Ga waŋanany walal gan nhanŋu bitjarra, “Ma lakaraŋ yolthu nhuna wutthurrnydja, be muka nhe dhuwal Maŋutji-dhunupayanhawuy yolŋu?”
Betany dhumbal'yurra Djesuwnydja
Peter denied Jesus three times
Mathuyu 26.69-75
(Mäk 14.66-72; Luk 22.56-62; Djon 18.15-18,25-27)
69 Ga ŋunhiliyi warraŋulnha ŋärra'ŋur ŋayiny gan ŋunhi Betany* nhinan, ga ŋayiny bäy waŋgany miyalk djämamirr marrtjin bala nhäŋala ŋanya ŋunhiwiliyi, bala ŋayi waŋanan ŋanya dhä-birrka'yurra bitjarra, “Way, nhe dhuwal wiripuny muka, ŋunhi nhuma gan malthurr nhanŋu Djesuw? … ŋurikiyi ŋunhi wäŋa Galalipuywu?”*
70 Yurr ŋayiny Betany milma yan bukmakkal yolŋuwal walalaŋgal bitjarr warray waŋan gam', “Nyäḻnydja bay! Yaka ŋarra marŋgi nhäpuy nhuma ga dhuwaliyi waŋa.” 71 Ga ŋunhi ŋayi Beta dhawaṯthurrnydja bala dhurrwaralilnydja, ga wiripuynydja muka djämamirriy miyalkthu ŋanya nhäŋal bala waŋanan wiripuwurruŋgala yolŋu'-yulŋuwal, ŋunhi walal marrtjin dhärra'-dharran' ŋunhili bitjarra, “Dhuwal ŋunhi waŋganydja ḏirramu, ŋunhi ŋayi gan malthurr nhanŋu Djesuw wäŋa-Nätjuritjpuywu.”*
72 Ga ŋayiny Betany bulu dhumbal'yurr, yurr dhiyaŋuny bala ŋayi märr ḏälnha dhäruk waŋan bitjarra, “Märr-yuwalk! Yaka ŋarra nhanŋu dhuwal marŋgi!”
73 Ga yaka wiyin ga wiripuwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal gan dhärra'-dharran ŋunhili, marrtjin nhanukal Betawal ga waŋan nhanŋu bitjarr, “Marŋgi napurr dhuwal, ŋunhi nhe dhuwal waŋganydja beŋuryi malaŋur. Bili nhe dhuwali gandany ga dhäruktja ga waŋa nhakun ŋunhaŋuwuynha wäŋa-Galilipuynha.”
74 Bala ŋayiny ŋunhi Betany mirithinan yan waŋan gumurr-dhar'yunminan ŋanyapinya ŋayi ḏälyun dhärukthuny dhika bitjarra gam', “God-Waŋarrnha dhuwal ŋarrakuny marŋgi, ŋunhi ŋarrany dhuwal dhuŋan ŋurikiyiny ḏirramuw, yolnha nhuma ga dhuwali lakaram?” Ga ŋunhi ŋayi ga bitjandhiny waŋa, bala dhunupan ŋunhi gurrwawuny ŋäthin. 75 Bala yan ŋayi guyaŋan ŋunhi nhaltjan nhanŋu Djesu waŋa bitjan, “Ga yorrnha ŋayi dhu ŋunhi gurrwawuny waŋa buku-märrma'mirrnydja, nheny ŋathil ŋarraku dhu dhumbal'yun buku-ḻurrkun'mirr.” Bala yan ŋayi Betany dhawaṯthurrnydja, bala yan ŋäthinan dhika murruy'-murruyyurra.
* 26:2 Passover * 26:3 Caiaphas * 26:6 Bethany * 26:6 Simon * 26:14 Judas Iscariot * 26:16 Judas * 26:17 Jew26.18 Passover * 26:25 Judas * 26:30 Olive + 26:31 Zechariah 13.7 * 26:32 Galilee * 26:33 Peter * 26:36 Gethsemane * 26:37 Peter * 26:37 Zebedee * 26:47 Judas * 26:57 Caiaphas * 26:57 Moses * 26:58 Peter * 26:69 Peter * 26:69 Galilee * 26:71 Nazareth