9
Dhuwandja ga lakaram God-Waŋarrnhan ga ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi Djuw malany
God and his chosen people
Romans 9.1-18
Yo, lakaramany ŋarra ga dhuwal dhäwuny' yuwalk yan, yaka ŋarra gi dhuwal nyäḻ'yurrnydja lakaraŋ, bili ŋarrany dhuwal nhanŋuwuynha yan yolŋu Christkun. Ŋayin dhuwal Dhuyu-Birrimbirrnha ŋarrakuny marŋgi, ga dhuwal ŋunhi ŋayaŋuŋurnydja ŋarrakal ŋayiny ŋuli ga yoraman ŋarrakuny, ŋunhi ŋarrany ga dhuwal lakaramany yuwalknha yan, yakan nyäḻ'yun. 2-3 Yo, mirithirra yan ŋarra ga dhuwal ŋayaŋumiriwyirrnydja ga warwumirriyirrnydja nhina ŋurukuwurruŋguny ŋunhi Djuw malawnydja yolŋuw walalaŋ, ŋarrakalaŋawnydja ŋunhi nininyŋuwnydja malaw. Ye-e-e, wanha balaŋ dhuwal ŋarran God-Waŋarrwalnydja mariŋur, ŋarranhan ŋayi dhu yätjkurr-lakaramany, ga gänaŋ'maram beŋurnydja nhanukalnydja Djesu-Christkalnydja, märr walalnydja dhu ŋunhi Djuw malany walŋathirra.
Walalnydja ŋunhi Yitjuralnydja* yolŋu walal nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun mala; ga walalanhany ŋayi ŋunhi märraŋal, bala gänaŋ'maraŋala nhanukiyingala ŋayi gali'lilnydja nhirrpar, nhanŋuwuynha djamarrkuḻiny'. Ga balanyamirriyyi bili ŋayi ŋunhi milkuŋalnydja nhanŋuwuy ŋayi djeŋarra'mirrnydja rom, latjuny' ga ganydjarrmirrnydja. Ga bitjarryi bili yan ŋayi ŋunhi gurruparyi nhanŋuwuy ŋayi gumurrkunhaminyawuynydja rom, ga gurruparyi ŋayi walalaŋ ŋunhi romdja, ŋunhi nhaltjan walal dhu ga nhina. Walalnha ga ŋunhi yuwalktja ŋayatham rom buku-ŋal'yunarawnydja nhanŋu God-Waŋarrwuny. Ga buluny ŋayi walalaŋ God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar ŋunhiyin Walŋakunhamirrinhan, ga wiripun wiripun ŋula nhä malany ŋunhi manymaknha malany. Ŋunhiwurryiny ŋunhi Djuw malany yolŋu walal mala-bunhawuy ŋurikiwurruŋguŋun ŋunhi ŋayi walalany God-Waŋarryu gänaŋ'maraŋal be ŋäthil, walalaŋgal Yipurayimgal* ga Yitjakkal* ga Djaykupkal* yarraṯaŋur, ga ŋayiny muka Djesu-Christtja dhawal-guyaŋan yolŋun yan rumbalnydja beŋuryi bili yan yarraṯaŋurnydja walalaŋgala Djuw bäpurruwala.
Yo, ŋayin ŋunhi yuwalktja God-Waŋarr. Ŋayin ŋunhi mirithirrnydja garrwar ga ŋurruŋuny ŋula nhäŋurnydja malaŋuŋur bukmakŋura yan, ga ŋayathamany ŋayi ga dhuwal bukmaknha yan nhäny mala nhanukiyingala ŋayi goŋdhuny. Go limurrnydja wokthunna nhanŋu bitjanna bili yan wiyinŋumirra. Yo, yuwalk muka.
Wiripuny mak ŋuli ga ŋunhi yolŋuy walal guyaŋa bitjanna gam', “God-Waŋarryuny ŋunhi dhawu'mirriyaŋal Yitjuralnhany bäpurruny be muka walŋakunharaw walalaŋ. Ga nhaltjanna ŋayi walalany, meṉguman muka?” Yurr dhuwaliny yaka dhunupa guyaŋanhawuy! Nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny dhawu'-nhirrpanawuy dhärran dhu ga yan bitjanna bili wiyinŋumirra. Dharrwany ŋuli ga ŋunhi yolŋu walal dhawal-guyaŋa beŋuryi muka Yitjuralwal yarraṯaŋurnydja, yurr wiripuwurrnydja ŋunhi yaka walal yuwalktja Yitjuralnydja bäpurru God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu walalany gänaŋ'maraŋal märraŋal. Ga+ balanyayi bili dharrwany ŋunhi yolŋu walal ŋuli ga dhawal-guyaŋa Yipurayimgala yarraṯaŋur, yurr bäyŋun nhakun wiripuwurrnydja ŋunhi yuwalktja God-Waŋarrwuny djamarrkuḻi', bili God-Waŋarryuny ŋunhi lakaraŋal Yipurayimnhany bitjarrnha, “Ŋunhiwurrnha bili yan ŋarrakuny yolŋu mala, ŋunhi walal dhu ga dhawal-guyaŋa Yitjakkala yan yarraṯaŋur,” bitjarr. 8-9 Yo, maṉḏany ŋunhi Yipurayimdja ga miyalktja nhanŋu Djärany* mirithinan worruŋuyin, yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny dhawu'mirriyaŋalnydja maṉḏany bitjarr gam', “Ŋunhi boŋguŋ waŋganydja dhuŋgarra djuḻkthurr, ŋarrany dhu räliyi roŋiyi, ga balanyamirriyyin ŋayiny boŋguŋ ŋunhi Djärawnydja yothuny ḏirramuny dhawal-guyaŋin.” Yurr ŋayiny ŋathil Yipurayimdhuny wiripuny yothuny maḻŋ'maraŋal, Yitjmayilnha* yäkuny, wiripuŋuwuŋ miyalkkuŋ gurrukanhawuy, ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny yaka yuwalk God-Waŋarrwuŋ wäwun'kunhawuy. Ga beŋuryin ŋunhi yarraṯaŋurnydja Yitjmayilwala gan dharrwan yolŋuny walal mala-ŋurrkanhaminany, yurr yaka walal ŋunhi yuwalktja Yipurayimguny djamarrkuḻi' God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. Ŋany ŋunhiwurrnha bili yan dhuwal yuwalktja nhanŋuwuynydja Yipurayimguny djamarrkuḻi', ŋunhi walal gan mala-ŋurrkanhamin yarraṯaŋur Yitjakkalnha, ŋunhi ŋanya ŋayi God-Waŋarryu dhawu'mirriyaŋal Yipurayimnha.
10 Ŋäku walal dhuwal wiripuny muka dhäwu. Limurruŋguny ŋunhi mala-ŋurrkanhayŋu Yitjaktja bäpa'mirriŋu märrmaw' ḏirramuw maṉḏaŋ, ŋunhi maṉḏa Ribaykawuŋ* gurrukanhawuy maṉḏa. 11-12 Yurr+ ŋäthil yan ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny lakaraŋalnydja ŋäṉḏi'mirriŋuwalnydja, yurrnha maṉḏa ŋunhi dhawal-guyaŋanany, ga bitjarr ŋayi ŋunhi waŋanany gam', “Dhuwali nhuŋu yothuny märrma' guḻunŋurnydja ḏirramu maṉḏa, yurr malpuran yothu nhuŋu dhu ŋurruḏawalaŋuyiny, ga maḻamarrnydja dhu djämamirra nhanŋu ŋurikiyin malpurawnha.” Yurr bilin nhakun ŋayi God-Waŋarryuny lakaraŋalnydja bitjarryiny ŋäthil yan, yurrnha maṉḏa djämany ŋula nhäny yätjkurrnydja nhä mak ŋamakurrnydja. Yo, God-Waŋarryu ŋunhi gänaŋ'maraŋal ŋunhiyiny malpuranhany Djaykupnhany yäkuny ŋäthil yan, yurrnha ŋayi ŋunhi dhawal-guyaŋanany, bili ŋurikiyi bili yan waŋganygu ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja djälthin. Yaka ŋanya ŋayi märranha ŋula nhaliynydja gämurruy' ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋayi gan Djaykupthu djäma ŋula nhä malany ŋamakurr, bäyŋu yan. 13 Yo,+ djorrayny'tja ga ŋunha lakaram bitjanna gam', “Ŋarrany ga märryu ŋayatham waŋganynha yan Djaykupnha. Yaka ŋarra djäl Yetjuwnydja,* yaka ŋayiny ŋunhi ŋarrakuŋ gänaŋ'maranhawuy,” bitjan.
14 Nhäthinya ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja? Nhaltjanna limurr ŋanya dhu lakaramany? Nhä ŋunhiyiny? … djarrpi' nhanŋu? … ŋunhi ŋayi dhu märramany waŋganynhan yan nhakun yolŋunhany, ga wiripuŋunhany ŋayi dhu gali'lila gänaŋ'maraman? Yaka dhuwal God-Waŋarrwuny guyaŋanhawuy djarrpi'! God-Waŋarrnydja dhuwal dhuwurr-dhunupa warray; yaka ŋayi ŋuli gi djäma ŋula nhä yätjkurr. 15 God-Waŋarryuny ŋunhi Mawtjitjkalnydja lakaraŋal bitjarr gam', “Ŋarrany dhu mel-wuyun ŋurikiwurruŋgun bili yan yolŋuwnydja walalaŋ ŋunhi ŋarrapi nhakun ga walalaŋ guyaŋa, ga bitjandhi bili ŋarra dhu ŋunhi djämayi ŋamakurrnydja walalaŋ, ŋurikiwurruŋdhiny yolŋuw walalaŋ ŋunhi ŋarra walalaŋ ga ŋayaŋu-wuyun.”
16 Yo, God-Waŋarr yan ŋunhi ŋayipi waŋgany mala-djarr'yunamirrnydja. Bäydhi mak ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋula yol yolŋu guyaŋanhamirr ŋanyapinyany ŋayi yanbi ŋayi ŋuli ga djäma manymakkuman, yurr yakan ŋayi dhu ga ŋunhi God-Waŋarrnhany dhar'thar-gurrupandja waŋa mel-wuyunarawnydja nhanŋuwuy ŋayi.
17 Ŋunha djorra'ŋurnydja ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrnydja waŋan buŋgawawal Yetjippuywalnydja* bitjarra gam', “Ŋarrany ŋunhi nhuna nhirrpar buŋgawakuŋalnydja dhiyakiyiny ŋunhi ŋayaŋuw, märr dhu nhokalnydja yolŋu'-yulŋuy nhäma dharaŋana ŋarrakuny ganydjarr ŋunhi mäwilimirrnydja, märr dhu ga bukmakthun yolŋu'-yulŋuynydja bawalamirriŋurnydja yäkuny ŋäma ŋarranhawuynhan yan.” 18 Yo, ŋuli ŋayi God-Waŋarr djälnydja ŋula yolkuny yolŋuw mel-wuyunaraw, bala ŋayi dhu dhunupan nhakun mel-wuyunna yänan ŋurikiyiny yolŋuw. Ga ŋunhi nhakun ŋayi dhu God-Waŋarr djälthirr yolŋuw ŋayaŋu-ḏälkunharawnydja, ŋunhiyiny nhakun ŋayi dhu gungaman yan.
Dhuwandja ga lakaram God-Waŋarrwu ŋaramurr ga mel-wuyunawuy
This is about God's anger and his mercy
Romans 9.19-29
19 Wiripuny mak nhe ŋarrany dhu dhä-birrka'yun bitjanna, “God-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhi djäma nhanukiyingal yan ŋayi djälyu, ga bäyŋu ŋanya dhu ŋula yolthuny gulmaramany. Ŋuli dhu ga ŋayipiny God-Waŋarryuny gänaŋ'maram wiripuwurrunhany ŋunhi yolŋu'-yulŋuny, bala dhu ŋayaŋuny walalaŋ ḻapmaraman, ga wiripuwurrunhany ŋunhi yolŋu'-yulŋuny ŋayi dhu ŋayaŋu gungaman. Ga nhakun ŋayi dhu ga ŋunhi ŋunhiyiny yolŋuny walalany yätjkurr-lakaramany, ŋunhi walalnydja dhu ŋanya yakany märram? Nhä balanyayiny? Yakan ŋunhiyiny dhunupa, ŋayi dhu ga napurrunhany yätjkurr-lakaram.” Bitjanna mak nhe dhu ŋunhi waŋany ŋarrany. 20 Ga ŋarrany nhuŋu dhu buku-bakmaram balany bitjanna, “Way yolŋu, nheny ŋuli ga dhuwal guyaŋanhamirr ŋaḻapaḻ-lakaranhamirr? Dhuwal nheny gäna, yolŋu yan. Nhaku nhe ga dhuwal dhä-wapthun waŋa räliny nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja?”
Ŋunhi ŋuli yolŋuy dhoḻuny djäma banikin'kumany nhä mak ŋula nhaltjandja, yakan dhu ŋuriŋiyiny nhanukal djämapuyyuny banikin'thuny dhä-birrka'yundja ŋanya bitjandja, “Nhaku nhe ŋarrany dhuwal djäma bitjarryiny banikin'kuŋalnydja?” Yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi waŋi nhanŋu biyakiyi. 21 Bili dhoḻu-djämamirriynydja ŋuli ga ŋunha märram dhoḻunhany nhanukiyingal ŋayi goŋdhuny, bala djämany ŋayi dhu ga ŋunhiyi bawalamirra nhäny mala, ŋula nhaku ŋayi dhu ŋunhiyi yolŋu djälthirr djämaw. Wiripuny mak ŋayi dhu bakmaraman märrma'kuman ŋunhiyi dhoḻunhany, ga waŋganydhuny ŋayi dhu ŋuriŋiyi djäma ŋula nhän manymaknha mirithirra, dhuyuwnha romgu djämaw, ga wiripuny ŋayi dhu ŋunhi djäma ŋula nhän warraŋulpuywun yan djämaw.
22 Yo, yuwalk dhuwaliyiny. Ga limurrnydja dhuwal balanya nhakun banikin' mala ŋunhi God-Waŋarryu ŋuli ga djäma. Wiripuwurruynydja dhu ŋunhi yolŋuy walal yalalany nhakun ŋaramurrnha märraŋ God-Waŋarrwuŋuny, ga wiripuwurruynydja dhu märraŋ mel-wuyunawuynha nhanukuŋ. Yo, ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal dhuwurr-yätjmirrnydja, walalnydja balaŋ ŋunhi ŋäthil muka yan dhä-gir'yunawuynydja märranha God-Waŋarrwuŋuny, yurr ŋayiny gan ŋunhi baḏak yan galkurr walalaŋ. Yurr yalalan bala dhu yolŋuynydja walal nhäŋun God-Waŋarrwuny ŋaramurr ga ganydjarrnydja nhanŋu, ŋunhi boŋguŋ ŋayi buwayakkuŋun dhuwurr-yätjmirrinhany yolŋuny mala. 23 Yurr limurr warray ŋunhi Garraywalaŋumirriy biliny märraŋal God-Waŋarrwuŋuny mel-wuyunawuy. Ga ŋayiny ga ŋunha ŋäthilmirriyaman, ŋunhi boŋguŋ ŋayi dhaŋaŋguŋun limurruny nhanukiyingalnydja ŋayi djeŋarray', märr boŋguŋ wiripuwurruynydja nhäŋun limurruŋgalnydja ŋunhiyiny djeŋarra'nhany latju'nhany dhika, ŋunhi ŋayiny ga gänaŋ'thunna. 24 Yo, God-Waŋarryuny ŋunhi limurrunhany märraŋal bukmakŋur yan bäpurruŋurnydja malaŋuŋur; wiripuwurrunhany ŋayi märraŋal Djuwŋur bäpurruŋur, yurr yaka ŋayi gan ŋunhi djälthin ŋuriki bili yan waŋganyguny bäpurruw. Ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi märraŋalyi ŋunhiwurrunhany ŋunhi Djan'tayilnhany yolŋuny walalany, bäpurruŋur ga bäpurruŋur, märr limurr dhu ga nhinany rrambaŋin ŋunhalnydja gumurrŋurnydja nhanukal.
25 Be+ ŋäthilnydja baman'tja God-Waŋarryu gurrupar dhäwu djawarrkmirriwal yolŋuwal yäkuwal Yawtjiyawal;* bala ŋayi ŋunhi bitjarrnha wukirriny Yawtjiyaynydja gam',
“Wiripuwurrnydja gan ŋunhi yolŋu walal nhinan ŋula yolnha walal,
ŋäthilnydja walal ŋunhi yaka ŋarraku yolŋu.
Yurr ŋarrany dhu dhuwal lakaramany walalany bitjana gam',
‘Ŋarrakuwuynha ŋunhiwurryiny yolŋu'-yulŋu,’ bitjana.
Ŋäthilnydja ŋunhi yaka ŋarra ŋuli ganha märr-ŋamathinya mulwu'-mulwurwuny yolŋuw walalaŋ,
bäpurrulil ga bäpurrulil,
yurr dhiyaŋuny bala ŋarra walalany dhu ga bitjana lakaram,
‘Ŋarrakuwuynha marrkapmirra mala yolŋu walal,’ bitjanna.
26 Yo, ŋäthilnydja ŋunhi God-Waŋarrnydja gan waŋan yolŋu'-yulŋuwnydja bitjarra gam',
‘Nhumany dhuwal yaka ŋarrakuny yolŋu walal,’ bitjarr.
Yurr dhiyaŋuny bala ŋayi dhu ga yolŋunhany walalany lakaram ŋunhiwiliyiny wäŋalil bitjanna gam',
‘Walalnydja ŋunhi djamarrkuḻi' ŋurikiyin walŋa-wiyinŋumirriwnha God-Waŋarrwu,’ ” bitjanna.
27 Yo,+ ŋäthil ŋayi gan Yitjayay* lakaraŋal ŋunhiwurruny ŋunhi Yitjuralnha malany bitjarr gam', “Dharrwa mirithirr ŋunha Yitjuralnydja bäpurru ŋula nhämunha' mala, balanyan nhakun ŋunhi munathan' raŋipuynha, yurr märr-ḻurrkun'nha yan dhu ŋunhi walŋathirrnydja. 28 Bili Garrayyuny God-Waŋarryuny dhu ŋunhi djäma bukmak yan nhä malany, ŋunhi nhä ŋayi wäwun'kuŋal be ŋäthil; bondi yan ŋayi dhu ŋunhi bumany dhawar'maramany dhuwurr-djarrpi'mirrinhany yolŋuny walalany bawalamirriŋura wäŋaŋurnydja.”
29 Yo,+ ŋuriŋiyi djawarrkmirriynydja yolŋuy Yitjayaynydja gan lakaraŋal ŋäthilnydja bitjarr gam', “Garraynha God-Waŋarrnha dhuwal Ŋutu-Ḏälnydja, ga ŋuli balaŋ ŋayi djälthinyany, ŋayiny balaŋ limurruny ŋunhi warrpam'thunan buwayakkunhan, ga limurrnydja ŋunhi Djuw malany, limurrnydja balaŋ ŋunhi warrpam'thunayi bäyŋuthinyan, bitjanan nhakun ŋunhi yolŋu walal märrma'puy wäŋapuy ŋunhaŋuwuy Djudumpuy* ga Gumurapuy,* buwayakkuŋalnydja ŋayi ŋunhiyiny wäŋany maṉḏany gurthaynha.” Yurr yaka ŋayi ŋunhi limurrunhany warrpam'thuna bunha dhawar'maranhany; märr-ḻurrkun'nhany ŋayi ganarrthaŋala, märr dhu ga ŋunhiyiny ḻurrkun'tja mala limurrnydja baḏaknha nhina walŋan yan.
Djuw mala yaka gan djälthin Djesuwalaŋaw dhäwuw
The Jews did not accept the message about Jesus
Romans 9.30—10.4
30 Nhaltjanna nhumany ga guyaŋa, nhän nhakun dhuwaliyiny mayali'? Ŋunhawurrnydja ŋunhi Djan'tayilnydja yolŋu walal bäpurru, yaka walal ŋuli ganha ŋäthilnydja guyaŋanha ŋayaŋu-dhunupayinyaraw God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. Yurr walalnydja ŋunhi bili ŋäkul ŋunhiyiny dhäwu, bala walal märr-yuwalkthinan yan nhanŋu Djesu-Christkuny, bala ŋayi God-Waŋarryuny lakaraŋal walalany “ŋayaŋu-dhunupan”. 31 Yurr walalnydja ŋunhi ŋuriŋiwurruynydja Djuw malaynydja mirithinan gan birrka'yurr ŋurikiyiny romgu ŋayathanharaw, ŋurikiny ŋunhi romgu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu walalaŋ gurrupar. Yurr bäyŋun walal ganha ŋamathanhany ŋayathanha ŋunhiyiny romnha. Yakan walal maḻŋ'maranha ŋunhiyiny mala ŋamakurr, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'mirriyaŋal ŋäthil; yaka ŋayi walalany ŋunhi yänayiny galkikunha, ga ŋayaŋu-dhunupany walalany lakaranha, bäyŋu yan! 32 Bili bäyŋu yan walal gan ŋunhi yuwalkkuŋalnydja märr-nhirrpanmin nhanukal God-Waŋarrwalnydja, ga birrka'yurrnydja walal gan ŋunhi mirithinan yan dhuwurr-dhunupayinyarawnydja, yurr gulkurun. Bala gan ŋunhi Yitjuralpuynydja yolŋu walal galkirrinan, ŋuruŋiyiny guṉḏaynha walalany gan gaṯmaraŋal,
33 bili bitjan muka ŋayi ga ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja+ djorra'ŋur waŋa gam',
“God-Waŋarryu ŋunhi yolŋunhany nhirrpar balany wäŋalil Djurutjalamlilnydja,*
yurr ŋayi ŋunhiyiny yolŋuny balanya nhakun ŋunhi guṉḏa yindi.
Ŋunhi dhu wiripuwurrnydja ŋunhiliyi guṉḏaŋur galkirrin barryaḻ'yunna,
bili walal dhu ga ŋunhi yakan märr-yuwalkmirriyirrnydja nhanŋu.
Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy märr-yuwalkmirriyirrnydja ŋanya,
ga ŋuriŋiyin dhu ŋunhi yolŋuy märramany ŋula nhäny mala ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny wäwun'-nhirrpanawuy, ga yakan ŋayi dhu ŋunhi ŋayaŋu-miḏikirrnydja,
bala ŋayi dhu yan ŋayaŋu-djulŋithirrnydja mirithirra.”
* 9:4 Israel * 9:5 Abraham; Isaac; Jacob + 9:7 Genesis 21.12 * 9:8-9 Sarah; Ishmael * 9:10 Rebecca + 9:11-12 Genesis 25.23 + 9:13 Malachi 1.2-3 * 9:13 Esau * 9:17 Egypt + 9:25 Hosea 2.23 * 9:25 Hosea + 9:27 Isaiah 10.22-23 * 9:27 Isaiah + 9:29 Isaiah 1.9 * 9:29 Sodom; Gomorrah + 9:33 Isaiah 28.16 * 9:33 Jerusalem