WUNLUMBOLO
sɛwɛ koŋgbanŋa
Sɛwɛ wi nawa sɛnrɛ
Wunlumbolo sɛwɛ koŋgbanŋa wi yɛn na para Izirayɛli woolo pe wunluwɔ sɛnrɛ to na, to nda tì peli wa Samiyɛli sɛwɛɛlɛ pe ni. Wunlumbolo sɛwɛ pàa wi kɔn shyɛn paa Samiyɛli sɛwɛ wi yɛn, katugu wi saa ya kɔ sɛlɛgɛ sɛwɛ ŋa pe ma migi wi nuŋgba ni.
Wa wunlumbolo sɛwɛ wi ni, pe wunlumbolo pe ni fuun nuŋgba nuŋgba pe yinwege ki cancan ma wele, ma yala pe yɛn sinmbele Yɛnŋɛlɛ li ni yɛgɛ ŋga na ko ni. Tara tìla pye na yɔngɔ na kee yɛgɛ, ma yala tara woolo pàa pye na nuru Yɛnŋɛlɛ li yeri yɛgɛ ŋga ni ko ni. Ɛɛn fɔ pe yarisunndo gbɔgɔwɔ po naa pe mbalogowo po maga kan pe juguye pe ma ya pe ni. Yɛnŋɛlɛ làa li yɔn sɛnrɛ yofɛnnɛ fanŋga fɛnnɛ torogo paa Eli yɛn, pe pan pe wunlumbolo pe nawa to ŋga laa jaa paa piin ki ni.
Wunlumbolo sɛwɛ koŋgbanŋa wi sɛnrɛ tì kɔn ma yiri kɔnsaga taanri.
Sɛwɛ wi kɔnsaga koŋgbanŋga (1–2) ko yɛn na para wunlunaŋa Davidi wi yɛgɛlɛ puŋgo wogolo koro sɛnrɛ na. Wi pinambyɔ Salomɔ wìla kaa cɛn wunluwɔ pi na wa wi yɔnlɔ.
Wa wi kɔnsaga shyɛn wogo ki ni (3–11), Salomɔ wi wunluwɔ pi sɛnrɛ ti yɛgɛ yo wa. Wìla penjagbɔrɔ ta, a wi mɛgɛ kì yiri. Wìla shɛrigo gbɔgɔ kan wa Zheruzalɛmu ca. Konaa ki ni fuun, wa Salomɔ wi yinwege ki kɔsaga yeri, wìla kaa pye mbasinŋɛ Yɛnŋɛlɛ li ni na wi jɛɛlɛ pe yarisunndo ti gbogo. A Salomɔ wì si kaa ku, a wi pinambyɔ Orobowamu wì si cɛn wunluwɔ pi na wa wi yɔnlɔ.
Wa sɛwɛ wi kɔnsaga taanri wogo ki ni (12–22), Izirayɛli tara tì kɔn shyɛn. Nda pàa pye na yinri Zhuda tara to la pye wa yɔnlɔparawa kalige kɛɛ yeri, nda pàa pye na yinri Izirayɛli tara to la pye wa yɔnlɔparawa kamɛŋgɛ kɛɛ yeri. Izirayɛli tara wunlumbolo pe ni fuun pàa je Yawe Yɛnŋɛlɛ li na, ma saa na yarisunndo ta yɛgɛ gbogo. Ɛɛn fɔ Zhuda tara wunlumbolo pe gbɔwɔ la taga Yawe Yɛnŋɛlɛ, pe Yɛnŋɛlɛ li na.
Sɛwɛ wi yɛn ma kɔɔnlɔ yɛgɛ ŋga na
Salomɔ wìla cɛn wunluwɔ pi na wa Davidi wi yɔnlɔ 1–2
Salomɔ wi wunluwɔ sanga 3–11
Salomɔ wi wunluwɔ pi lɛsanga fɛɛ wi ni 3–4
Salomɔ wìla shɛrigo gbɔgɔ ki kan 5.15–8.66
Yɛnŋɛlɛ làa yɔn fɔlɔ lɛ Salomɔ wi yeri 9.1-28
Saba tara wunlunjɔ wìla saa Salomɔ wi shari 10.1-29
Salomɔ wi mbasinmɛ konaa wi kunwɔ 11.1-43
Izirayɛli tara wunluwɔ pìla kɔn shyɛn 12–22
Izirayɛli woolo pàa yiri ma je Orobowamu wi na 12.1-33
Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɛnnɛ pàa para ma wa Yerobowamu wi na 13.1-34
Zhuda tara naa Izirayɛli tara wunlumbolo 14–16
Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Eli wi wagati 17–19
Wunlunaŋa Ashabu wo naa wunlunjɔ Yezabɛli 20.1–22.40
Zhozafati naa Ahaziya pe kala 22.41-54
SALOMƆ WILA CƐN WUNLUWƆ PI NA WA DAVIDI WI YƆNLƆ
1
1–2
Wunlunaŋa Davidi wi lelɛwɛ kala
1 Wunlunaŋa Davidi wìla lɛ fɔ jɛŋgɛ ma yinwetɔnlɔgɔ ta. Pàa pye naa tɔnni paritɔnŋgɔ ni, ɛɛn fɔ konaa ki ni fuun, ko na ya mbe were ti laga wi na.
2 A wi tunmbyeele pè suu pye fɔ: «Wunlunaŋa, we tafɔ, ki yaga we sa sumboro naŋa mbajɛɛn wa lagaja ma kan, wi pan wila tunŋgo piin ma kan konaa wila ma kɔrɔsi. Ki sumboro naŋa mbajɛɛn wi yaa la sinlɛ ma tanla, pa kona wunlunaŋa, we tafɔ, ma were ti yaa laga ma na.»
3 A pè si saa yanri wa Izirayɛli tara ti lagapyew ki ni mbe sumboro tiyɔɔn wa lagaja. A pè si saa Sunɛmu ca fɛnnɛ sumboro Abishagi wi yan, mɛɛ pan wi ni wa wunlunaŋa wi yeri.
4 Ki sumborombyɔ wìla pye ma yɔn fɔ jɛŋgɛ. Wìla pye na wunlunaŋa wi kɔrɔsi, na tunŋgo piin wi kan. Ɛɛn fɔ wunlunaŋa wi sila wi jɛn jɛlɛ.
Adoniya wìla pye na jaa
mboo yɛɛ pye wunluwɔ
5 Ki wagati wi ni, Davidi wìla pinambyɔ ŋa se wi jɔ Hagiti wi na, Adoniya we, wi nɛɛ wi yɛɛ gbogo na yuun fɔ: «Muwi mi yaa cɛn wunluwɔ pi na.» Wìla wotoro ŋa shɔn maa tilele wa lagaja, naa shɔn lugufɛnnɛ ni konaa nambala nafa shyɛn ma yiri kɛ ni, a poro na fee wi yɛgɛ.
6 Wi yinwege piliye yi ni, wi to wi sila wi yɛri nakoma mbe sɛnŋgbanra yo wi ni mbe yo fɔ: «Yiŋgi maa piin yɛɛn?» Adoniya wìla yɔn fɔ jɛŋgɛ. Wo pàa se ma taga Abisalɔmu wi na.
7 A Adoniya wì si saa para Zeruya pinambyɔ Zhowabu wi ni konaa saraga wɔfɔ Abiyatari wi ni. A poro si gbogolo wi ni mboo saga.
8 Ɛɛn fɔ, saraga wɔfɔ Zadɔki, naa Yehoyada pinambyɔ Benaya, naa Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan, naa Shimeyi naa Ereyi konaa Davidi wi lenambala wɛlimbɛlɛ pe ni, poro sila gbogolo Adoniya wi ni.
9 Pilige ka, a Adoniya wì si simbaala naa sikaala, naa nɛrɛ konaa napire nda tì tɔrɔ ta wɔ saraga wa Zohelɛti sinndɛlɛgɛ ki tanla, ko ŋga ki yɛn wa Eni Oroguwɛli pulugo ki tanla we. A wì suu to seyɛɛnlɛ, wunlunaŋa wi pinambiile wele, pe ni fuun pe yeri wa ki saraga suro liwɛn pi na, konaa Zhuda tara nambala pe ni fuun pe ni, wunlunaŋa wi tunmbyeele wele.
10 Ɛɛn fɔ wi sila yɛnlɛ mbe Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan, naa Benaya, naa lenambala wɛlimbɛlɛ poro naa wi to seyɛnlɛ Salomɔ wi ni poro yeri.
Natan naa Batisheba
pàa saa para Davidi wi ni
11 Kona, a Natan wì si saa Salomɔ wi nɔ Batisheba wi pye fɔ: «Mɛɛ ki logo mbe yo fɔ Hagiti pinambyɔ Adoniya wùu yɛɛ pye wunluwɔ, ma si yala we tafɔ Davidi wi woro ki jɛnmɛ?
12 Koni, ta nuru na yeri, mi yaa ma yɛri sɛnrɛ ta ni, jaŋgo mɔɔ yɛɛ go shɔ konaa mbɔɔn pinambyɔ Salomɔ wi go shɔ fun.
13 Kari wa wunlunaŋa Davidi wi yeri ma saa pye fɔ: ‹E, wunlunaŋa, na tafɔ, mboro ma màa wugu mi ŋa ma kulojɔ na kan ma yo fɔ na pinambyɔ Salomɔ wo wi yaa ka pye wunluwɔ ma puŋgo na le? Fɔ wo wi yaa ka cɛn wunluwɔ pi na ma yɔnlɔ? Mɛlɛ, a Adoniya wo si pye wunluwɔ?
14 Wele, mbɔɔn ta maa para wunlunaŋa wi ni sanga ŋa ni, mi jate mi yaa ye wa mbɔɔn sɛnrɛ ti kan fanŋga ni.› »
15 Kona, a Batisheba wì si kari wa wunlunaŋa wi yumbyɔ wi ni. Ma si yala wunlunaŋa wìla lɛ fɔ jɛŋgɛ, a Sunɛmu ca fɛnnɛ sumboro Abishagi wi nɛɛ tunŋgo piin wi kan.
16 A Batisheba wì si sogo maa kanŋguuro ti kan wunlunaŋa wi yɛgɛ sɔgɔwɔ. A wunlunaŋa wì suu yewe ma yo fɔ: «Yiŋgi maa jaa?»
17 A wì suu yɔn sogo ma yo fɔ: «Na tafɔ, màa wugu mi ŋa ma kulojɔ na kan Yawe Yɛnŋɛlɛ, ma Yɛnŋɛlɛ li mɛgɛ ki na ma yo fɔ ma pinambyɔ Salomɔ wo wi yaa pye wunluwɔ ma puŋgo na, mbe cɛn wunluwɔ pi na ma yɔnlɔ.
18 Ɛɛn fɔ, konaa ki ni fuun, Adoniya wùu yɛɛ pye wunluwɔ koni, ma si yala wunlunaŋa, na tafɔ, ma woro ki jɛnmɛ.
19 Wì nɛrɛ naa napire nda tì tɔrɔ konaa simbaala lɛgɛrɛ wɔ saraga. Wì wunlunaŋa wi pinambiile pe ni fuun pe yeri ki suro liwɛn pi na, naa saraga wɔfɔ Abiyatari wi ni konaa maliŋgbɔɔnlɔ to Zhowabu wi ni. Ɛɛn fɔ wii ma tunmbyee Salomɔ wo yeri.
20 Ɛɛn fɔ, wunlunaŋa, na tafɔ, mboro Izirayɛli woolo pe ni fuun pe yɛn na wele, jaŋgo lere ŋa wi yaa cɛn wunluwɔ pi na, na tafɔ ma yɔnlɔ, maga yo maga filige pe kan.
21 Nakoma, wunlunaŋa, na tafɔ, na maga ka ku mbe taga wa ma tɛlɛye pe na, pa kona pe yaa ka mi naa na pinambyɔ Salomɔ wi ni we jɔlɔ paa kapege pyefɛnnɛ yɛn.»
22 Maga ta Batisheba wìla pye na para wunlunaŋa wi ni bere, a Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan wì si gbɔn teere.
23 A pè sigi yo wunlunaŋa wi kan ma yo fɔ: «Wele, Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan wì pan laga.» A Natan wì si ye wa wunlunaŋa wi kɔrɔgɔ, mɛɛ fɔli maa yɛgɛ ki jiile wa tara wunlunaŋa wi yɛgɛ sɔgɔwɔ maa gbɔgɔ.
24 Ko puŋgo na, a Natan wì sho fɔ: «E, wunlunaŋa, na tafɔ, ki cɛn mboro màa ki yo ma yo fɔ Adoniya wi yaa ka pye wunluwɔ ma puŋgo na, mbe cɛn wunluwɔ pi na ma yɔnlɔ kɛ!
25 Katugu nala wì yiri ma kari sa nɛrɛ, naa napire nda tì tɔrɔ konaa simbaala naa sikaala lɛgɛrɛ wɔ saraga. Wì wunlunaŋa wi tunmbyeele pe ni fuun pe yeri ki suro liwɛn pi na, naa maliŋgbɔɔnlɔ teele poro naa saraga wɔfɔ Abiyatari wi ni. Pe mbele wa, pe yɛn na nii, na woo wa wi yɛgɛ sɔgɔwɔ na yuun fɔ: ‹Yɛnŋɛlɛ sa ti wunlunaŋa Adoniya wi yinwetɔnlɔgɔ ta!›
26 Ɛɛn fɔ, mi ŋa ma tunmbyee wii na yeri, wii saraga wɔfɔ Zadɔki naa Yehoyada pinambyɔ Benaya pe yeri; wii si ma tunmbyee Salomɔ wi yeri fun.
27 Naga yɛn ma, pa ko kapyege ŋga ko yiri wa wunlunaŋa, na tafɔ wi yeri wi le? Ma si yala, wunlunaŋa, na tafɔ, lere ŋa wi daga mbe cɛn wunluwɔ pi na ma puŋgo na, mɛɛ suu naga mi ŋa ma tunmbyee na na.»
28 Kì pye ma, a wunlunaŋa wì suu yɔn sogo ma yo fɔ: «Ye Batisheba wi yeri wa na kan.» A pè suu yeri, a wì si ye wa go ma saa yere wunlunaŋa wi yɛgɛ sɔgɔwɔ.
29 A wunlunaŋa wì si wugu ma yo fɔ: «Yawe Yɛnŋɛlɛ li yɛn yinwege wolo, lo na lìlan shɔ jɔlɔgɔ ki ni fuun ki ni we.
30 Mìla wugu ma kan yɛgɛ ŋga na Yawe Yɛnŋɛlɛ, Izirayɛli woolo Yɛnŋɛlɛ li na ma yo fɔ ma pinambyɔ Salomɔ wi yaa ka pye wunluwɔ na puŋgo na, mbe cɛn wunluwɔ pi na na yɔnlɔ, pa mi yaa ki pye ma mbege yɔn fili nala.»
31 Kona, a Batisheba wì si fɔli maa yɛgɛ ki jiile wa tara, ma kanŋguuro kan wunlunaŋa wi yɛgɛ sɔgɔwɔ maa gbɔgɔ, mɛɛ yo fɔ: «Yɛnŋɛlɛ sa ti wunlunaŋa, na tafɔ Davidi, ma yinwetɔnlɔgɔ ta fɔ sanga pyew.»
Davidi wìla Salomɔ wi wɔ
wi cɛn wunluwɔ wa wi yɔnlɔ
32 Ko puŋgo na, a wunlunaŋa Davidi wì sho fɔ: «Ye sa saraga wɔfɔ Zadɔki wo naa Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan konaa Yehoyada pinambyɔ Benaya pe yeri na kan.» A pè si saa pe yeri, a pè pan wa wunlunaŋa wi yeri.
33 A wunlunaŋa wì si pe pye fɔ: «Mi ŋa ye tafɔ, yanla tunmbyeele pe lɛ ye kari pe ni, ye sanla pinambyɔ Salomɔ wi lurugo wa na sofile woroso wi na, ye kari wi ni wa Giyɔn pulugo ki yɔn na.
34 Wa ki laga ki na, saraga wɔfɔ Zadɔki wo naa Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan wi ni, pe yaa sa sinmɛ kpoyi wo wi na mboo wɔ wi pye Izirayɛli tara ti wunlunaŋa. Ye yaa kaa mbanlaga ki wiin mbaa yuun fɔ: ‹Yɛnŋɛlɛ sa ti wunlunaŋa Salomɔ wi yinwetɔnlɔgɔ ta sanga pyew.›
35 Ko puŋgo na, ye yaa taga wi puŋgo na, wi yaa pan mbe cɛn wa na wunluwɔ jɔngɔ ki na, mbe pye wunluwɔ wa na yɔnlɔ. Wo mì tɛgɛ wi pye Izirayɛli woolo naa Zhuda tara woolo pe yɛgɛ sinvɔ.»
36 A Yehoyada pinambyɔ Benaya wì si wunlunaŋa wi yɔn sogo ma yo fɔ: «Anmiina. Yawe Yɛnŋɛlɛ, wunlunaŋa, na tafɔ wi Yɛnŋɛlɛ le, li ti ma sɛnrɛ ti pye kaselege.
37 Yawe Yɛnŋɛlɛ li pye Salomɔ wi ni paa yɛgɛ ŋga na làa pye wunlunaŋa, na tafɔ Davidi wi ni we. Li ti wi wunluwɔ pi gbɔgɔ pi wɛ wunlunaŋa, na tafɔ Davidi wi woo pi na.»
38 Kona, saraga wɔfɔ Zadɔki, naa Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan, naa Yehoyada pinambyɔ Benaya, naa Kɛrɛti tara fɛnnɛ konaa Pelɛti cɛnlɛ woolo mbele pàa pye wunlunaŋa wi piŋgbaanla pè si Salomɔ wi lurugo maa teŋge wa wunlunaŋa Davidi wi sofile woroso wi na, ma kari wi ni wa Giyɔn pulugo ki yɔn na.
39 A saraga wɔfɔ Zadɔki wì si yɛnnɛ na làa pye ma yin sinmɛ pi ni li lɛ wa Yɛnŋɛlɛ li cɛnsaga paraga go ki ni, mɛɛ pi wo wa Salomɔ wi go ki na maa tɛgɛ wunluwɔ. A pè si mbanlaga ki win, a leele pe ni fuun pe nɛɛ jɔrɔgi na yuun fɔ: «Yɛnŋɛlɛ sa ti wunlunaŋa Salomɔ wi yinwetɔnlɔgɔ ta!»
40 A leele pe ni fuun pè si taga wi puŋgo na na kee. Pàa pye na wegele wiin, na yɔgɔri fɔ jɛŋgɛ, fɔ a tara tila tigile pe jɔrɔgɔmɔ pi kala na.
Adoniya wìla wi yɛɛ go sogo
ma Salomɔ wi kan
41 Adoniya wo naa leele mbele fuun pàa pye wi ni wa lisaga, pè sigi tinmɛ pi logo, maga ta pàa pye na koo lige ki na. Zhowabu wìla mbanlaga ki magala li logo mɛɛ yewe ma yo fɔ: «Yiŋgi tinmɛ gbɔɔ pila yinrigi wa ca ki ni yɛɛn?»
42 Ma pe ta pàa pye na para bere, a saraga wɔfɔ Abiyatari wi pinambyɔ Zhonatan wì si pan ma gbɔn. A Adoniya wì suu pye fɔ: «Pan laga, katugu ma yɛn lere ŋa wi yɛn sɔbɛ fɔ. Ki woro nala kɔɔn shyɛn, ma yɛn na paan mbe sɛntanra yo mbe we kan.»
43 A Zhonatan wì si Adoniya wi yɔn sogo ma yo fɔ: «Ayoo, sɛntanra ma. Ɛɛn fɔ wunlunaŋa, we tafɔ Davidi wì ti a pè Salomɔ wi tɛgɛ wunluwɔ.
44 Wì saraga wɔfɔ Zadɔki wo naa Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan, naa Yehoyada pinambyɔ Benaya, naa Kɛrɛti tara woolo konaa Pelɛti cɛnlɛ woolo pe pinlɛ Salomɔ wi ni, a pòo lurugo maa teŋge wa wunlunaŋa wi sofile woroso wi na.
45 Saraga wɔfɔ Zadɔki wo naa Yɛnŋɛlɛ yɔn sɛnrɛ yofɔ Natan wi ni, pè sinmɛ kpoyi wo wi na maa wɔ wunluwɔ wa Giyɔn pulugo ki yɔn na. A pè si yiri le ma sɔngɔrɔ wa ca nayinmɛ ni. A ca woolo pe ni fuun pe nɛɛ yɔgɔri. Ko tinmɛ po yè logo we.
46 Mbe taga wa ko na, Salomɔ wì yɛrɛ cɛn wa wunluwɔ jɔngɔ ki na.
47 A wunlunaŋa wi tunmbyeele pè pan ma duwaw pye wunlunaŋa, we tafɔ Davidi wi kan ma yo fɔ: ‹Ma Yɛnŋɛlɛ li Salomɔ wi mɛgɛ ki yirige ki wɛ ma wogo ki na! Luu wunluwɔ pi gbɔgɔ pi wɛ ma woo pi na!› A wunlunaŋa wì si fɔli wa wi sinlɛyaraga ki na ma Yɛnŋɛlɛ li gbɔgɔ,
48 ma sho fɔ: ‹Mi yɛn na Yawe Yɛnŋɛlɛ, Izirayɛli woolo Yɛnŋɛlɛ li sɔnni. Lo na lì lere wa tɛgɛ wunluwɔ pi na wa na yɔnlɔ, ma ti a mùu yan yɛnlɛ ni.› »
49 Kì pye ma, Adoniya wìla leele mbele yeri, pe ni fuun pe nɛɛ seri fyɛrɛ ti kala na. A pè si yiri ma kari pe yɛ pe yɛ.
50 Adoniya wìla fyɛ jɛŋgɛ Salomɔ wi yɛgɛ, a wì si yiri ma fe ma saa saraga wɔsaga ki yɛnŋgɛlɛ ke yigi ma karafa Yɛnŋɛlɛ li na.
51 A pè si saa ki yo Salomɔ wi kan ma yo fɔ: «Wele, Adoniya wi yɛn na fyɛ wunlunaŋa Salomɔ wi yɛgɛ, fɔ a wì fe ma saa saraga wɔsaga ki yɛnŋgɛlɛ ke yigi ma karafa Yɛnŋɛlɛ li na; ma yo fɔ: ‹Mi se yiri laga ki laga ŋga ki ni, fɔ ndɛɛ wunlunaŋa Salomɔ wi wugu na kan nala, fɔ wi sanla gbo tokobi ni.› »
52 A Salomɔ wì sho fɔ: «Na wiga wi yɛɛ pye lejɛnŋɛ, ali wi yinzige nuŋgba ko se to tara. Ɛɛn fɔ na wiga kambasinŋge pye, pa wi yaa ku.»
53 Kona, a wunlunaŋa Salomɔ wì si leele torogo, a pè saa wi yigi maa laga wa saraga wɔsaga ki na. A wì si pan ma fɔli wunlunaŋa Salomɔ wi yɛgɛ sɔgɔwɔ maa gbɔgɔ. Kona, a Salomɔ wì suu pye fɔ: «Ta kee ma go.»