Luke
1
Luke Mulewarrinj bu Njalekenh Nungka Bimbom
Luke 1:1-4
1-4 Ngudda nawu Theophilus, nawu yingeykimuk, ngaye Luke marnebimbom ke nahni djurra ba kunukka yiwernhburrbun bu kundjalwoybuk duninjh nawu korroko ngundihmarnemulewani. Birrimekbe bininj nawu kerrngehkenhni birridarrkidnang dja birrikurdunani Jesus, dja yiman birrimarnedurrkmirri nuye kunwok, wanjh kandibidnakenwong rowk, dja kunu yikahwi bedda birriwern wanjh birrirohrokni bu birribimbuni birrimulewani kadberre. Ngaye wanjh ngabenbekkabekkang, dja ngabendjawani bu munguyh. Wanjh ngayeman ngadjareni ngabimbuni rowk mandjad duninjh ke, bu kabimbuyindan kunwern manbu marnbuyindanj dja woybukkenhdanj kadberre.
Nawu Angel Ngeyyoy Gabriel Biyingkihbengdayhkeng Zechariah Beywurdkenh John nawu Benkukdjuhkeyi
Luke 1:5-25
Bu King Herod wohrnawohrnani kore kubolkwarlah kabolkngeyyo Judea, kaluk kumekbe ni nakudji bininj nawu priestni, nawu ngeyyoy Zechariah. Kaluk nawu Zechariah birrihdjarrkdurrkmirri priests nawu birringeyyoy Abijah nuyeni. Ngalbu Zechariah ngalbininjkobeng nuyeni, ngaleng warridj nawu Aaron bikebmawahmeng. Dja ngaleng ngeyyoy Elizabeth. Kaluk Zechariah dja Elizabeth benemakni kore God, dja mak bedda benehwokkarrmi dja benehmarrkmangi rowk God nuye mankarre, dja mak bedda minj benewokwemeninj nawu God nuye benwokrayekwong bu nungka wokkurrmerrinj. Dja bedda minj benekarrmeninj wurdyaw, dja ngaleng Elizabeth ngalwalirrngwarreni, dja mak bedda benedjalkohbanjni.
Wanjh bolkyimerranj bu bininj nawu Zechariah birrihdjarrkdurrkmirri kore kumirrk God nuye, bu bedmanwali yiwarrudj birridi nungka dorrengh. Kore mankarre bedberre yoy, birringeybimdi kore djurra, wanjh nakudji mey djurra nawu nungka Zechariah ngeydihngeydi. Wanjh nungka wam kinjeng kalkkidmanjmak kore kururrkburlhdjan temple yiwarrudjkenh God nuye. 10 Bu kumekbe bolkyimi bu nungka kinjehkinjeyi kururrk manbu kalkkidmanjmak, wanjh bininj nawu birrimirndewernmerrinj nawu birrimhdjalley kabirrimarneboddan God, bedman kuberrkkah birrihdi yiwarrudj.
11 Wanjh kundjalmekbe bimarnebebmeng nakudji angel nawu Kawohrnan Rowk bimarnemunkeweng, dja bimarnedanginj Zechariah kukun kore kubolkkuken ngarre altar manbu kalkkidmanjmakkenh. 12 Wanjh bu Zechariah binang, nungka kangebarrhmeng dja wernhkeleminj. 13 Wanjh nawu angel bimarneyimeng, “Yuwn yikele Zechariah! Dja God ngunbekkang bu ngudda yidjawam, dja ngalu ngalbininjkobeng ke Elizabeth kaluk kayawmang narangem ngudda ke. Kaluk ngudda yingeykurrmen John. 14 Kaluk nahni wurdyaw ngunnjilngmarnbun dja mak warridj yikangemarrmarrmen, dja mak birriwern kabirriwarnmakmen bu nungka karrangen. 15 Kaluk nawu Kawohrnan Rowk kabimarneyime nahni wurdyaw bu kayimerran nakuken, dja nungka minj njale kabongun manu manbang yiman wine dja njalenjale. Dja Namalngmakkaykenh kabikukbarlke bu karrangen, dja mak munguyh kadjalkukbarlmiyindi. 16 Mak nungka kabenkan birriwern bininj nawu Israel benkebmawahmeng bu kabirrimdurndeng kore nawu Kawohrnan Rowk, nawu God bedberre. 17 Kaluk nungka kabiyingkihmarnedokme nawu Kawohrnan Rowk, kore kundulkarre nuye Namalngmakkaykenh yiman Elijah kurduhkurduyimi. Bu kuhni kunu kunmekbe kadjalkurduyime kabenkangeborledke nawu kokornkumo, ba bedda kabirriyawoyhborledme kabindiyawoyhmarnedjare nawu wurdwurd bedberre. Dja bininj nawu kabirrihwokwe God, kaluk nungka John kabenmayaliborledke, kabirrimayaliyimerran yiman birribuyika nawu kunmak kabirrihyime. Kaluk kunih rowk kakurduyime nawu beywurd ke, ba kabenyingkihkukmarnbun bininj, ba bu kabirrimadbun nawu Kawohrnan Rowk.”
18 Bu kuhni bekkang rowk Zechariah, wanjh bimarneyimeng namekbe angel, “Kaluk baleh bu kuhni yimankek ngaburrbun kakurduyimerran? Dja ngaye wanjh ngakohbanj, dja mak ngalbininjkobeng ngardduk kohbanjminj warridj.” 19 Dja namekbe angel biwokmey yimeng, “Ngaye wanjh Gabriel! Ngaye ngahdi kore kumirrk nuye God, dja nungka nganmunkeweng ngunmarneyime bu bengdadjkekenh kuhni kunwok kunmak. 20 Kanbekka, marneyime, ngudda minj kanwoybukwoyi bu marneyimeng, dja God bolknameng bu kaluk kamarnbuyindan kore kunmekbe kunwok. Wanjh ngudda minj kanwoybukwoyi, wanjh kunu yidjalwokyakmen, minj yiyawoyhwokdi. Kaluk bu kuhni kakurduyimerran, kunukka wanjh yiyawoyhwokdi.”
21 Bininj nawu kuberrkkah birrihmirnderri birrihmadbuni Zechariah, birrihmayahmi bu nungka munguyh ningihni kururrk. 22 Kaluk bu nungka bebmeng, yimankek wokdiwirrinj bedberre, dja wokyakminj. Wanjh nungka kunbidbewih benmarneyolyolmi, dja wanjh kunu birriburrbom bu nungka nang kunbuyika nawu Godbeh bu kururrkburlhdjan dingihdi.
23 Kaluk bu yakminj bu nungka durrkmirri kore kunrurrk yiwarrudjkenh, wanjh dokmeng kured. 24 Kaluk ngalbininjkobeng nuye Elizabeth wanjh kanihkani wurdyaw. Dja ngalengman yiman warlkkarreni rerrih, bu djahdjalni kured bu kunbidkukudji dird. 25 Dja ngalengman marneyimerrinj, “Nawu Kawohrnan Rowk ngannang dja kaburrbun bu bininj ngandihwarreweyi, dja nungka nganmarneyime bu ngamak, wanjh kuhni nungka nganmarnekurduyimeng, ba minj munguyh ngandiwarrewe nawu ngaye ngarriredbo.”
Angel Gabriel Biyingkihbengdayhkeng Mary Wurdyawkah Jesus
Luke 1:26-38
26 Kaluk bu dirdbuyika six yimerranj, God bimunkeweng namekbe angel Gabriel kore kubolkkimuk kabolkngeyyo Nazareth, kore kubolkwarlah Galilee. 27 Bimunkeweng bimarnebebmeng ngalyawk ngalbu minj bininj benebangmeyuwirrinj. Dja ngalbu mak birriberrebbom bininj benemarrimeninj nawu ngeyyoy Joseph, nawu King David benemudni. Ngalmekbe ngalyawk kaluk ngeyyoy Mary. 28 Namekbe angel kumwam bimarneyimeng, “Ngudda ngalbu God ngunmarneyimeng bu ngudda yidjalmak dja wanjh nungka ngunedjarrkre!”
29 Wanjh bu Mary bekkang kunmekbe kunwok, ngaleng njilngwarreminj dja mayahmeng duninjh, dja ngalengman burrbuhburrbuni bu yimankek njalekah kuhni bimarnewokdanj. 30 Wanjh nawu angel bingeybom yimeng, “Mary, yuwn yikele. God nungka namakni ke. 31 Dja kanbekka, marneyime, kaluk ngudda yikukdulmukmen dja yiyawmang narangem, dja yingeykurrmen nahni wurdyaw Jesus. 32 Kaluk nungka nakuken duninjh, dja kangeyyo ‘Beywurd nuye God nawu Nadjalwernhkimuk Duninjh’. Dja God nawu Kawohrnan Rowk, wanjh kabimarnbun nungka king ba kawohrnan kore David wohrnani korroko. 33 Kaluk nungka kadjalwohrnan munguyh munguyh kore nawu Jacob ngurrimud, minj kadjobme nuye, dja munguyh kadjalwohrnan.”
34 Mary biwokmey angel nawu kunwok kumhkani, bimarneyimeng, “Kaluk baleh kuhni kakurduyime? Dja ngayenu minj bininj nganebangmeyuwirrinj.”
35 Wanjh namekbe angel biwokmey, bimarneyimeng, “Namalngmakkaykenh kaluk ngunyikan, dja God nawu Kawernhwohrnan Duninjh, kaluk kundulkarre nuye ngunbarrkbun. Bu kuhni kakurduyime, wanjh namekbe nanu nawu yiyawmang wanjh djal God nuye, kaluk kangeyyo Beywurd nuye God. 36 Kuhni mak marneyime. Elizabeth ngalbu ngudda ngunemud, ngaleng mak bolkkime kayawkan narangem, dja ngaleng ngalkohbanj. Dja dird six kamarnbun bu kahkan, ngalbu birrihmarneyimi ngaleng ngalwalirrngwarreni. 37 Dja minj njale karayek kore nungka God.”
38 Wanjh Mary yimeng, “Ngoyh, ngaye ngadjalmarnedurrkmirri nawu Kawohrnan Rowk. Bonj, ngadjare ngandjalmarnekurduyimerran kunmekbe kunwok bu ngudda kanmarneyimeng.” Dja namekbe angel wanjh bibawong, wam.
Mary Wam Bidjahwong Elizabeth Ngalbu Zechariah Nuye Ngalbininjkobeng
Luke 1:39-45
39 Wanjh kumekbe bolkyimi Mary marnburrinj wanjh djaldokorrokmeng kore kurruluhdulum ngarre Judea, wanjh bolkmey kore kubolkkimuk kore Zechariah benehni. 40 Wanjh ngaleng ngimeng kore kunrurrk berrewoneng, dja bidjawam Elizabeth. 41 Bu Elizabeth bibekkang Mary bidjawam, wanjh kunu Elizabeth ngarre wurdyaw rokang wernkih kore kunjam ngarre. Dja mak Namalngmakkaykenh biwohkukbarlkeng ngalbu Elizabeth. 42 Wanjh kunu bimarneyimeng Mary, kunkayhmi dorrengh, yimeng, “Ngudda wanjh God ngunmarnekurduyimeng ngudda kunwernhmak duninjh, yiman minj kurduyimeninj ngadberre nawu dalukbubuyika. Dja nawu yiyawkan, nungka mak God wanjh kabimarnekurduyime kunmak duninjh. 43 Dja ngaye ngakangebarrhmeng bu kuhni nganmarnekurduyimerranj bu ngudda yimwam kore ngaye, ngudda ngalbu ngalbadjan nuye nawu Kawohrnan Rowk ngardduk. 44 Dja marneyime, bu ngaye bekkang ngudda kandjawam, wanjh ngabekkang wurdyaw rokang wernkih kore kunjam ngardduk bu marrmarrminj duninjh. 45 Dja wanjh yinjilngmak nguddanu bu yiwoybukwong bu kamarnbuyindan rowk kore God ngunmarneyimeng.”
Mary Wayini Mankong Ngalengngarre Bu Biburlumeng God
Luke 1:46-56
46-48 Mary yawoyhyimeng, “God bu ngannang nganburrbom ngaye nawu ngahmarnedurrkmirri, nawu ngaye yiman ngayeng rerrih, wanjh nungka kunmak nganmarnekurduyimeng. Kunmekbekenh kunu wanjh ngaye bulkkidj duninjh ngaburlume kunkange dorrengh ngardduk! Dja ngakunikangemarrmarr kore nungka God nawu nganhngehkeng.
Kunmekbekenh kunu kaluk bininj nawu rerre kabirridangerren, wanjh ngandimulewan, kabirriyime bu ngaye nganjilngmak duninjh nuye. 49 Dja nungka God nawu Nadjalkudji Nawernhdulkarrekimuk duninjh nganmarnekurduyimeng kunkimuk duninjh, nungka wanjh Nadjalngeydjamun.
50 Dja nungka kankongibun bininj rowk nawu nungka karrimarnekele. Kandjalkongibun munguyh, yiman benhkongibuni nawu birriyungki, mak ngadmanwali kanhkongibun, dja nawu rerre kabirridangerren, bedmanwali kabenkongibun rowk.
51 Nungka wanjh kurdukurduyimi kunwern bu kundulkarre kunkimuk duninjh nuye. Mak benyarlarrkeng nawu bedman birriburlumerreni kore kanjdji baybaywi bedberre. 52 Nungka mak benkukmarladjwong nawu birrikukenworreni bu birriwohrnawohrnani, dja nungka kankukenwong bininj nawu karrikukmarladjni. 53 Nawu karrimarrwedowen, nungka kanworrkmiwon bu nungka nuye kunmakmak. Dja nawu birrikarrmi nawern, wanjh nungka benmunkeweng birribidlarrk.
54 Nungka kumwam kanbidyikarrmeng kadberre nawu Israel kankebmawahmeng, nawu nungka karrimarnedurrkmirri, wanjh djareminj kanmarnemimkongiwernni kadberre. 55 Kuhni kurduyimeng kore nungka korroko biberrebbom Mawah Abraham, dja mak nawu birribuyika nawu mawahmawah kadberre, bu nungka kankongibun ngad munguyh munguyh.”
56 Wanjh Mary benedjarrkni Elizabeth, bu yiman dird danjbik, wanjh durndi kured.
John Nawu Benkukdjuhkeyi Danginj Berrewoneng Zechariah dja Elizabeth
Luke 1:57-66
57 Wanjh bu kumwam ngarre Elizabeth bu wurdyaw bihbuni, wanjh yawdanginj narangem. 58 Dja bu bininj nawu birriredboni dja nawu birrimud ngalengngarre birribekkang bu God kunmekbe bimarnekurduyimeng bu bikongibom bulkkidj duninjh, wanjh bedda warridj birridjarrkwarnmakni Elizabeth dorrengh.
59 Kaluk bu kunkodjke eight birrimwam bu birrilakkayenwong namekbe wurdyaw. Bedda wanjh birringeykurrmeninj Zechariah, kornkumo benedjarrkngeyyuwirrinj. 60 Dja ngalbadjan yimeng, “Kunukka kunwid, dja karringeybu John.” 61 Wanjh kunu bedda birriyimeng, “Minj nangale ngurrimud kunmekbe kangeyyo.” 62 Wanjh kornkumo birridjawam, bu kunbidbewih birridjawam bu nungka yimankek baleh djareniwirrinj bingeykurrmeninj. 63 Wanjh nungka djanwohmeng kundulk bu kabimbunkenh. Wanjh bu birriwong, nungka Zechariah bimbom, “Nungka wanjh John kangeyyo.” Kunu wanjh birriwernhmayahmeng rowk. 64 Wanjh kundjalburrikudji rerrih nungka God bimarnbom Zechariah yawoyhwokdanj, wanjh biburlumeng God.
65 Wanjh nawu kumekbe kunred birrihni, bedda rowk birrikeleni, dja nawu birrihni kumekbe kore kubolkwarlahkenh kore kurruluhdulum ngarre Judea, bedda wanjh kuhni birrimulewani, dja mak mahni kunwok djalwarlahminj. 66 Dja nawu birriwern rowk nawu birribekkani wanjh birrihburrbuni munguyh, dja mak birriyimi, “Nahni wurdyaw baleh kaluk kayimerran?” Dja birrinang bu God bihkarrmi bulkkidj.
Zechariah Biburlumeng God
Luke 1:67-80
67 Kaluk Namalngmakkaykenh biwohkukbarlkeng Zechariah, nawu John nuye kornkumo, wanjh biwokmulewani nawu God bimarneyimeng, yimeng, 68 “Karriburlumen nawu Kawohrnan Rowk, God kadberre nawu Israel kankebmawahmeng. Nungka kumwam dja kanmarnekarremulewam kunkimuk bu kanbebkeng kadberre nawu bininj nuye. 69 Nungka kanwong kadberre nakudji nawu ngudjkimuk duninjh nawu kanngehke kadberre*, nawu nungka benemud King David nawu God bihmarnedurrkmirri. 70 Kuhni wanjh God bu kurduyimeng wanjh wokkurrmerrinj korroko duninjh, kore bininj birridjalmak nungan nuye, nawu prophets bu birriwokmulewani. 71 Bedda birriyimi bu nungka kaluk kanbidyikarrme bu kanngehke kadberre kore bininj rowk nawu kandinjirrke mak nawu kandiwidnan. 72 Kuhni kakurduyime kore nungka benkongibom nawu mawahmawah kadberre, dja kahwokkarrmerren kunwokdjamunkenh nungka nuye bu wokkurrmerrinj. 73 Bu nungka wanjh biberrebbom bulkkidj Mawah Abraham bu wokkurrmerrinj kunwok kunrayek duninjh. 74 Nungka bimarneyimeng bu nungan God kanbidyikarrme kadberre, kanbebke kore bininj nawu kandiwidnan, ba bu ngad karrimarnedurrkmirri nungka, dja minj njale kankelehme, 75 dja ngad nawu nungan nuye, bu karridjaldarrkid, wanjh karridjalmarnekurduyime munguyh kunmak nawu nungka kadjare.
76 Dja ngudda John, nawu wurdyaw ngardduk, kaluk God ngunmarnbun prophet, nawu yiwokmulewan kunwok nuye God nawu Nawernkimuk Duninjh. Kunmekbe wanjh ngudda yiyingkihmarnedokme nawu Kawohrnan Rowk, ba yiyingkihmarnebolhmarnbun manbolh nuye. 77 Dja ngudda yibenbukkabukkan bininj nuye ba kabirriburrbun bu nungka kabenngehke bu kabengmidjdan kunwarre bedberre. 78 Kuhni kakurduyime ngad kadberre God bu kanwernhkongibun duninjh, wanjh kaluk nungka nawu kaddumbeh kambebme, yiman rerrih kamdungbebme kadberre, 79 ba kanwolkan nawu karrihni kore kubolkmunun, dja nawu kundowikenh yiman kanhkelehme munguyh, dja nungka kaluk kanmikan kadberre kore karriburrbun nungka nuye kunmodmikenh.” Kuhni bu Zechariah wanjh yolyolmi.
80 Kaluk namekbe wurdyaw djordmehdjordmeni, dja kunmalng nuye mak murrngrahmurrngrayekmeni. Kaluk nungka ni kore kubolkdarleh, kumekbe djahdjalni munguyh wanjh kalukburrk bebmeng kukbukkarrinj bedberre bininj nawu Israel benkebmawahmeng.
* 1:69 “Nakudji nawu ngudjkimuk duninjh nawu kanngehke” karohrok kore yikahwi kunwok kabirriyime “kunkanem nawu kanngehke”, dja kore Kunbalanda kayime “horn of salvation”.