☰ Exodus 12
12
Hay Namaliwan nan Angel hinan Numpunhituwan nan Holag Israel
(Lev. 23:4-8; Num. 28:16-25; Deut. 16:1-8)
1 Ya ni'hapit goh hi Apo Dios ay da Moses ay Aaron hidid Egypt an alyonay, 2 “Mete"ad ugwan ya heten bulan di ibilangyuh hopap di bulan di hintawon hinan holag Israel.* 3 At mahapul an pun'ibagayun amin hinan holag Israel ta nan miyapulun algaw ad ugwan an bulan ya an amin nan linala'in o'ommod nan ohan pamilya ya way ohaan pilionay ohah nan uyaw an kalnilu.† 4 Ya gulat ta nan nahnot an pamilya ta iniladan mi'id ologdan mangihdan amin hinan paltionda ya mahapul an mi'hapitdah nan ohan pamilyan heneggonda ta milammungdan didan mangihdan de han ohan mapalti. At mabalin an aminondan ihda ta mi'id ah ma'angang. 5 Hay pilionda ya nan uyaw an kalnilu unu gandeng an ohay tawona an buta'al an mi'id ah ganitna. 6 Ya ilahhinda nan uyaw ta engganah nan mahdom eden miyapulu ta opat an algaw nen bulan, ya daden hinohhan pamilyan holag Israel ya dedehhonondan golton nan kalniluda. 7 Ya alanda nan dalan nan mapalti, ya inlamuhdah nan gaub hinan numpinangngel an paneddeng, ya nan alegeng di pantaw, ya nan bagtun di pantaw nan abung eden wadan di pangihdandah nan napalti. 8 Ya henen mahdom ya mahapul an mihdan amin nan mipagan dotag nan mapalti, ya hay onondah pangihidaandah nan nipagan dotag ya nan tinapay an agguy nabino'bo'an ya nan halawhaw an mumpait. 9 Ya adiyu ihda nan ma'ata unu nan mihaang an nonong nan na'imul, ya impagayun middum nan uluna, ya hu'ina, ya an amin nan minalutuna. 10 Ya mahapul an mi'id ahan ah ma'angang hinan mabiggat, ta wada ay di ma'angang hi adiyu ihda ya mahapul an gohbonyu ya un mawa'ah. 11 Ya alyom ay dida ta mundadaanda, ya egtomday gina'uda, ya numbalikisda, ya idadaanday hul'udda, ya nunhapatusda ta midadaandan mumbaat, ya punnaudondan mangan ti hiyah ne gutud di pamaliwan Apo Dios ay da'yu.”
12 Ya inalin goh Apo Dios di, “Ya henen mahdom ya le'do' an amin nan abablubabluy ad Egypt ta pumpatoy'un amin nan pangpangullun imbabaluy nan i'Egypt ya ta"on nan a'animalda. Ya pa"io' an amin nan bulul an dayawon nan i'Egypt ta ipattig'un Ha"in nan immannung an Dios.‡ 13 Ya nan dalan nilamuh hinan abalubaluy ya hiyay pangimmatuna' hinan numpunhituwanyu, ya tigo' ay nan dala ya linauha' da'yu ta adi ayu mitagam hinan pummoltaa' hinan i'Egypt. 14 Ya heden algaw di panginomnomanyuh nan namaliwa' ay da'yu, at Ha"in an Dios di ibehtaanyuh atawotawon ta nangamung.”
15 Ya inalin goh Apo Dios ay da Moses di, “Adiyu onon nan nabino'bo'an an tinapay hi pituy algaw. Ya henen hopap di algaw ya mahapul an itapalyun amin nan bino'bo' an wah nan numpunhituwanyu. Mu gulat ta henen gutud di pituy algaw ya waday ohan da'yuh mangan hinan nabino'bo'an an tinapay ya mahapul an mapogpog di ibilanganah nan holag Israel.§ 16 Ya nan hopap di algaw ya ma'amung ayu ta mundayaw ayun Ha"in, ya umat goh hinay atonyuh nan miyapituh algaw. Ya henen algaw ya adi ayu muntamu an ammunay ononyuh ihaangyu ya anggay. 17 At gunyu ngilinon an egtadan heten algaw an agguyyu nanganan hi agguy nabino'bo'an an tinapay ti hiyah ne gutud di nangekaka' ay da'yud Egypt. At gunyu aton heteh atawotawon hi enggana, ya ipaboltanyuh nan holagyu. 18 Ya mete"ah munhinag hinan miyapulu ta opat di algaw eden hopap di bulan ta engganah nan munhinag hinan miyaba'inti ta han ohay algaw di adiyu ahan panganan hinan tinapay an nabino'bo'an. 19 At henen pituy algaw* ya mahapul an mi'id ah mipatpatang hi bino'bo' hinan numpunhituwanyu, ya umat goh hinan bunag. Mu gulat ta wadan da'yuy mangan hinan tinapay an nabino'bo'an ya mahapul an mapogpog di ibilanganah holag Israel an ta"on un hiya ya bunag unu nitungaw eden babluy. 20 Ya adiyu onon di nabino'bo'an ta hay ononyuh nan a'abungyu ya nan agguy nabino'bo'an an tinapay.”
21 At impa'ayag Moses an amin nan a'ap'apun nan holag Israel, ya inalinan diday, “An amin ayu ya punnaudonyun pilion nan uyaw an kalnilu unu uyaw an gandeng an mun'olog ay da'yun hina"ama, ya paltionyu ta way ihdayuh nan pamaliwan Apo Dios ay da'yu.† 22 Ya tayaonyuy dalanah nan duyu, ya innalyu nan holo' an hyssop an ay hanganga, ya bento'yu, ya intamolyuh nan dala, ya inlamuhyuh nan numpinangngel an paneddeng, ya nan alegeng hinan bagtun di pantaw nan a'abungyu. Mu an amin ayu ya mi'id ahan ah pumitaw ta nangamung mawa'ah hinan helhelong. 23 Ya gulat ta maluh hi Apo Dios hinan umuyna pumpamatayan hinan papangpangullun linala'in imbabaluy nan i'Egypt ya tigona ay ta waday dalah nilamuh hinan bagtun di pantaw ya nan paneddeng di a'abungyu ya hiyay pangimmatunan Apo Dios at lauhanay a'abungyu ta adi da'yu pi'tagam an pi'patoy. 24 At hiyah ne atonyuh atawotawon, ya mahapul an itugunyuh nan imbabaluyyu ta gunda aton heteh un madatngan nan gutud di a'atana. 25 Ya ta"on un ayu dumatong hinan lutan ipaboltan Apo Dios ay da'yuh pumbabluyanyu ya mahapul an inaynayunyun gun ngilinon an egtadan heten algaw hi enggana. 26 Ya wa ay ta hanhanan nan imbabaluyyun alyonday, Anaad heten ngilin? 27 ya hay pambalyu ya alyonyuy, Manu ay ngilinon an egtadan heten algaw ti hiyah te panginomnoman tu'uh nan nangiwangan Apo Dios hinan numpunhituwanmin holag Israel hi awadanmid Egypt ti numpatoynay i'Egypt, mu agguy da'mi.”
At numpunhippi nan holag Israel, ya inyungyungda ta dayawondah Apo Dios. 28 At nabu'alda ta immuyda inat nan inalin da Moses ay Aaron hi immandal Apo Dios ay dida.
Hay Nun'atayan nan Papangpangullun Imbabaluy nan i'Egypt
29 Ya heden limmabi ya numpatoy Apo Dios‡ nan papangpangullun linala'in imbabaluy nan i'Egypt an nihipun hinan imbaluy nan ali§ an mamoltan hinan haadna ta engganah nan imbabaluy nan nibalud hinan na'uhu' an lutan baludan, ya ta"on nan nun'ahhun an imbabaluy nan a'animal. 30 At bimmangon nan ali, ya nan u'upihyalna, ya nan i'Egypt an ahikikilada ti an amin hinan numpunhituwanda ya waday natoy hi imbaluydah lala'in pangpangullu.
31 At heden nahdom ya impa'ayag nan ali da Moses ay Aaron,* ya inalinay, “Makak ayu! Makak ayu! Ya itnudyun amin nan holag Israel ta umuy ayu mundayaw ay Apo Dios an hiyay ilupityun gun ibaga! 32 Ya pun'alayun amin nan animalyun baka, ya gandeng, ya kalnilu, ya impadehyu! Ya pi'luwaluyu ni' ahan ay Apo Dios ta wagahana'!”
33 At numpakak nan i'Egypt nan holag Israel ta punnaudondan makak hinan babluyda ti alyonday, “Ma'amin amin mun'atoy hi un ayu adi makak!” 34 At nun'alan nan holag Israel an amin nan na'angang an miyammah tinapay an agguy nabino'bo'an, ya inittudah nan duyun pungkiwalan hi tinapay, ya nunteplagandah lubungda, ya nun'ipi'ugda. 35 Ya inunud nan holag Israel an amin din inalin Moses an mahapul hi atonda. At nun'adawdah nan i'Egypt hi gina'un buung an silver, ya balitu', ya lubung 36 ti hi Apo Dios ya indatnay pange'gonan nan i'Egypt hinan tatagun holag Israel, at nun'idatda nan penhoddah odowon. At binoltanda nan gina'un di i'Egypt.
Hay Nangipadehan nan Holag Israel ta Taynandad Egypt
(Num. 33:1-4)
37 At hidid Rameses di nala"uyan nan holag Israel ta ipluydad Sukkoth. Nan linala'i ya nahuluk hi onom di gahut di libu,† ya agguy ni'bilang nan binabai ya nan ung'ungungnga. 38 Ya do'olday udumnah tatagun niddum an nitnud ay dida,‡ ya nan do'ol an kalnilu, ya gandeng, ya baka. 39 Ya hay gutud di gunda anganan ya inhaangda din inodnandan balunda an agguy nabino'bo'an an din innaldad Egypt. Manu ay agguy nabino'bo'an ya unda napakak ti mi'id inatdan nanod hi bumladan nan nakiwal an alena. 40 Ya hay uyap di tawon hi ni'hituwan nan holag Israel ad Egypt ya opat di gahut ya han tulumpulu.§ 41 Ya heden immannung an angunuh di algaw den opat di gahut ta han tulumpulun tawon* ya an amin nan tatagun Apo Dios ya nun'akakdad Egypt. 42 Ya heden nahdom di pento' Apo Dios hi pamakakanah nan tatagunad Egypt, at mahapul an gunda ibehtaan hi atawotawon ta panginomnomandah namaliwan Apo Dios ay dida.
Hay Uldin hi Aat di Behta an Punnomnomandah Namaliwan Apo Dios hinan Tataguna
43 Ya inalin Apo Dios ay da Moses ay Aaron di, “Hiya hatuy uldin hi ma'at hinan pumbehtaanyu. Mahapul an mi'id ah bunag hi me"an ay da'yu. 44 (Mu wada ay di himbutyu an bunag ya mahapul an kugitonyuh mahhun ya un me"an.) 45 Mu nan timpolary an bunag an ni'hitun da'yu ya nan timpolary goh an tagalayu ya adida me"an.
46 Ya mahapul an hay baluy di pangananyun amin hinan ma'an, ya mi'id milahun hinan ihdayu, ya adiyu ahan ipungon nan tungal di dotag.† 47 Ya an amin nan holag Israel ya mahapul an ibehtaandah ten algaw.
48 Ya gulat ta waday bunag an mangilih immiyan ta pohdonda ay an middum ay da'yun nen atonyu ya mahapul an kugitonyun amin nan linala'i ta mibilangdan umat hinan holag Israel. Ya mahapul an nan tagun agguy nakugit ya adida me"an. 49 Hay punhulbian ten uldin ya nan holag Israel ya ta"on nan bunag an ni'hitun da'yu.”
50 At inunud nan holag Israel an amin nan inalin Apo Dios ay da Moses ay Aaron hi atonda. 51 At henen algaw ya enekak Apo Dios an amin nan holag Israel ad Egypt an na'uhi'uhigdan ahimpahimpangapu.
* 12:2 Hiyah te te"an di calendar di Hudyu, at paddungnay hiyay Balun Tawon ay dida. Ya duway ngadan nen bulan ti hay ngadanah nan hapit di iCanaan ya Aviv (Ex. 13:4; 23:15; 34:18; Deut. 16:11), mu hay ngadanah nan hapit di iBabylon ya Nisan (Neh. 2:1; Esth. 3:7). Ya hay nipaddungan nan tawon hinan calendar tu'ud ugwan an gutud ya 1445 B.C. hidin miyatlun tawon hi nun'alian Amunhotep II (1448-1411 B.C.). Hiyatuy calendar di Hudyu: nan hopap di bulan ya Aviv/Nisan (March-April), ya miyadwan bulan ya Ziv (April-May), ya nan miyatlun bulan ya Sivan (May-June), ya nan miyapat an bulan ya Tammuz (June-July), ya nan miyaleman bulan ya Ab (July-August), ya nan miyonom an bulan ya Elul (August-September), ya nan miyapitun bulan ya Tishri/Ethanim (September-October), ya nan miyawalun bulan ya Bul/Marcheshvan (October-November), ya nan miyahiyam an bulan ya Kislev (November-December), ya nan miyapulun bulan ya Tebeth (December-January), ya nan miyapulu ta han ohan bulan ya Shebat (January-February), ya nan miyapulu ta han duwan bulan ya Adar (February-March). † 12:3 Mattig an hay miyapulun algaw hinan bulan an Aviv/Nisan ya hiyah ne nipaddung an algaw hidin nuntakayan Jesus hinan dongki, ya henen nahhun an algaw an ma'alih Palm Sunday ya paddungnay inalin Jesus hinan tatagud Israel di, “Pot'onyuh awni nan uyaw an kalniluyu, mu od'odolnah unna' pot'on ay da'yu ta Ha"in di paddungnay uyaw an mipallog ay da'yu!” (Mat. 21:1-11; Mk. 1-11; Lk. 19:29-38; Jn. 12:12-15). ‡ 12:12 Namolta nan udumnan bulul di i'Egypt (bahaom nan footnotes di Ex. 7:11; 8:6; 9:6; 10:23), mu hi awniat mamoltadan amin ti bainon Apo Dios dida ti adida abalinan an mamaliw hinan papangpangullun i'Egypt, ya nan do'ol an a'animal an umat hinan bululda ya mun'a'atoyda. § 12:15 Nan bino'bo' di mangipattig hi bahol (I Cor. 5:8) ya nan balbalin pangat di tagu (Lk. 12:1). * 12:19 Nan hopap di algaw enen gotad ya nan Behta an Punnomnoman hinan Namaliwan nan Anghel hinan Tataguh din Penghana, ya nan na'angang an onom an algaw ya ma'alih Behtan di Tinapay an Agguy Nabino'bo'an, at hay lammungna ya pituy algaw nan gotadda. Ya hay pungngadanda eten pitun algaw ya Behtan di Tinapay an Agguy Nabino'bo'an. † 12:21 Hi Jesus di paddungnay uyaw an kalnilu tu'u (Jn. 1:29, 36; I Cor. 5:7; Heb. 7:27). ‡ 12:29 Itudun nan Psa. 78:49 an hay a'anghel Apo Dios di numpamatoy hinan papangpangullun linala'i, mu gapu ta diday hennag Apo Dios at hi Apo Dios damdama. § 12:29 Hay ngadana nin ya hi Amunhotep (unu Amenhotep) ti agguy nun'ali an numbalin hi Amunhotep III. Ya ta"on un nan aginan hi Thutmose IV di nehnod an nun'ali mu intudo' nan muntudtudo' hi historyn di i'Egypt an hiyay nipallog ay Amunhotep II “an ta"on hi bo'on hiyah ne biyangna.” Ya hay pohdonan hapiton nin ya bo'on hiyay pangpangullun imbaluyna ti adingna. * 12:31 Ta"on un immandal nan Alin hi Pharaoh an ma'ahhapul an adida ipidpidwan tigon di angahna (Ex. 10:28) mu impa'ayagna dida damdama, at hiyay nama"ih nan mandalna tuwali. † 12:37 Hay ustuh uyapda ya onom di gahut ta han tulun libu ya han lemay gahut ta han nabongle (Ex. 38:26). ‡ 12:38 Umatdah nan udumnan i'Egypt an nangulug ay Apo Dios an dimmalat nan nangabakanah nan do'ol an bululda (Ex. 9:20). § 12:40 At gapu ta na'innila an nun'akakdad Egypt hidin 1445 B.C. at mattig an 1875 B.C. di tawon hidin immayandad Egypt. * 12:41 Hay intudun Stephen hi tawon hi nunhituwandad Egypt ya un opat di gahut (Ac. 7:6). Mu hene ya ma'alih round number ti un itang di uyapna, mu nan opat di gahut ta han tulumpulun tawon an nitudo' hituy ustuh tawona. † 12:46 Manu ay adida ipungon nan tungal ti impa"elday ma'at ay Jesu Kristuh natayana (Jn. 19:36).
☰