A꞉da꞉meko ba꞉ Godote dododiya꞉ ba꞉be dopo lumagila, ebete ebe haka puhulamo ododiya꞉. Ba꞉moe A꞉da꞉mete ebeno kamena Ibikoba꞉, iba꞉te tawakalubi hiliyonomo ipuwalo dopopima꞉ ediya꞉ Godokono tutumu tabo dadikamidaliya꞉, iyo, ba꞉be tetene tupuimiti ba꞉mamo puluhuku tawakalubi hiliyonomate ba꞉ atumu Godokono hiya꞉hiya꞉ tutumu tabo a꞉wakalamiya꞉.

A꞉ibalahamako ba꞉ hiliyonomo Yu tawakalubino iniwa nabiwila. Ya꞉lo tetelo Godote ebe bikiyamiya꞉, ebete ebeno nabiwino hopo miya꞉pate eta uli hopamo kotoma꞉, mabu Godote ubi ihatiya꞉ ebe ba꞉gala ebeno eyoni gugudi ibi hiliyonomate ba꞉be uli hopolo emedena tetelo kemedehonama꞉. Ba꞉bema꞉ A꞉ibalahamate Godokono tabamo papamiwatate, Godote ebe diya꞉tumiya꞉ ebete ba꞉be muhulu hopamo ba꞉ dito tuya꞉, ba꞉ma tetelo tawakaluba꞉te ba꞉be hopo Isalaela hopoma꞉ ka꞉minaka. Ba꞉ hibila, A꞉ibalahamate ba꞉be hopo konomoeno hiya꞉hiya꞉ habahabalo ba watatepahanato, ebeno hoe kuitita꞉mo ba꞉ba ka꞉na emedenami.

Godote ebeno nopo A꞉ibalahamatamo ba꞉ma ka꞉na tamotiya꞉, ebe ba꞉gala ebeno eyoni gugudi ibi hiliyonomate Godokono ubi komamo hibilo da꞉papamila꞉hanakomena꞉, ebete ibi ebeno ga꞉lima gugudima꞉ ba ka꞉lamina ibi hidonomamo ba꞉buiya꞉minalenamene. A꞉ibalahamakono kamenoeno mahilo Selatela, iba꞉te tete ga꞉ga꞉nomolo gugudihino emedenama꞉, huiyatiya A꞉ibalahamate kadelenomoma꞉ ba eda꞉na, Godokono hanohano ododi komodo Selate gudu Aisa꞉keko ba꞉bo alahimiya꞉.

A꞉loniko ba꞉ Libaikono eyono gudu etala, ba꞉moe Libaiti Ya꞉ikobokono 12 dubu gugudi ipuwalo etama꞉ eda꞉nami. Yunapi hiliyonomo ipuwalo Godote A꞉loniko belawiya꞉ ebete ebetamo hawa꞉goeno ilina ikamehodawama꞉ keda꞉nama꞉, ba꞉gala ba꞉be atu tetelo Godote na꞉goiya꞉ A꞉lonikono gala hapuni ebeno eyoni dubu gugudi kapiyate ba꞉be atu oko Yunapi mabuma꞉ bowatihonakomena꞉.

Ba꞉moe A꞉loniko ba꞉ Mosesekono naniwila. Yunapa꞉te Isipiti hopolo menemenenomo huiyaha꞉ oko owatiho ipuwalo ba emedehona, ibi netewapa꞉te Godokono heloamo ba꞉be hopone ibi ba꞉bo uluhukulateliya꞉ iba꞉te Ka꞉inane hopamo kotolamema꞉. Ba꞉moe Ka꞉inane hopo ba꞉ Godote dopamo A꞉ibalahamakono eyoni guguda꞉tamo hibilo ikalamema꞉ da꞉goiya꞉ ba꞉be hopola.

Aisa꞉keko ba꞉ A꞉ibalahamako ba꞉gala Selako ibino gudula, Godote ibino hibima꞉ midi mabuma꞉ hanohano ododi komodo iba꞉tamo ikalamiya꞉, ebete dopamo tabo hibinomolo keba ka꞉na ka꞉goiya꞉ ba꞉ba ka꞉na. Ba꞉moe mabuma꞉ Godokono ka꞉ka꞉ mula꞉ komote hopo habanapi hiliyonomatamo Aisa꞉kekono eyoni gugudi ipuwado piya꞉, iyo, Ya꞉suti Yunapi ipuwado ba꞉moe hopamo pehawakaluya꞉.

Aisayako ba꞉ Godokono ukui hawakalimipi ipuwalo eta hidonomo okodawama꞉ eda꞉nami. Aisayakono gala hapuni Ya꞉suti pete ba꞉moe hopolo ba pemedena kebe hiliyonomo komate ebetamo dikulihomena꞉, Godote Aisayako ipuwado ba꞉bi hiliyonomo komokomo dopamo a꞉hawakalilamenakui.

Ba꞉baloni ba꞉ eta konomo haboeno mahilola. Ya꞉lo tetenomolo ba꞉be haboeno hoponapa꞉te Yunapa꞉go ba alaholoho wato kikipo da꞉lawiya꞉, ba꞉be mabuma꞉ iba꞉te komo Yunapi hiliyonomo ibino muhulu hopamo ba꞉bo magataliya꞉, iba꞉te ba꞉bolo 70 gogo ipuwalo huiyaha꞉ oko iba꞉tamo owatihonama꞉ (Ma꞉t 1.11-12,17; Oel 7.43).

Hawakala Bukalo Yonete eta Ba꞉baloni ko haboeno komoma꞉ goita, ba꞉be eta Ba꞉baloni haba ba꞉ gola, ba꞉be gote Yoneko tetelo Loma ko haboeno hibima꞉ midiha꞉pino kuba ododili komo behawakalimita, ba꞉gala ba꞉be gote ka꞉lo a tetelo ba꞉moe hopo konomolo demedehona ba꞉bi hibima꞉ midiha꞉pi hiliyonomoeno komo atumu bekahawakalimita (Haw 14.8; 17.5; 18.1-24).

Ba꞉moe dubu Ba꞉ilamagodolo helo konomote nitanami Godokono ukui komokomo kohawakalilamenakoma꞉, huiyatiya ebe mani konomamo ba emalagidolona komo tetelo Godotamo papamiwatama꞉ ubiha꞉ma꞉ eda꞉nakui.

Ba꞉bema꞉ eta tetelo Mowa꞉ba hoponapa꞉te Yunapa꞉go alaholohoma꞉ ba ewagelita, ibino ko gawadubuti Ba꞉ilamatamo tabo ba꞉ma ka꞉na oemiya꞉, ebete ebetamo pete ebeno holoholo hapulu Godoko kokiyamema꞉ ebete Yunapi alaholo ipuwalo heloha꞉ma꞉ komidilima꞉. Ba꞉bene Godote Ba꞉ilamako na꞉goemiya꞉, “Ama꞉ akatoala꞉,” huiyatiya Ba꞉ilamate Mowa꞉banapino ko gawadubugodone konomo mani na꞉lawemo emalagidoluya꞉, ba꞉bema꞉ ebete Godokono tabamo papamiwataheno ebeno donoki-goe hunamo emedete ebeno to gabodo dito tupuimiya꞉. Ba꞉be mabuma꞉ Godote ebeno nopodawa ba꞉bo noemiya꞉, ebete gabo tetelo Ba꞉ilamako konanakapumima꞉. Ba꞉ilamate Godokono nopodawa umihino, huiyatiya ebeno donoki-goete ebe umiti tole lawete ba꞉bamo dito nutiya꞉. Ba꞉bene Ba꞉ilamate maubate donoki-goe kukamo danagalimhuya꞉, ba꞉ba tetelo Godote helo donoki-goetamo ba꞉bo ikamiya꞉ ebete Ba꞉ilamakono daedae ukui komoma꞉ lumagino tabo madodamo ebe kokiyahamema꞉.

Yunapino koko gawadubu hiliyonomo ipuwalo Da꞉ibidiko ba꞉ etala, ebeno mahilote komo gawadubu hiliyonomoeno mahilo a꞉gogoliya꞉. Ebeno uli ape tetelo ebete Godoko konomamo nemalagidolonami, ba꞉bema꞉ Godote ebe belawiya꞉ ko gawadubu habalo oko kowatinama꞉. Da꞉ibiditi komo Godoko adikumino ohale hiliyonomo ododiliti, ba꞉bi ohaleno tabo komokomo Sam Ohale Bukamo ba꞉bo miya꞉tehuya꞉.

Ba꞉bene Da꞉ibidikono gala hapuni ko komonomote ba꞉ma ka꞉na uluhukuya꞉, ebeno eyoni gugudi ipuwalo tawakalubino Ka꞉ka꞉ Mula꞉lelamedawa Ya꞉suti ba꞉bo hawakaluya꞉, Godote ebeno ukui hawakalimipi ipuwado dopamo keba ka꞉na kolamaginakui ba꞉ba ka꞉na (Ma꞉t 1.20-21; 22.41-45; Mak 12.35-37; Luk 2.4-7; 20.41-44; Lom 1.3; Haw 22.16).

Godokono ukui hawakalimipi ipuwalo Elayako ba꞉ etala, Godote ebe ipuwado komo koko hanohano komokomo bododilinakui.

Yelusalema ko habalo Yunapino Godoko Adikumino Hiya꞉ Genamate na꞉la꞉nami, ba꞉bene iba꞉te komo hiya꞉hiya꞉ tetelo Godotamo kalakala poko kododilima꞉ ba꞉bamo da꞉pekapiyuiminakui, iba꞉te ba꞉be genamalo hawa꞉goeno ilina ba꞉gala komo malemale ilina Godotamo ba꞉bo ikamehonakuya꞉.

Puya꞉te Godoko adikumima꞉ da꞉pelamenakui, iba꞉te ba꞉be genamoeno kala ipuwamo a꞉pa꞉la꞉hate ba꞉bamo utitatama꞉ talonate kitanamiha꞉, huiyatiya Godotamo hawa꞉goeno ikamehopi dubu kapiyate genama guamo a꞉pa꞉la꞉hama꞉ modoboma꞉ eda꞉hanama꞉, iyo, iba꞉te komo tawakalubi mabuma꞉ genama guino Talona Habalo Godotamo oko ba꞉bo owatihonakuya꞉. Ba꞉gala hiliyonomo gogo ipuwalo kapiya tetenomolo Godotamo hawa꞉goeno ikamehopino Konomo Watodawate ha꞉kiya ba꞉be genamoeno Talonanomo Habamo na꞉pa꞉ganakui, Yunapi hiliyonomoeno hiya꞉hiya꞉ kuba ododili mabuma꞉ ebete Godokono holoholo hapulu hawi ebetamo ba꞉bo nikamehonakui.

Ba꞉gala ba꞉be genamoeno eta konomo komo ba꞉ ba꞉ma ka꞉nala, dopamo ebeno Talona Haba ba꞉gala Talonanomo Haba tetenomolo kaliko ubiliti nitanami. Huiyatiya Ya꞉suti da꞉hoiya꞉ ba꞉moe kaliko ubiliti bolagale hununi tupuimiti hopamo dito pihitiguya꞉, mabu Godote ubi biyatiya꞉ ba꞉be ododi komodo hopo habanapi ba꞉ma ka꞉na kiya꞉tulamema꞉, ebete gabo a꞉hiya꞉miduya꞉ ebeno holoholo hapuamo Ya꞉suku hibima꞉ midipa꞉te toleheno ebetamo kopelamenakoma꞉.

Yunapa꞉te 40 gogolo dito hopolo ba lahatepahanato, Mosesete Godokono ubi komamo papamiwatate ba꞉moe Sipi-goegoe Tama Alokoa꞉mida Genama ba꞉bo adipatiya꞉, tawakaluba꞉te eta hopone eta hopamo da꞉wapata꞉lamenamena꞉ ba꞉moe genamate iba꞉godolo ba itana iba꞉te Godoko ba꞉bolo kadikuminakoma꞉.

Ba꞉moe genama gulu Talona Haba ba꞉gala Talona Habanomo na꞉pola꞉nama꞉, ba꞉bene Talonanomo Habalo Godokono Talona Bokosete itanami. Godote ebeno ta꞉ni koko tutumu kebe koko nakola netewa hunamo da꞉miya꞉tiya꞉, Mosesete ba꞉bi nakola ba꞉be Talona Bokose ipuwamo miya꞉tiya꞉ iba꞉te ba꞉bolo kopola꞉nama꞉. Ba꞉bene Yunapa꞉te Godoko Adikumino Hiya꞉ Genama Yelusalemalo eteheno, iba꞉te dopamo ibino hiya꞉hiya꞉ kuba ododili mabuma꞉ ba꞉moe Sipi-goegoe Tama Alokoa꞉mida Genamalo hawa꞉goeno ilina Godotamo ikamehonakuya꞉.

Hopo habanapi ipuwalo keba tetelo dubu netewapa꞉te eta nopo dihatemena꞉, eta dubuti etatamo eta hido komo ododima꞉ ba goeme, ebeno mabulubiti ebetamo eta hido komo ododima꞉ atumu kakagoemema꞉ne. Huiyatiya Godokono nopo tamote komo eba ka꞉naha꞉, ebete tawakaluba꞉tamo kebe hido komo ododima꞉ dewagelemene ebe ha꞉kiya kogoema꞉ne. Godokono Bukate a biya꞉tua꞉mena ebete koko nopo netewa ebeno tawakalubi mabuma꞉ tamolateliya꞉.

Pakala Nopo – Godote Mosesetamo ebeno tutumu tabo ba ikameho, ebete ebe na꞉kiyamiya꞉ kebe tawakaluba꞉te ba꞉bi tutumu hiliyonomamo hibilo da꞉papamila꞉hanakomena꞉, ibi kapiyate ebeno tawakalubima꞉ beda꞉hanamena꞉. Huiyatiya hopo habanapi niliya, mabu ibi ipuwalo eta lumagigodolo helo kitanaha꞉ Godokono ubi komokomo hiliyonomamo ba papamiwatana ebeno hibi tuputupudawama꞉ keda꞉nama꞉ (Luk 1.72; Oel 3.25; 7.8; Gal 3.17; Yun 9.1).

Uli Nopo – Galane tetelo Godote ebeno eta nopo Ya꞉suku ipuwado atamo ba꞉ma ka꞉na hawakalimiya꞉, Ya꞉suti keha pihigalo tawakalubi mabuma꞉ kebe komo kododiya꞉, puya꞉te ba꞉be komo hibima꞉ da꞉midimina꞉ Godote ibino hiya꞉hiya꞉ kuba ododili komo hiliyonomo egebolelamete ibi ebeno hibi tuputupupima꞉ ba꞉bo koka꞉lamima꞉ne (Ma꞉t 26.28; Mak 14.24; Luk 22.20; Lom 11.27; 1 Kol 11.25; 2 Kol 3.6; Yun 7.22; 8.6-13; 9.15; 10.16,29; 12.24; 13.20).

Godokono nopopa꞉te ebeno Hunu Habalo ebeno holoholo hapulu emedehona. Komo hiya꞉hiya꞉ tetelo Godote ibi hopo habamo a꞉poelamenako iba꞉te ebeno tawakalubi ba buiya꞉minalena ibi kowalubilinama꞉, ba꞉gala komo tetelo iba꞉te ebeno tawakaluba꞉tamo ebeno tabo bewatenaka. Godokono nopopi ba꞉ gobogobola, huiyatiya komo tetelo iba꞉te hopo habanapino holoholamo tawakaluba꞉tamo ikulinaka.

Ba꞉moe bokose Yunapa꞉te Moseseko tetelo kehamo ododiti, huiya konomo golodo ilinamo dito muliya꞉, ba꞉bene Godote ebeno ta꞉ni koko tutumu tabo netewa nakolamo da꞉miya꞉tiya꞉ Mosesete ba꞉bi nakola, ba꞉gala A꞉lonikono kuku, ba꞉gala ma꞉na mahilagoeno baa꞉ kalili ba꞉moe bokose ipuwamo ba꞉bo miya꞉tiya꞉. Ba꞉moe bokosete Godoko Adikumino Sipi-goegoe Tama Alokoa꞉mida Genamoeno Talonanomo Habalo itanami, mabu ba꞉be bokose ba꞉gala ba꞉be ipuwalo da꞉pola꞉nama꞉ ba꞉bi ilinate talonanomoma꞉ eda꞉hanama꞉, iyo, ba꞉bi ilina ipuwado Godote ebeno konomo helo ebeno Yunapa꞉tamo a꞉hawakaliminakui.

Iya꞉tawahapa꞉te na꞉ga꞉lana Godokono Bukalo dopo paibo buka ba꞉ Mosesete Godokono tabo komokomo da꞉miya꞉tiya꞉ ba꞉bi bukala, iyo, Godote Sainai Hununomo Hakalo kebe hiya꞉hiya꞉ tutumu tabo ba꞉gala iya꞉tulame tabo komokomo ebetamo dikamehuya꞉, ba꞉bi komo hiliyonomate ba꞉moi buka ipuwalo ba꞉pola꞉na.

Moseseko tetelo Godote Yunapi ipuwalo komo dubu a꞉miya꞉tiya꞉, iba꞉te tawakalubino hiliyonomo hiya꞉hiya꞉ kuba ododili mabuma꞉ ebetamo hawa꞉goeno ilina ikamehopima꞉ keda꞉hanama꞉. Ba꞉moi dubate dopamo Godoko Adikumino Sipi-goegoe Tama Alokoa꞉mida Genamalo ibino oko owatihonakuya꞉, huiyatiya galane tetelo Yunapa꞉te Yelusalemalo Godoko Adikumino Hiya꞉ Genama detiya꞉, ba꞉ba tetene tupuimiti Godotamo hawa꞉goeno ikamehopa꞉te oko ba꞉bolo owatihonakuya꞉.

Ba꞉moi dubu ipuwalo kapiyadawate ibino Konomo Watodawama꞉ eda꞉nami, ebete hiliyonomo gogo ipuwalo kapiya tetenomolo tawakalubi hiliyonomoeno kuba ododili mabuma꞉ gautu-goeno hawi Godotamo ikamehonakui, ebete ibino kuba hiliyonomo egebolelamete kadodoholelamema꞉.

Ya꞉suku tetelo ba꞉moi tawakaluba꞉te ibino Guliki hopolo emedehonama꞉, ibino netewa koko haboeno mahilo ba꞉ A꞉tenese ba꞉gala Kolinila. Ba꞉moi Guliki tawakalubino hiya꞉hiya꞉ sikulu hidohidonomola, ba꞉bema꞉ ibino iya꞉tawate komo hiya꞉hiya꞉ hopo tawakalubino iya꞉tawa hibinomolo a꞉gogoliya꞉. Ba꞉moe mabuma꞉ hopo konomolo tawakaluba꞉te Gulikinapino mulu iya꞉tulame ba꞉gala ododili mabuma꞉ ibi hunamo na꞉wadiya꞉paa꞉latelenama꞉.

Ba꞉gala eta komo. Ba꞉ba tetelo hopo konomolo puya꞉te sikulamo da꞉tolamenakui, iba꞉te buka ka꞉lamihole komo ba꞉gala tabo olamagimi komo ba꞉gala bukamo tabo miya꞉teho komo Guliki tabamo ba꞉bo iya꞉tawahanakuya꞉. Ba꞉be mabuma꞉ Godokono Buka ipuwalo da꞉pola꞉na puya꞉te ba꞉bi hiya꞉hiya꞉ buka dododiliya꞉, komo ibi hiliyonomate ibino tabo komokomo Guliki tabamo ba꞉bema꞉ miya꞉tehuya꞉.

Ha꞉igako ba꞉ A꞉ibalahamakono kamena Selakono huiyaha꞉ oko bohelela. Selate gudu alahimiha꞉ tetelo ebete Ha꞉igako bikiyamiya꞉, ebete A꞉ibalahamakoba꞉ kapiyama꞉ keda꞉ma꞉, ba꞉bene ba꞉be gabodo Ha꞉igate A꞉ibalahamakono gudu Isamaelako balahimiya꞉. Huiyatiya dopamo tetelo Godote hibi tabo A꞉ibalahamatamo a꞉goiya꞉, ebete ebetamo Selako ipuwado gudu kikamema꞉, Ha꞉igagodoneha꞉, iyo, ebete ubi ba꞉ma ka꞉na ihatiya꞉, Selakono gudu Aisa꞉kekono galane gugudi ipuwado hopo habanapino Ka꞉ka꞉ Mula꞉dawa Ya꞉suti ba꞉moe hopamo kopehawakalama꞉.

Ba꞉bene Selate Aisa꞉keko alahimiti, eta tetelo ebete Ha꞉igatamo da꞉maubuya꞉ ba꞉be mabuma꞉ ebe gobogobamo dito oemiya꞉. Ba꞉ba tetelo Ha꞉igate ebeno gudu Isamaelakoba꞉ tote Sainai Hununomo Hakalo ba꞉bo nemedenama꞉, ba꞉be haka ba꞉ Godote Ha꞉igakono gala hapuni Mosesetamo hiya꞉hiya꞉ tutumu tabo dikamehuya꞉ ba꞉be atu hakala. Ba꞉moe mabuma꞉ Polote Galesiya bukalo a biya꞉tua꞉mena, Ha꞉igako ba꞉ goma꞉ eda꞉na. Ba꞉ma ka꞉na puya꞉te demalagidolona, iba꞉te Godokono tutumu tabo hiliyonomamo ba papamila꞉halena Godote ibi ebeno tuputupupima꞉ ba꞉bo koka꞉lamima꞉ne, ba꞉bi tawakalubi niliya. Iba꞉te menemene oko ipuwalo ba emedehona eta hido komo Godogodone a꞉kalawenamena꞉, ba꞉ba ka꞉na huiyaha꞉ oko bohele Ha꞉igate ebeno gudu Isamaelako mabuma꞉ eta hido komo kalawiya꞉ha꞉.

Huiyatiya Ya꞉suti keha pihigalo dododiya꞉, puya꞉te ba꞉be komo hibima꞉ da꞉midina, ibino komo hiya꞉la. Godote ibino hibima꞉ midi komodo ibino kuba ododili komokomo hiliyonomo degebolelamemene ibi kapiya ebeno hibi tuputupupima꞉ ba꞉bo koka꞉lamima꞉ne.

Ibiko ba꞉ dopo dubu A꞉da꞉mekono kamenala. Godote ba꞉moe hopo konomo ba꞉gala hiya꞉hiya꞉ ilina hiliyonomo ba ododili, sikisi hegela tetelo ebete A꞉da꞉meko ododiti, ba꞉bene ba꞉be dubuino ala goha kapiya lawete Ibiko ba꞉bo ododiya꞉. Ba꞉bene Saitanate kaluino holoholamo Ibitamo duluhukuya꞉, ebete ebeno ha꞉da amiho tabamo papamiwatate, Godote dopamo kebe gao nahama꞉ talonama꞉ da꞉goiya꞉, Ibiti ba꞉be gao dito nuya꞉ ba꞉gala ebete komo gao ebeno awitamo ikamete, ebete atumu dito kanuya꞉. Ba꞉ ba꞉ba ka꞉na Godokono tutumu tabo wakalamipi ipuwalo ibi netewapi ba꞉ dopopima꞉ ediya꞉, ba꞉bema꞉ ba꞉ba tetene tupuimiti hopo habanapi hiliyonomate Godokono hiya꞉hiya꞉ tutumu tabo atumu a꞉kawakalaminakuya꞉.

Isalaela mahilo ba꞉ Godote A꞉ibalahamakono galane gudu Ya꞉ikobotamo dikamiya꞉ ba꞉be eta mahilola. Galane tetelo Yunapa꞉te ibino Ka꞉inane hopotamo ba꞉moe atu Isalaela mahilo beka-ikamiya꞉, ba꞉bema꞉ ka꞉lo hopo habanapa꞉te ba꞉be hopo ba꞉moe mahilamo ka꞉minaka.

Isipiti hopo ba꞉ Isalaela hopo tamelo ditana ba꞉be eta hopola. Dopamo tetelo Yunapa꞉te ba꞉moe Isipiti hopolo 400 gogolo ba emedehona huiyaha꞉ okopima꞉ eda꞉hanama꞉ (Oel 7.30-38).

Aisa꞉kekono nedewale dubu gugudi Ya꞉ikoboko ba꞉gala Isoko ipuwalo Isote naniwima꞉ eda꞉nami. Huiyatiya eta tetelo ebete ebeno baa꞉ kape kupula꞉ma꞉, kapiya teteno baa꞉ amogagodone ba lawe ebeno dopo guduma꞉ eda꞉ komo ko komoha꞉ma꞉ goelo amogatamo dito ikamiya꞉.

Ka꞉inane hopo ba꞉ Godote Yunapa꞉tamo ikalamema꞉ ibino iniwa nabiwi A꞉ibalahamatamo hibinomolo da꞉goiya꞉ ba꞉be hopola.

Ya꞉suku tetelo Loma gabomanino ododi komo ba꞉ma ka꞉nala. Keba tetelo eta lumagiti konomo kuba komo dododimini, keba ka꞉nala꞉ka꞉ ebete mauba ipuwalo eta lumagi danakapumimini, ba꞉ba tetelo iba꞉te ebeno kuba huiya ikamema꞉ keha pihigamo ba pihomote ebeno kokotamo ba꞉gala natamo ikoko kalukulimima꞉na꞉. Ba꞉bene iba꞉te ba꞉be keha lawete hakamo ba꞉ dito kamima꞉na꞉, tawakaluba꞉te ebe ba umita ebete ko temetema꞉go ba꞉be ododi gabodo ba꞉ba ka꞉na kohoema꞉.

Tawakaluba꞉te Ya꞉suku ba꞉moi netewa mahilamo ka꞉minaka. Keliso mahilo ba꞉ Gulikinapino tabo mahilola, ba꞉gala Mesaya mahilo ba꞉ Yunapino tabo mahilola, huiyatiya ibino ipuwa kapiyala, ba꞉be ipuwa ba꞉ma ka꞉na itana, ‘Godokono Oemedawala.’

Godokono Bukalo netewa-netewa koko gawadubate Helodi mahilamo demedehonama꞉, ale ba꞉bi dubuino komokomo ba꞉ma ka꞉na ulamenama꞉.

1) Ya꞉suti da꞉hawakaluya꞉ ba꞉ba tetelo dopo Heloditi Yudiya hopoeno ko gawadubuma꞉ eda꞉nami (Ma꞉t 2.1-22; Luk 1.5).

2) Ya꞉suti Godokono tabo hanohano ododili komago dolamaginatuya꞉ ba꞉ba tetelo eta Heloditi Ga꞉lili hopolo ko gawadubuma꞉ eda꞉nami. Ba꞉moe Heloditi Helodiyasiko ebeno kamenama꞉ pilo gabodo lawete, ba꞉bene ebete Yoneko beyamo wadulateledawoeno wato dito itamidamiya꞉, ba꞉gala Ya꞉sukunu hoe tetelo Paeletete ebe ba꞉moe Heloditamo oemiya꞉ ebete ebeno komo kanagiya꞉midamema꞉ (Ma꞉t 14.1-12; Mak 6.14-29; Luk 23.6-12).

3) Ya꞉sukunu oelamepi dubate ebeno sose tupuimima꞉ komo hiya꞉hiya꞉ hopolo oko dowatihonama꞉ ba꞉ba tetelo eta Heloditi ko gawadubuma꞉ eda꞉nami. Ba꞉moe Heloditi Yonekono naniwi Ya꞉imesikono wato itamidamete, ba꞉bene ebete Pitako anakapumima꞉ atumu ka-ewageliya꞉ (Oel 12.1-23).

4) Ba꞉gala eta Helodi ebeno eta mahilo ba꞉ Agilipatela, ebete gabomanino tabo anagiya꞉mida habalo Polokono tabo komokomo bulihuya꞉ (Oel 25.13–26.32).

Ya꞉ikobokono 12 dubu gugudi ipuwalo Libaiko ba꞉ etala. Dopamo Godote Moseseko bikiyamiya꞉, ebe Adikumino Sipi-goegoe Tama Alokoa꞉mida Genamalo ba꞉moe Libaikono gu dubu kapiyate komo tawakalubi mabuma꞉ oko kowatihonama꞉. Galane tetelo Yunapa꞉te Godoko Adikumino Hiya꞉ Genama Yelusalemalo detiya꞉, Libai gu dubate atumu ibi ha꞉kiya oko ba꞉bolo owatihonakuya꞉.

Ya꞉suku tetelo Loma haba ba꞉ Itali hoponapino konomo habala, ibino konomo gawadubu Sisako ebeno gabomani okopa꞉go ba꞉moe habalo emedehonama꞉. Ba꞉moe Loma ko habane Sisate ebeno alaholohopi komo hiya꞉hiya꞉ hopo hiliyonomamo oelamenakui, iba꞉te ba꞉bi hopolo ba nemedehona tawakaluba꞉godone ta꞉kese mani konomo uwatelamete ibino gabomanino hiya꞉hiya꞉ oko kowatihonama꞉. Ba꞉be mabuma꞉ komo gogo hiliyonomolo Yunapa꞉te ubi bihatenama꞉ Lomanapi alaholohopi ibino Isalaela hopone heloamo kota꞉malatelema꞉, huiyatiya iba꞉te kamodobonamiha꞉.

Lotoko ba꞉ A꞉ibalahamakono ekawino gudula. Ba꞉bene Godote A꞉ibalahamatamo uli hopo ikamema꞉ hibinomolo da꞉goiya꞉, ebete ba꞉be muhulu hopo umima꞉ ba to, Lotote ebeno nabiwi miya꞉pate eba꞉go dito tuya꞉. Iba꞉te komo gogolo ba꞉be uli hopolo ba nemedena, eta tetelo Lotote ubi ba꞉bo ihatiya꞉ A꞉ibalahamako miya꞉pate Sodomo ko habamo tote ba꞉bo konemedenama꞉. Huiyatiya ba꞉be habalo tawakaluba꞉te komo koko kuba hiliyonomo dododilinakui, ba꞉bema꞉ Lotote ebeno tepo ipuwalo menemenema꞉ eda꞉nami. Ba꞉bene Sodomo habanapino kuba ododili mabuma꞉ Godote ba꞉be haba koa꞉mo kubahimima꞉ nopo betamotiya꞉, huiyatiya ba꞉be komo ododihino ebete ebeno nopopi dopamo poelamiya꞉ Lotoko ba꞉gala ebeno genamanapi ibino ka꞉ka꞉ kopemula꞉lelamema꞉.

Tupuilamehole Mabu Buka 14.8-20 ba꞉moe komote a biya꞉tua꞉mena, komo kapela hoponapino alaholohopa꞉te Ka꞉inane hopoeno Sodomo habamo da꞉pelamiya꞉, iba꞉te A꞉ibalahamakono ekawino gudu Lotoko ba꞉gala ebeno genamanapi ba꞉gala ibino ilina hiliyonomo puwatete, ibino hopamo tolame gabodo gala dito katupuimiya꞉. Ba꞉bene A꞉ibalahamate ebeno oko dubu hiliyonomago diya gabodo ibi da꞉ta꞉mataliya꞉, iba꞉tamo nikuliti alaholo komo ba nododita, wato kikipo nelawete Lotoko ba꞉gala ebeno genamanapi ibino ka꞉ka꞉ ba꞉bo mula꞉lelamiya꞉. Ba꞉bema꞉ ebete alaholo komone ba wiluta, gabo tetelo Mekisadekate eba꞉go ba꞉bo aluguya꞉, ba꞉moe dubu ba꞉ Godotamo hawa꞉goeno ikamehopino konomo watodawa etala. Ba꞉ba tetelo Mekisadekate Godoko bikiyamiya꞉, ebete A꞉ibalahamako emedena tetelo ebe hidamo kowalubinakoma꞉, ba꞉bene ba꞉be atu tetelo A꞉ibalahamate alaholo ipuwalo duwatiya꞉, ebete ba꞉bi ilina hiliyonomo anagilameholete komo ta꞉ni komokomo ipuwane eta kapiya lawenakui, eta kapiya lawenakui, Mekisadekatamo ba꞉bo ikamehuya꞉. Ba꞉ hibila, galane tetelo Yunapa꞉te ba꞉ atumu ibino pali ilina hiliyonomo ipuwalo komo ta꞉ni ipuwane eta kapiya lawenakui, eta kapiya lawenakui, Godotamo hawa꞉goeno ikamehopa꞉tamo ba꞉ba ka꞉na ikalameholenakuya꞉.

Mekisadekakono gala hapuni Godote Yunapi ipuwalo A꞉loniko ba꞉gala komo Libai gu dubu buwatiya꞉ iba꞉te ebetamo hawa꞉goeno ikameho oko kowatihonama꞉, huiyatiya ale ba꞉moe komo bumitama꞉, Libaikono iniwa nabiwi A꞉ibalahamate ebeno ukuilo Mekisadekako hunamo ba adipate ebetamo ilina malemalelo dito ikamehuya꞉. Ba꞉be komone a iya꞉tawahala Godotamo hawa꞉goeno ikamehopi hiliyonomo ipuwalo Mekisadekakono helote komo okopi hiliyonomoeno helo a꞉gogoliya꞉, iyo, ibi ipuwalo ba꞉ dopodawanomola. Ba꞉moe ba꞉be mabuma꞉ Yunapino Buka ododidawate a biya꞉tua꞉mena, Mekisadekate Godotamo hawa꞉goeno ikamehopino watodawama꞉ keba ka꞉na keda꞉nami, ka꞉lo Ya꞉suti ba꞉ atumu a hibima꞉ midipa꞉tamo ba꞉bako okodawama꞉ keda꞉na. Iyo, ebete hopo habanapino hiya꞉hiya꞉ kuba egebolelamema꞉ ebeno hawi Godotamo dikamiya꞉, ba꞉be hawi ikame komoeno helote komo okopino hawi ikame helo hibinomolo a꞉gogoliya꞉.

Yu tawakaluba꞉te Isipiti hopolo huiyaha꞉ okopima꞉ ba eda꞉hana, Godote Moseseko belawiya꞉ ebete ibi ba꞉be temeteme hopone uluhukulatelete ibino Ka꞉inane muhulu hopamo komagatalema꞉. Iba꞉te komo gogolo dito hopolo lahatepahago ba tolamena, Godote ibino ka꞉ka꞉ komula꞉lelamenakoma꞉ Moseseko ipuwado komo hiya꞉hiya꞉ hanohano komo bododilinakui. Ba꞉gala Godote ebe ipuwado ebeno hiliyonomo hiya꞉hiya꞉ tutumu tabo ba꞉gala iya꞉tulame tabo hiliyonomo Yunapa꞉tamo ikalamiya꞉. Ba꞉ba tetelo Godote ha꞉kiya ebeno ta꞉ni koko tutumu tabo netewa dilidili nakolamo miya꞉tete Mosesetamo dito ikamiya꞉, huiyatiya komo tutumu tabo ba꞉gala komo iya꞉tulame tabo Mosesete Godokono Bukoeno dopo paibo buka ba ododili ba꞉bamo ba꞉bo miya꞉tiya꞉.

Nowako tetelo hopo habanapa꞉te hiliyonomo koko kuba ba ododilina, Nowako kapiyate tuputupudawanomoma꞉ eda꞉nami. Ba꞉bema꞉ Godote Nowako bikiyamiya꞉, ebete tawakalubino kuba ododili mabuma꞉ hulama beya hopo konomamo kopoemema꞉ne ibi hiliyonomo kohawaminadigalema꞉. Ba꞉bene Nowate Godokono tabamo ba papamiwata konomo boge ba꞉bo ododiya꞉, ebe ba꞉gala ebeno genamanapi ba꞉gala komo da꞉ka꞉ka꞉halena ba꞉bi ilina ibino ka꞉ka꞉ komula꞉lelamema꞉.

Buka ka꞉lamiholedawa, ama꞉ Pa꞉lisi kapiyuimipino komo iya꞉tawama꞉ dewagelemena꞉, wadiyala ama꞉ Ma꞉t 3.7, Mak 2.16, Luk 5.30, ba꞉gala Yon 1.24 tetelo da꞉pola꞉na ba꞉bi owalubi tabo komokomo ba꞉bo nulamiya꞉.

Buka ka꞉lamiholedawa, ama꞉ Sa꞉diyusi kapiyuimipino komo iya꞉tawama꞉ dewagelemena꞉, wadiyala ama꞉ Ma꞉t 3.7, Ma꞉t 22.24, Mak 12.19, ba꞉gala Luk 20.28 tetelo da꞉pola꞉na ba꞉bi owalubi tabo komokomo ba꞉bo nulamiya꞉.

Sainai Hununomo Haka ba꞉ Mosesete 40 hegelalo ba nemede Godote ebetamo ebeno tutumu tabo hiliyonomo dikamehuya꞉ ba꞉be hakala.

Saitanako ba꞉ hiliyonomo kuba gobogoboeno watodawala. Dopamo ebete Hunu Haboeno eta nopodawama꞉ eda꞉nami, huiyatiya ebete Godotamo papamiwatama꞉ ubiha꞉ma꞉ eda꞉te eba꞉go alaholo ba꞉bo tupuimiya꞉. Ba꞉ma tetelo ebete hopo habalo ha꞉da amiho oko ba owatina, tawakaluba꞉te Godokono tutumu tabo wakalamima꞉ ebete ibi kuba gabamo emogabuilame gabodo magatalenako.

Selako ba꞉ A꞉ibalahamakono kamenala. Ebete komo hiliyonomo gogolo hogoha꞉ kamenama꞉ eda꞉nami, huiyatiya ebete Godoko hibima꞉ midi komodo gudu Aisa꞉keko ebeno awitamo ba꞉bo alahimiya꞉.

Buka ka꞉lamiholedawa, ama꞉ Sisakono komo iya꞉tawama꞉ dewagelemena꞉, wadiyala ama꞉ Ma꞉t 22.15, Mak 12.13, Luk 20.20, ba꞉gala Yon 19.12 tetelo da꞉pola꞉na ba꞉bi owalubi tabo komokomo ba꞉bo nulamiya꞉.

Ya꞉suku tetelo Yonete Yodane tulilo komo hiliyonomo tawakalubi beyamo wadulateleheno, ebete ibi na꞉goelamiya꞉ iba꞉te ibino hiya꞉hiya꞉ kubane ohobila꞉te beyamo aduti komo ba꞉bo kolawema꞉, mabu komo tawakaluba꞉te ba꞉be komodo kiya꞉tawahama꞉na꞉ iba꞉te ibino emede ipuwalo hiya꞉ma꞉ eda꞉hate Godotamo papamila꞉halema꞉ ubi bihatenakomena꞉.

Ba꞉bema꞉ ba꞉ba tetene tupuimiti ba꞉ma teta꞉mo puluhuku, kebe lumagiti Ya꞉suku hibima꞉ miditi beyamo aduti komo da꞉lawemene, ba꞉be komote ba꞉moi netewa-kapiya komo kohawakalilamema꞉ne.

1) Ba꞉be lumagiti ebeno hiya꞉hiya꞉ kuba ododili ipuwane hibilo ohobigui.

2) Ya꞉suti keha pihigalo ebeno kuba egebolemete dadodolemiya꞉, ebete ba꞉be komo hibima꞉ na꞉midina.

3) Ebete ubi bihatena ebeno emede ipuwalo Godokono ubi komamo kopapamiwatanama꞉.

Aisa꞉kekono nedewale dubu gugudi Ya꞉ikoboko ba꞉gala Isoko ipuwalo Ya꞉ikobote ekawima꞉ eda꞉nami. Huiyatiya eta tetelo Isote ebeno baa꞉ kape kupula꞉ma꞉, baa꞉ ebeno ekawi Ya꞉ikobogodone ba lawe ebeno dopo guduma꞉ eda꞉ komo ko komoha꞉ma꞉ goelo Ya꞉ikobotamo dito ikamiya꞉. Ba꞉ hibila, Godote dopamo Aisa꞉kekono nabiwi A꞉ibalahamatamo tabo ba꞉ma ka꞉na goiya꞉, ebete ebeno galane gugudi ipuwalo hopo habanapi hiliyonomo kowalubilinama꞉ ibino Ka꞉ka꞉ Mula꞉lelamedawa kadipatema꞉ne. Isoko ba꞉ dopamo da꞉hawakaluya꞉ ba꞉be gudula, huiyatiya ebeno tepo ipuwoeno kuba ukui mabuma꞉ Godote ebe tama꞉mo ba ihate ebeno ekawi Ya꞉ikoboko ba꞉bo lawiya꞉, ba꞉bema꞉ galane tetelo Ya꞉suti Ya꞉ikobokono eyoni gugudi ipuwane pehawakaluya꞉, Isokono eyoni guguda꞉godoneha꞉.

Ya꞉ikobokono eta mahilo ba꞉ Isalaelatela. Yunapino 12 gu kapiyuimipa꞉te ebeno 12 dubu guguda꞉godone ikuliya꞉.

Ya꞉su mahiloeno ipuwa ba꞉ Ka꞉ka꞉ Mula꞉ledawala. Godokono Bukate Ya꞉sukunu komo hiya꞉hiya꞉ mahilo ba꞉ma ka꞉na hawakalilamena – Keliso, Mesaya, Godokono Gudu, Tawakalubino Naniwi, Godokono Sipi-goe Deha꞉poto, ba꞉gala Da꞉ibidikono Hogo.

Ebeno ta꞉matapi hiliyonomo ipuwalo Ya꞉suti kapiyakapiya dubu uwatete ibi ebeno oelamepima꞉ ka꞉lamiya꞉. Ba꞉bene netewa-kapiya gogo ipuwalo iba꞉te eba꞉go ba emedena, Godote Ko Gawadubuma꞉ deda꞉na ebete ba꞉be komoeno hiya꞉hiya꞉ komokomo ibi ba꞉bo iya꞉tulamenakui, ba꞉gala ebete keha pihigalo hoete netewa-kapiya hegelalo gala da꞉kamahiguya꞉, ba꞉moi dubate ibino baida꞉mo umiya꞉. Ya꞉suti ba꞉moe hopoeno hiya꞉hiya꞉ hopamo ibi ba꞉bema꞉ oelamiya꞉, iba꞉te ebeno Hido Tabo tawakaluba꞉tamo ba nolamagimi ebeno kapiya hibi sose ba꞉bolo konetupuimima꞉.

Godokono Bukate Poloko ba꞉gala Banabasiko ba꞉gala komo hibima꞉ midipi ibi atumu oelamepima꞉ kaka꞉lamina, mabu Ya꞉suti ibi atumu komo hiya꞉hiya꞉ hopolo ebeno sose konetupuimima꞉ oelamiya꞉.

Yaonako ba꞉ Godokono ukui hawakalimidawa etala. Eta tetelo Godote ebe Niniba ko habamo oemiya꞉, ebete ebeno tabo ba꞉bo konolamagima꞉, huiyatiya Yaonako ubihinola. Ba꞉be mabuma꞉ ebete ko palai boga꞉mo ololote eta muhulu hopamo to ba꞉bo tupuimiya꞉. Gabo tetelo Godote ebeno papamiwataha꞉ mabuma꞉ ko gogonomo da꞉poemiya꞉, boge okopa꞉te Yaonakono kuba ododi komo iya꞉tawahate ebe beyamo ba꞉ dito a꞉da꞉nuya꞉. Huiyatiya Godote Yaonako ba malemalete ko daha bepoemiya꞉, dahate ebe migiga gabodo ebeno ka꞉ka꞉ komula꞉mema꞉. Ba꞉bene netewa-kapiya hegelalo dahate Yaonako kehaha꞉ kolomoeno dodamo da꞉nedaloa꞉pa꞉miduya꞉, ebete ukui hiya꞉ma꞉ miditi Niniba habamo dito tuya꞉ ba꞉bolo Godokono tabo konolamagima꞉.

Yelemayako ba꞉ Godokono ukui hawakalimipi ipuwalo eta hidonomo okodawama꞉ eda꞉nami. Yelemayakono gala hapuni Ya꞉suti pete hopo habalo ba pemedena kebe komo hiliyonomate ebetamo dikulihomena꞉, Godote Yelemayako ipuwado ba꞉bi hiliyonomo komokomo dopamo a꞉hawakalilamenakui.

Mosesete da꞉hoiya꞉ ba꞉ba tetelo Godote Yosuwako belawiya꞉, ebete Yunapi Ka꞉inane hopamo magatalete ba꞉be hopoeno hiya꞉hiya꞉ tawakaluba꞉godone alaholo gabodo konelawema꞉. Ba꞉bene iba꞉te alaholo ipuwalo wato kikipo da꞉lawiya꞉, ba꞉ba tetelo Yosuwate ba꞉be hopo Yunapino 12 gu kapiyuimipa꞉tamo dito anagilameholiya꞉. Ba꞉ hibila, ba꞉be hopo ba꞉ Godote A꞉ibalahamakono eyoni guguda꞉tamo hibilo ikalamema꞉ da꞉goiya꞉ ba꞉be hopola.

Yunapino ododi komo ba꞉ma ka꞉nala, ibino dubu guguda꞉te hawakalahalete a꞉iti hegela ba emede, iba꞉te tama itamida kukala iba꞉tamo ba꞉bo miya꞉telamenaka, mabu iba꞉te ba꞉moe ododi komodo Godokono hiya꞉nomo tawakalubima꞉ deda꞉hana ba꞉be komo behawakaliminaka. Ba꞉ hibila, Godote A꞉ibalahamako bikiyamiya꞉, ebe ba꞉gala ebeno eyoni guguda꞉te ba꞉be komo emedena tetelo ibino dubu guguda꞉tamo kododinakoma꞉.

Ya꞉sukunu oelamepa꞉te ebeno Hido Tabo hiya꞉hiya꞉ hopolo olamagimi da꞉tupuimiya꞉, ba꞉ba tetelo sose tawakalubi ipuwalo komo Yu dubate na꞉ga꞉lanakuya꞉, Yuha꞉pi hibima꞉ midipi dubu ipuwalo pote tama itamida kukala laweheno ebete Godogodone ka꞉ka꞉ mula꞉ komo a꞉kalawa꞉mene. Ba꞉bema꞉ Polote ba꞉bi Yu dubago koamo ba olowabeletihui na꞉goenakui, Ya꞉suti tawakalubino kuba egebolelamema꞉ hoete gala da꞉kamahiguya꞉, lumagiti ba꞉be komo hibima꞉ ba midina ka꞉ka꞉ mula꞉ komo ba꞉bo kolawema꞉ne. Iyo, ba꞉ hibila, Godote lumagino hibima꞉ midi komo kapiyado ebeno tepo ipuwa hiya꞉ma꞉ komidima꞉ne, hunu tama ododi komodoha꞉.

Yu tawakalubi ba꞉ A꞉ibalahamakono gudu Aisa꞉keko ebeno gudu Ya꞉ikobogodone dikuliya꞉ ba꞉bi tawakalubila, huiyatiya puya꞉te A꞉ibalahamakono eta gudu Isamaelagodone dikuliya꞉ hopo habanapa꞉te ibi Yu tawakalubima꞉ kaka꞉laminaha꞉.

Yu tawakalubino hiya꞉hiya꞉ habahabalo ibino baidi ibubulamehole genamate ba꞉la꞉mota꞉hana. Ba꞉bene ibino okoha꞉ talona hegelalo iba꞉te ba꞉bi genamalo da꞉nekapiyuiminaka, iba꞉te ba꞉bolo Godoko ba adikumi ebeno Buka tabo beka꞉lamiholenaka, ba꞉gala ba꞉bi taboeno ipuwa komokomo biya꞉tulamenaka, ba꞉gala ohale Godotamo alapihonaka, ba꞉gala toetoe tabo ebetamo a꞉wadiya꞉paa꞉latelenaka.

Ya꞉suku tetelo Yunapa꞉te ibino baidi ibubulamehole genamalo eta komo ba꞉ma ka꞉na ka-ododinakuya꞉, iba꞉te komo tetelo tawakalubino hiya꞉hiya꞉ komo ba꞉bo anagilamelelamenakuya꞉.

Godokono Bukate a ba꞉ma ka꞉na iya꞉tua꞉mena, ebete sikisi hegela ipuwalo ba꞉moe hopo ba꞉gala hopoeno hiya꞉hiya꞉ ilina ododiliti, sa꞉ba꞉ni hegelalo ebete hawela bamitiya꞉. Ba꞉be mabuma꞉ Moseseko tetelo Godote Yunapa꞉tamo tutumu ba꞉bo ikalamiya꞉, iba꞉te atumu sikisi hegela ipuwalo ibino hiya꞉hiya꞉ ododiliti, sa꞉ba꞉ni hegelalo iba꞉te hawela ba amiuta ebe ba꞉bo nadikuminakamena꞉.

Ba꞉bene Ya꞉suku tetelo komo Yu watowatopa꞉te ba꞉moe okoha꞉ talona hegeloeno komoma꞉ komo hiya꞉hiya꞉ hiliyonomo kukala tawakaluba꞉tamo ba miya꞉te, puya꞉te ibino kukala wakalamipima꞉ deda꞉hanama꞉, iba꞉te iba꞉tamo ba꞉bema꞉ maubahanama꞉. Iyo, eta okoha꞉ talona hegelalo Ya꞉suti temetema꞉go kamena da꞉hiduimiya꞉, komo Yu watowatopa꞉te ebe ba꞉bema꞉ kiyahamiya꞉, ba꞉gala eta okoha꞉ talona hegelalo ebeno ta꞉matapa꞉te kona pali ipuwado ba tolamita kubakubadopo kona kapiyakapiya da꞉newakalamiya꞉, Yu watowatopa꞉te ibino ododi komo kubama꞉ ba꞉bo ga꞉luya꞉.