Ko Te Rongopai ki te Ritenga a
RUKA
Kupu Whakataki
Te Rongopai ki te Rite­nga a Ruka e whaka­atu ana i a Īhu ko ia te Kai­whaka­ora o Īharaira i oati­tia me te Kai­whaka­ora hoki o ngā tāngata katoa. I tuhia e Ruka i karanga­tia a Īhu e te Wairua o te Ariki, ki te “kauwhau i te rongo­pai ki te hunga rawa­kore,” (4.18) me te kī o tēnei Rongopai i te aroha atu ki te tangata me ō rātou hia­hia katoa. I tino ū hoki te tuhi a Ruka i te hari­koa, ina rā, i ngā wāhanga whaka­tuwhera­tanga e paoho nei i te haere­nga mai o Īhu, arā, me te mutu­nga hoki, i kake rā a Īhu ki te rangi. Ngā kōrero mō te tupu­ranga me te toha o te whaka­pono Karaiti­ana i muri mai i te kake­nga o Īhu i tuhia anō hoki e ia te puka­puka o Ngā Mahi a ngā Āpōtoro.
E rua ngā wehe­nga (ūpoko 1–2 me 9–19) kei roto anake i tēnei Rongopai e kitea ana ēnei kōrero, pērā i ngā kōrero mō ngā waiata a ngā ana­hera, me te haere a ngā hēpara ki te whānau­tanga o Īhu, i a Īhu i roto i te Teme­para e tama­iti ana, ngā kōrero whaka­rite mō te Hamari Pai me te Tama Ngaro. Puta katoa i te Rongopai e nui ana te īnoi, te Wairua Tapu, ngā mahi a ngā wāhine i te minita­tanga o Īhu me te muru­nga hara a te Atua.
Rāpopoto o Ngā Take
Tīmatanga 1.1-4
Te whānautanga, me te tamarikitanga o Hoani Kaiiriiri me Īhu 1.5–2.52
Te minitatanga o Hoani Kaiiriiri 3.1-20
Te iriiri, me te whakamātautau o Īhu 3.21–4.13
Te minitatanga-ā-iwi o Īhu i Kariri 4.14–9.50
Mai Kariri ki Hiruhārama 9.51–19.27
Te wiki whakamutunga e roto tata atu ana hoki ki Hiruhārama 19.28–23.56
Te aranga, ngā putanga ake me te kakenga o te Ariki 24.1-53
1
Nā, i te mea he toko­maha kua anga ki te whaka­kaupapa i te kōrero o ngā mea kua whaka­tutuki­tia nei i waenga­nui i a tātou. He mea whaka­rite ki ngā mea i hōmai ki a tātou e te hunga i kite ā-kanohi, i mahi hoki i te kupu. Koia ahau i mahara ai, i te mea kua āta whaka­takina iho e ahau ngā mea katoa i te tīma­tanga mai, kia tuhi­tuhi whaka­tepe atu ki a koe, e Tiopira, e te tangata pai rawa, kia mātau ai koe ki te tūturu­tanga o ngā mea i whaka­akona ai koe.
Ka Pānuitia te Whānautanga o Hoani Kaiiriiri
Nō mua, nō ngā rā o Herora kīngi o Hūria, tērā tohu­nga, ko Hakaraia te ingoa, nō te wiki o Apia. Ko tāna wahine hoki nō ngā tamā­hine a Ārona, ko Erihāpeti tōna ingoa. He hunga tika hoki rāua i te aro­aro o te Atua, kāhore he hē o tā rāua haere i runga i ngā kupu ako katoa, i ngā tikanga a te Ariki. Nā, kāhore ā rāua tama­riki, he pākoko hoki a Erihāpeti, ā, i taua wā kua maha haere rawa ngā rā o tētahi, o tētahi.
Nā, tūpono tonu, i a ia e mahi ana i ā te tohu­nga mahi i te aro­aro o te Atua i te taka­nga o tāna wiki, e whaka­rite ana i ngā rite­nga a ngā tohu­nga, ka taka māna te haere ki roto ki te whare tapu o te Ariki, tahu ai i te whaka­kakara. 10 Nā, i waho te nuinga katoa o te iwi e īnoi ana i te hāora whaka­kakara.
11 Ā, ka puta mai ki a ia tētahi ana­hera a te Ariki e tū ana i te taha matau o te āta whaka­kakara. 12 Nā, ka oho­rere a Hakaraia i tōna kite­nga i a ia, ā, tau ana te wehi ki a ia. 13 Otirā, ka mea te ana­hera ki a ia, “Kaua e wehi, e Hakaraia. Kua rangona hoki tāu īnoi, ā, ka whānau i tāu wahine, i a Erihāpeti, he tama māu, ā, ka huaina e koe tōna ingoa ko Hoani. 14 Ā, ka whi­whi koe i te hari me te hara­koa; ā, he toko­maha hoki e hari i tōna whānau­tanga. 15 E nui hoki ia i te aro­aro o te Atua. E kore ia e inu i te wāina, i te wai whaka­hau­rangi rānei; ā, ka kī ia i te Wairua Tapu, mai anō o te kōpū o tōna whaea. 16 He toko­maha anō hoki o ngā tama a Īharaira ka whaka­tahuri­tia e ia ki te Ariki, ki tō rātou Atua. 17 Ka haere anō ia i tōna aro­aro i runga i te wairua, i te mana, o Irāia, hei whaka­tahuri i ngā ngākau o ngā mātua ki ngā tama­riki, i te hunga whaka­tuturi ki ngā whaka­aro o te hunga tika; hei whaka­rite mō te Ariki i tētahi iwi i āta takā mōna.”
18 Nā, ko te mea­tanga a Hakaraia ki te ana­hera, “Mā te aha ka mātau ai ahau ki tēnei mea? He koro­heke nei hoki ahau, kua maha haere hoki ngā rā o tāku wahine.”
19 Nā, ka whaka­hoki te ana­hera, ka mea ki a ia, “Ko Kapariera ahau, kei te aro­aro o te Atua tōku tū­ranga; kua tonoa mai hoki ahau ki te kōrero ki a koe ki te whaka­puaki i tēnei rongo pai ki a koe. 20 Nana, ka noho puku koe, kāhore hoki e puta te kōrero i a koe, kia tae mai rā anō te rā e meatia ai ēnei mea, mōu kīhai i whaka­pono ki āku kupu, ka mana nei i te wā e rite ai.”
21 Ā, tatari tonu te iwi ki a Hakaraia, me te mīharo anō i a ia e whaka­roa ana i roto i te whare tapu. 22 Ā, i tōna pu­tanga mai ki waho, kīhai ia i āhei te kōrero ki a rātou; ā, ka mōhio rātou kua kite ia i tētahi pu­tanga atua ki a ia i roto i te whare tapu. Hono tonu tāna wai­tohu ki a rātou me te wa­hangū anō.
23 Ā, ka rite ngā rā hei minita­tanga māna, ka hoki ia ki tōna whare. 24 Nā, muri iho i aua rā ka hapū tāna wahine, a Erihāpeti, ā, e rima ngā marama i whaka­ngaro ai i a ia, ā, i mea ia, 25 “Ko tā te Ariki tēnei i mea ai ki ahau, i ngā rā i ti­tiro mai ai ia, ki te whaka­mutu i tōku tāwai­nga i roto i ngā tāngata.”
Ka Pānuitia te Whānautanga o Īhu
26 Nā, i te ono o ngā marama ka tonoa a Kapariera, te ana­hera, e te Atua ki tētahi pā o Kariri, ko Nahareta te ingoa, 27 ki tētahi wāhina i tau­mau­tia mā tētahi tangata, ko Hōhepa te ingoa, nō te whare o Rāwiri; ko te ingoa o te wāhina ko Meri. 28 Nā, ko tōna haere­nga ki roto, ki a ia, ka mea, “Tēnā koe, e te wahine kua manako­hia nei; kei a koe te Ariki, ko koe te manaaki­tia i roto i ngā wāhine.”
29 Otirā he nui tōna oho ki taua kupu, ka whaka­aro­aro ki te tikanga o tēnei oha­tanga. 30 Nā, ka mea te ana­hera ki a ia, “Kei wehi koe, e Meri; kua pai­ngia hoki koe e te Atua. 31 Nana, tērā koe e hapū, ka whānau he tama, ā, ka huaina e koe tōna ingoa ko Īhu. 32 Ka nui ia, ka kīa hoki ko te Tama a te Runga Rawa; ā, ka hoatu ki a ia e te Ariki, e te Atua, te torōna o Rāwiri, o tōna pāpā. 33 Hei kīngi hoki ia mō te whare o Hākopa ake ake; e kore anō e mutu tōna ranga­tira­tanga.”
34 Nā, ka mea a Meri ki te ana­hera, “E pēhea­tia tēnei, kāhore nei hoki ahau e mōhio ki te tāne?”
35 Nā, ka whaka­hoki te ana­hera, ka mea ki a ia, “Ka tae te Wairua Tapu ki runga ki a koe, ka tau­maru­maru iho te kaha o te Runga Rawa ki runga ki a koe; nō reira hoki ka kīa te mea e whānau mai he tapu, ko te Tama a te Atua. 36 Nā, ko tōu whanau­nga, ko Erihāpeti, kua hapū hoki ia i tōna rūruhi­tanga, he tama; ā, ko te ono tēnei o ngā marama ki a ia, i kīa rā he pākoko. 37 Kāhore hoki he kupu i ahu mai i te Atua i kore e whai mana!”
38 Anō rā ko Meri, “Inā, te pono­nga a te Ariki; kia pērā­tia ahau me tāu i kōrero ai.” Ā, mawehe atu ana te ana­hera i a ia.
Ka Tono a Meri i a Erihāpeti
39 Nā, ka whaka­tika a Meri i aua rā, ā, haere kaikā ana ki te whenua puke­puke ki tētahi pā o Hūrā; 40 ā, ka tomo ki te whare o Hakaraia, ka oha ki a Erihāpeti. 41 Ā, nō te rongo­nga o Erihāpeti, i te oha a Meri, ka koiri te tama­iti i roto i tōna kōpū; nā, kua kī a Erihāpeti i te Wairua Tapu. 42 Ā, he nui tōna reo ki te karanga, ka mea, “Ka manaaki­tia koe i roto i ngā wāhine, ka manaaki­tia anō te hua o tōu kōpū. 43 Nō hea hoki tēnei ki ahau, kia haere mai te whaea o tōku Ariki ki ahau? 44 Nā, pā kau mai te reo o tāu oha ki ōku tari­nga, ka oho te tama­iti i tōku kōpū i te hari. 45 Ka koa anō ia e whaka­pono ana, ka whaka­ritea hoki ngā mea i kōrero­tia ki a ia e te Ariki.”
Te Waiata Whakawhetai a Meri
46 Ā, ka mea a Meri,
“Ka whaka­nui tōku wairua i te Ariki; 47 e hari ana tōku wairua ki te Atua, ki tōku Kai­whaka­ora; 48 mōna i ti­tiro ki te iti o tāna pono­nga;
tā te mea hoki kātahi ahau ka kīa e ngā whaka­tupu­ranga katoa
e haere ake nei, he wahine hari. 49 He nui hoki ngā mahi a te Mea Kaha ki ahau.
He tapu hoki tōna ingoa; 50 he mahi tohu tāna ki te hunga e wehi ana ki a ia,
ki tēnei whaka­tupu­ranga, ki tēnei whaka­tupu­ranga.
51 Kua whaka­puta­ina he kaha e ia, arā e tōna ringa;
nāna te hunga whaka­kake i marara ai, i te whaka­aro o ō rātou ngākau.
52 Kua whaka­takā e ia ngā piriniha i ō rātou torōna,
ā, whaka­tei­tei­tia ake ana te hunga iti.
53 Kua whaka­kīa e ia te hunga mate hia­kai ki ngā mea pai;
kua tonoa kautia atu te hunga taonga.
54 Kua tau­tokona e ia a Īharaira, tāna pono­nga,
he whaka­mahara hoki ki tāna mahi tohu.
55 Ki a Āperahama rātou ko tāna whānau ake tonu atu,
pērā hoki me tāna i kōrero ai ki ō tātou mātua.”
56 Nā, tata tonu ki te toru marama a Meri e noho ana ki a ia, ā, hoki ana ki tōna whare.
Te Whānautanga o Hoani Kaiiriiri
57 Ā, ka rite te tāima o Erihāpeti, e whānau ai; nā, ka whānau he tama. 58 Ā, ka rongo te hunga e noho tata ana, me ōna whanau­nga, kua whaka­nuia e te Ariki tōna aroha ki a ia; nā, ka hari tahi me ia.
59 Ā, i te waru o ngā rā ka haere mai rātou ki te kokoti i te tama­iti; ka mea kia huaina e rātou ko Hakaraia, ko te ingoa o tōna pāpā. 60 Nā, ka whaka­hoki tōna whaea, ka mea, “Kāhore; engari me hua ia ko Hoani.”
61 Nā, ko tā rātou mea­tanga ki a ia, “Arā, kāhore tēnei ingoa i huaina ki tētahi o ōu whanau­nga.” 62 Nā, ka ui rātou ki tōna pāpā, he mea wai­tohu, ko wai tāna e pai ai kia huaina ki a ia.
63 Ka mea ia ki tētahi papa tuhi­tuhi, ā, ka tuhi­tuhi, ka mea, “Ko Hoani hei ingoa mōna.” Ā, mīharo ana rātou katoa. 64 Nā, whai reo tonu iho tōna māngai, ka matara tōna arero, ka kōrero ia, ka whaka­pai ki te Atua. 65 Ā, tau ana te wehi ki te hunga katoa e noho tata ana ki a rātou, ka kōrero­tia ēnei mea katoa puta noa i te whenua puke­puke katoa o Hūria. 66 Nā, ka rongoā­tia ēnei mea e te hunga katoa i rangona ai ki roto ki ō rātou ngākau, ka mea, “He tama­iti aha ianei tēnei?” I a ia hoki te ringa o te Ariki.
Te Poropititanga a Hakaraia
67 Nā, kua kī a Hakaraia, tōna pāpā, i te Wairua Tapu, ka poro­piti, ka mea:
68 “Kia whaka­pai­ngia te Ariki, te Atua o Īharaira!
Kua ti­tiro mai hoki ia, kua hoko i tāna iwi.
69 Kua whaka­ara­hia ake e ia he hāona whaka­ora mō tātou,
i roto i te whare o Rāwiri, o tāna pono­nga.
70 Ko tāna hoki ia i kōrero­tia e te māngai o āna poro­piti tapu,
nō te tīma­tanga mai anō o te ao; 71 hei whaka­ora i a tātou i ō tātou hoa whawhai,
i te ringa anō o te hunga katoa e kino ana ki a tātou;
72 hei whaka­puta i te mahi tohu ki ō tātou tūpuna,
hei whaka­mahara ki tāna kawe­nata tapu.
73 Ki te oati i oati ai ia ki a Āperahama, ki tō tātou tupuna, 74 kia tukua mai e ia ki a tātou
he ora i te ringa o ō tātou hoa whawhai,
kia mahi wehi­kore tātou ki a ia,
75 i runga i te tapu, i te tika, ki tōna aro­aro,
i ngā rā katoa e ora ai tātou.
76 “Ā, ko koe, e tama, ka kīa ko te poro­piti a te Runga Rawa.
E haere hoki koe i te aro­aro o te Ariki,
hei whaka­pai i ōna ara;
77 hei whaka­mātau i tāna iwi ki te ora,
i ō rātou hara e murua ana.
78 He mea hoki nā te aroha, nā te mahi tohu a tō tātou Atua;
nā reira hoki i puta mai ai te pūao­tanga o runga ki a tātou, 79 hei whaka­mārama i te hunga e noho ana i te pōuri,
i te ātā­rangi hoki o te mate,
hei whaka­tika i ō tātou wae­wae ki te hua­rahi o te rangi­mārie.”
80 Nā, ka tupu taua tama­iti, ā, ka kaha haere tōna wairua; ā, noho ana i ngā koraha, taea noatia te rā e whaka­kitea ai ia ki a Īharaira.