CHILONGU CHA NYANYI CHIYANDIKIWILI NA
MALIKU
Ulongulelu
Chilongu cha Nyanyi chiyandikiwili na Maliku ndi chitabu chimu gati ya fitabu mchechi fivelili mulilaghanu lya shonu fyeni fikuhimulila kwa chiganu ngalilu ya Yesu Kilistu. Kila chitabu chimu chikukemiwa “Injili,” mana yaki “Chilongu cha Nyanyi.” Fitabu afi fiyandikiwa chipindi Yesu pasovili kala, yivayandikili vavelili Mateyi na Maliku na Lukasi pamu na Yohani. Chilongu cha Nyanyi cha Maliku ndi chifupi gati ya Filongu fya Nyanyi fyosi mchechi. Kandi yimanyika kucha chitabu achi cha kwaa chiyandikiwa gati ya Filongu fya Nyanyi fyosi mchechi pamongapa gati ya milongu sita na muhanu mbaka milongu saba kukandila pasovili Yesu. Vasomi vatangalili vakumanya kucha chaveli chiyandikiwa kula Loma chayilatili kuvakola mawoku Valoma yivamjumilili Kilistu yivaveli kula.
Wuwula wula Maliku amanyikili kwa litawa lingi Yohani Maliku, ayilongushili mumwanja na ndumindumi Pauli na Banabasi lakini lujumu lwaki lwayangilili nendu pala payibavili mumyanja yawu ya umishoni Figoli 13:13. Pambeli Maliku ayendili mwanja wumu na Banabasi Figoli sula ya 15:37-39. Maliku alolili kava mulyanja likomi na 1Petili 5:13 Hata leki Maliku aveli mtovileli wa mesu ng'odu mungalilu ya Yesu, vasomi vatangalili vamanyili kucha Maliku ayandikili chitabu achi kwa yila milandu yadetili Petili kwilata ngalilu ya Yesu na afi ndi chikandilu cha chitabu achi.
Muchilongu cha Nyanyi Maliku akuvilishili wanachuli na ng'ulilu ya Yesu muchipindi cha mbelu.
Yifivelili mugati kwa chikata,
Maliku akuchimanyisha chitabu Maliku1:1-13
Pambeli Maliku akuhimulila kwa chiganu ngimbaniku ya Yesu paghaveyi Galilaya musula ya 1:14-8:21
Kandi akutuwombela kwilata mwanja wa Yesu wa kuyenda Yelusalemu sula ya 8:22-10:52.
Maliku akumalilila kwa kuyandika milandu ya chipindi cha Yesu mu Yelusalemu pamu na kusova na kushukuka kwa Yesu sula ya 11:1-16:8.
1
Undumi wa Yohani Mbatisha
Mateyi 3:1-12, Lukasi 3:1-18, Yohani 1:19-28
Achi ndi Chilongu cha Nyanyi cha Yesu Kilistu, Mwana wa Chapanga. Mayandiku vamu va dahili vavahela Mwana wa Chapanga. Chakandili kucha wayandikili Isaya yaveli mbuyi wa Chapanga:
“Chapanga adetili, ‘Dandimlayishi makungu wangu akuwombeli,
dayakutandili deha yaku.’
Mundu yumu akukema kucheja,
‘Mugoli deha ya Bambu,
muhololi deha yaki!’ ”
Topi Yohani mbatisha afumbukili kucheja, alandulili kucha vandu vapomeli sambi na kuvabatisha, kavawombela vandu, “Ili Chapanga avapomeli sambi shawu.” Vandu vatangalili kufuma mlima wa Yudeya na mbwani ya Yelusalemu vayenda kumpikanisha Yohani. Vasipomela sambi shawu, mweni kavabatisha mulweni Yoludani.
Yohani mbatisha afwalili yingwa yavagolilili kwa mingoma ya ngamiya na lufunga lwa ngwembi muchiwunu chaki na alili ngumbingumbi na njuki ya mudasi. Kavawombela vandu, “Akwisa mundu yaveli na liwovi kupita nenga. Nenga ngujakwa ha hata kugondama kuwopola ng'oyi sha mikobasi yaki. Nenga nguvabatisha kwa machi, ila mweni daavabatishi kwa Mfuki Mng'alili.”
Kabatishiwa na kuyeshiwa kwa Yesu
Mateyi 3:13-4:11, Lukasi 3:21-22, 4:1-13
Majuva vala, Yesu afumili Nasaleti, kumlima wa Galilaya, kabatishiwa na Yohani mbatisha mulweni Yoludani. 10 Tepu pabwitukili mumachi, kawona kumbindi kwa Chapanga kufuwuka na Mfuki Mng'alili kamsunukila kucha njiva. 11 Na lishu lipikanika kufuma kumbindi, lideta “Yuwi mwana wangu yingutamili, mayiliwa na yuwi.”
12 Tepu Mfuki Mng'alili kamugola ayendi kucheja, 13 aku ayikalili kwa majuva milongu mchechi payeshiwa na Lijangavandu. Vang'ongolu va mudasi vaveli pala, lakini vamakungu vayisa vamkimbanikila.
Yesu akuvakema vanachuli muchechi
Mateyi 4:12-22, Lukasi 4:14-15, 5:1-11
14 Yohani mbatisha pavamtatilili kala muchijaka, Yesu ayendili mlima wa Galilaya kuvalandulila vandu Chilongu cha Nyanyi cha Chapanga. 15 Padeta, “Chipindi chifika, Wutwa wa kumbindi kwa Chapanga wuva pabehi! Mupomeli na muchijumili Chilongu cha Nyanyi!”
16 Yesu patyangeyi muluwongu ya lihiva lya Galilaya, kavawona Simoni pamu na Andeleya mlongu mundu, pavafuva vasomba kwa lwafu. 17 Yesu kavawombela, “Mungovikeli na nenga dandivagoli kuva vafuva vandu.” 18 Tepu vasileka njafu shawu, vamkovekela.
19 Paayendili pawulongolu padokwa, kavawona Yakobi na Yohani vana va Sebidayu, vayikala muwatu pavasambula njafu shawu. 20 Bahala pala, Yesu kavakema. Veni vamleka tati wawu Sebidayu na vala vagolafichuku va mula muwatu, vamkovekela Yesu.
Mundu aveli na chinyamkela
Lukasi 4:31-37
21 Yesu na vanachuli vaki vayendili mumbwani ya Kapelinaumu. Palifikili Lijuva lya Kupumulila, Yesu kayingila Munyumba ya kudadavila kakanda kuwula. 22 Vandu vala vapikanishili ng'ulilu yaki vayikang'anika nendu, nongwa kavawula ha kucha vawula vawu va Malawu va Chapanga vamupili Musa, ila yaveli na uwesu.
23 Bahala pala mundu yavelili na mfuki mwafu kayingila Munyumba ya kudadavila, kawuta kwa lishu likomi, 24 “Ukudayila kutugola liki, Yesu wa Nasaleti? Kwisa kutuyaghamisha? Ngumanya, Yuwi Mng'alili wa Chapanga!”
25 Yesu kamulakalila chinyamkela, “Matu! Kopoki kwa mundu ayu!”
26 Chinyamkela kamtaya chipwembu mundu yula, kawuta kwa lishu likomi, kakopoka kwa mundu yula. 27 Vandu vosi vayikanganika nendu, vakandili kwidasha, “Achi chindu liki? Ayi ng'ulilu ya shonu na uwesu? Mundu ayu akuwesha kuvalakalila finyamkela na veni vakumpikana!”
28 Filongu fya Yesu filopokesha kukwila kosi kumlima wa Galilaya.
Yesu akuvalowola vandu vatangalili
Mateyi 8:14-17, Lukasi 4:38-41
29 Tepu pavafumili Munyumba ya kudadavila, Yesu pamu na Yakobi na Yohani vanachuli vaki vayenda kaya ya Simoni na Andeleya. 30 Nafyala wa Simoni avelili kawonja pawulili akutamika. Yesu pafikili, bahala pala vamuwombela chilongu cha mawu ayu. 31 Topi Yesu kaselela kwa mawu yula mtami, kamkola liwoku kunu pamtandamusha. Utami umfuma mawu yula na mweni kakanda kuvakimbanikila.
32 Lumihi palufikili na lijuva palidibili, vandu vamuyeghela Yesu vatami vosi na vandu yivavelili na finyamkela. 33 Vandu vosi va mbwani vayikungula paluvagha, 34 Yesu kavalowola vandu vatangalili yivavelili vakutamika matami va kila ndambu, kandi kafumisha finyamkela vatangalili. Kavagayila ng'odu finyamkela fwasi ya kuywanga, kwanongwa vamumanyili mweni ghani.
Yesu akudadava weka hela
Lukasi 4:42-44
35 Chilawu yaki linyavagogolu, Yesu kayimuka, kawuka kaya kayenda pangajila vandu. Aku Yesu kamdadavila Chapanga. 36 Simoni na vayaki vayenda kumsaka. 37 Pavamuwonili vamuwombela, “Kila mundu akakusakeyi yuwi.”
38 Yesu kavayangula, “Tuyendi fijiji fimonga fiveli pabehi, ngavalandulili vandu wuwula. Topi nyisa niyilata chichuku achi.”
39 Naha katyanga mumlima wosi wa Galilaya, palandula Munyumba sha kudadavila na kuwusha finyamkela.
Yesu akumlowola mundu avelili na ukalava
Mateyi 8:1-4, Lukasi 5:12-16
40 Mundu yavelili na ukalava amuyendilili Yesu kamtundamila na kamluva, kadeta, “Pawudayila, ukuwesha kung'ofuwa!”d
41 Yesu amuwonilili lusungu, kaholosha liwoku lyaki, kamkamula. Pambeli kamuwombela, “Ngudayila ngutangi ung'ali!” 42 Bahala pala ukalava umfuma mundu yula, kang'ala.
43 Pambeli Yesu kamuwombela ayendi, kamkayika, 44 kamuwombela, “Pikanishi, ukotoo kumuwombela mundu yoyosi chilongu achi ila yendi ukayilangushi kwa mtambika. Pambeli uyeghi litambiku kwa Chapanga kucha alayilili mbuyi wa Chapanga Musa, vandu valoli utovileli kwa veni.”
45 Lakini mundu yula kawuka kakanda kukwisha chilongu chila kosi, mbaka Yesu kalemwa kuyingila kumbwani kunu pawoneka. Ila kayikala panji, pangajila vandu. Lakini hata aku, vandu vamyendela kufuma mbembu shosi.
d 1:40