Makuru Garungi Gakukwatagana na Yesu̱ Ku̱ri̱si̱to nka Ku̱gaahandi̱i̱ki̱i̱rwe
Yohaana
Kwanjuura
Kitabbu kya Makuru Garungi Gakukwatagana na Yesu̱ Ku̱ri̱si̱to nka Ku̱gaahandi̱i̱ki̱i̱rwe Yohaana kili ki̱mwei̱ ha bitabbu binei bya Kiragaanu Kihyaka, bi̱byo bibaza ha Makuru Garungi gakukwatagana na b̯womi b̯wa Yesu̱ Ku̱ri̱si̱to. Bitabbu bindi byobyo: Matayo, Mari̱ko na Lu̱u̱ka.
Kitabbu kiki nab̯ukyabba ki̱toolokya munyakukihandiika, bei̱tu̱ hab̯wa mahandiikire gaakyo kubba nigakwisana bbaruha za Yohaana, kiteekerezeb̯wa kubba kyahandi̱i̱ki̱i̱rwe mukwenda wa Yesu̱ Ku̱ri̱si̱to gi̱beetengi̱ Yohaana. Kitabbu kiki Yohaana yaaki̱handi̱i̱ki̱i̱ri̱ Bayudaaya na Banyamahanga. Yohaana ateekerezeb̯wa kubba yaaki̱handi̱i̱ki̱i̱ri̱ mu rub̯uga lwʼEfeeso harabi̱ri̱ho myaka nka 90 Yesu̱ amaari̱ kubyalwa. Kitabbu kiki kyahu̱kana na kitabbu kya Matayo na kya Mari̱ko, kubba kyo kibaza kwahi maani ha ngeera za Yesu̱, bei̱tu̱ kikira kubaza ha byamahanu bya Yesu̱ bi̱yaakoori̱.
Yohaana yoolokeerye kigyendererwa kya kitabbu kiki nti, kyahandi̱i̱ki̱i̱rwe hab̯wa kuha bantu beikirize nti, “Yesu̱ ali Ku̱ri̱si̱to, Mutongoole wa Ruhanga kandi Mwana wa Ruhanga.” Kandi de, aleke hab̯wa kwikiririza mu Yesu̱ Ku̱ri̱si̱to, bantu basobore kutunga b̯womi b̯utamalikaho hab̯wa maani geibara lyamwe (20:31).
Bicweka Bi̱handu̱ bya mu kiki Kitabbu nka Ku̱bi̱honderegeeni̱
(i) Ntandiko gya kitabbu 1:1-18
(ii) Byamahanu binene bya Yesu̱ bi̱yaakoori̱ 1:19—12:50
(iii) Bintu binene bya Yesu̱ bi̱yaarabi̱ri̱mwo bi̱nyaku̱mu̱doosya ha kwi̱twa na kuhimbooka 13:1—20:31
(iv) Mmaliira gya kitabbu kya Yohaana 21:1-25
1
Kigambu Naafooka Muntu
Kuruga ha kuhangwa kwa nsi, Kigambu yaalingiho. Kigambu yogwo yaali na Ruhanga, kandi Kigambu yaali Ruhanga. Kigambu yaali hamwei̱ na Ruhanga kuruga ha kuhangwa kwa nsi.
Bintu byensei̱ binyakuhangwa byahangi̱i̱rwe kuraba muli yo. Tihaloho kintu kyensei̱ kinyakuhangwa ki̱tarabi̱ri̱ muli yo. Yooyo aleeta b̯womi b̯wa biro na biro, kandi de yooyo kyererezi̱ kimulukira bantu naabaha kwetegereza Ruhanga. Kyererezi̱ ki̱kyo kyakira mu nti̱ti̱ kandi na nti̱ti̱ gi̱gyo tigikagaananga kyererezi̱ ki̱kyo kwaka.
Haalingiho mudulu gi̱beetengi̱ Yohaana munyakutumwa Ruhanga. Yohaana yogwo yei̱zi̱ri̱ naali nka mu̱kei̱so akubaza ha yogwo muntu ali nka kyererezi̱ kimulukira bantu beege Ruhanga. Yei̱zi̱ri̱ aleke kuraba muli yo, bantu benseenya basobore kwikiririza mu yogwo muntu ali nka kyererezi̱. Yo Yohaana atakabbe ki̱kyo kyererezi̱; bei̱tu̱ yo yei̱zi̱ri̱ naali nka mu̱kei̱so b̯u̱kei̱so akubaza ha ki̱kyo kyererezi̱; Yogwo ali kyererezi̱ kyamananu, yaali naakugyenda kwi̱za mu nsi.
10 Yogwo kyererezi̱ yei̱zi̱ri̱ yaabba mu nsi; bei̱tu̱ nsi nab̯ugyabba gyahangi̱i̱rwe kuraba muli yo, bantu banene batakamwetegereze kubba naali yooyo munyakubahanga. 11 Yei̱zi̱ri̱ mu bantu beihanga lyamwe, bei̱tu̱ bakukira b̯unene muli bo batakamutangiire. 12 Bei̱tu̱ kandi bab̯wo bensei̱ banyakumutangiira, na bab̯wo banyakwikiririza mwibara lyamwe, yaabaheeri̱ b̯u̱sobozi̱ b̯wa kubba baana ba Ruhanga. 13 Batakafooke baana ba Ruhanga hab̯wa bahaaha baab̯u kubba nibali bantu ba Ruhanga, rundi hab̯wa kwegomba kwa mudulu kuteerana na mu̱kali̱, rundi hab̯wa muntu kwendya abbe na mwana. Baabbeeri̱ baana hab̯wa Ruhanga kubafoora baana baamwe.
14 Kigambu yogwo yaafooki̱ri̱ muntu, yeicala muli twe naatwolokya mananu gei̱zu̱lu̱ gakukwatagana na Ruhanga kandi yaatwolokya mbabazi̱ zinene hoi̱. Twaweeni̱ ki̱ti̱i̱ni̱sa kyamwe yo ki̱yaatu̱ngi̱ri̱ mwa kubba naali Mwana omwei̱ musa wa Ruhanga Bbaawe.
15 Yohaana yaaheeri̱ b̯u̱kei̱so b̯ukukwatagana na yogwo Kigambu. Yaab̯u̱heeri̱ naamubazaho neiraka likooto naakoba, “Yogwo yooyo gi̱nyaabazi̱ri̱ho ninkoba, ‘Yogwo akwi̱za kwei̱nyu̱ma lyange, akunkira, hab̯wakubba yaalingiho gya ntakabbeeri̱ho.’ ” 16 Hab̯wa mbabazi̱ zaamwe zinene hoi̱, aheeri̱ twe beikiriza baamwe mi̱gi̱sa minene, naateeryanga mindi ha mindi. 17 Hab̯wakubba Ruhanga yaatu̱heeri̱ biragiro byamwe kuraba mu mu̱ragu̱ri̱ waamwe Mu̱sa, bei̱tu̱ mbabazi̱ na mananu yaabi̱tu̱heeri̱ kuraba mu Yesu̱ Ku̱ri̱si̱to. 18 Tihaloho muntu yensei̱ yaakawonangaho Ruhanga. Bei̱tu̱ yogwo Mwana Omwei̱ musa wa Ruhanga, yogwo kwo eicala Ruhanga kandi ali heehi̱ hoi̱ na Ruhanga, atwolokeerye kikyani kya Ruhanga kyali.
Yohaana Mu̱bati̱zi̱ Naagaana Tali Ku̱ri̱si̱to
19 B̯ub̯u b̯wob̯wo b̯u̱kei̱so b̯wa Yohaana b̯u̱yaaheeri̱ bahandu̱ ba Bayudaaya ba mu Yeru̱salemu̱, bab̯wo bahandu̱ b̯u̱baatu̱mi̱ri̱ balaami̱ ba Ruhanga na beizukulu ba Leevi̱ bamu̱b̯u̱u̱lye beetegereze ali naani. 20 Atakalemwe ku̱bei̱ramwo, bei̱tu̱ yaabei̱ri̱ri̱mwo hasyanu̱ naakoba, “Gya tindi Ku̱ri̱si̱to, Mutongoole wa Ruhanga.”
21 Mwomwo baamu̱b̯u̱u̱lya, “Kale nu weewe naani? Weewe Eri̱ya, Mu̱ragu̱ri̱ wa Ruhanga wa kadei gitutaaha tu̱li̱ndi̱ri̱i̱ri̱?”
Yaabei̱ri̱ri̱mwo naakoba, “Ndi kwahi Eri̱ya.”
Kasi baamu̱b̯u̱u̱lya, “Weewe Mu̱ragu̱ri̱ gi̱baatu̱ragani̱si̱i̱rye?”+
Yaabei̱ramwo naakoba, “Kwahi.”
22 Kasi mwomwo baamu̱b̯u̱u̱lya, “Weewe naani?” Tu̱weere bigambu bi̱twei̱rayo nabyo hali bab̯wo banyakututuma. Okwebazaho teetei̱?
23 Yohaana yaabei̱ri̱ri̱mwo na bigambu byʼI̱saaya mu̱ragu̱ri̱ wa Ruhanga naakoba, “Ndi Iraka lya yogwo akwamiira mwirungu, ‘Mu̱terekereerye muhanda gwa Mukama.’ ”+
24 Mwomwo bamwei̱ ha bab̯wo Bafalisaayo babaali batu̱mi̱ri̱ hali Yohaana, 25 baamu̱b̯u̱u̱lya, “Kale nu waabba otali Ku̱ri̱si̱to, rundi Eri̱ya, rundi Mu̱ragu̱ri̱, hab̯waki okubatiza bantu?”
26 Yohaana yaabei̱ri̱ri̱mwo naakoba, “Gya nkubabatiza na meezi̱, bei̱tu̱ hakati̱ muli nywe halimwo yogwo gi̱mu̱teegi̱ri̱. 27 Nab̯uyaabba naakwi̱za ku̱tebya kwei̱nyu̱ma lyange, kwega akunkira hoi̱ mu kubba na ki̱ti̱i̱ni̱sa, tinkusemeera kadi kukucama kwahula b̯uguha b̯wa nkei̱to zaamwe.”
28 Bibi bintu byenseenya bya Yohaana bi̱yaabazi̱ri̱, byabbeeri̱ho mu rub̯uga lwa Bbesani̱ya, lwicala b̯uhuluka lyoba b̯wa mugira gwa Yorodaani mu kicweka kya Yohaana ki̱yaabati̱ri̱zengi̱mwo bantu.
Yesu̱ Mwana gwa Ntaama wa Ruhanga
29 Ha kiro kinyakuhonderaho, Yohaana yaaweeni̱ Yesu̱ naakwi̱za cali yaalingi. Kasi Yohaana yaakoba, “Wona! Mwana gwa Ntaama gwa Ruhanga, atoolaho bantu bibii byab̯u! 30 Yogwo yooyo gi̱nyaabazi̱ri̱ho b̯u̱nyaakobi̱ri̱, ‘Yogwo akwi̱za kwei̱nyu̱ma lyange akunkira, hab̯wakubba yaalingiho gya ntakabbeeri̱ho.’ 31 Kandi, nagya nyankei, nyaali ntamwegi̱ri̱ nka kwali Ku̱ri̱si̱to, Mutongoole wa Ruhanga, bei̱tu̱ nsonga ginyakumpa kwi̱za nimbatiza bantu na meezi̱, gyogyo gya ku̱soboresya Bei̱saleeri̱ kumwega.”
32 Yohaana yaabazi̱ri̱ bintu bya Ruhanga bi̱yaamwolokeerye bikukwatagana na Yesu̱ Ku̱ri̱si̱to. Yaabazi̱ri̱ naakoba, “Nyaaweeni̱ Mwozo wa Ruhanga naaruga mwiguru naamu̱si̱ri̱mu̱kaho nka kolome, nei̱za naamwicalaho. 33 Nyaali nteegi̱ri̱ nti yooyo Ku̱ri̱si̱to, bei̱tu̱ Ruhanga b̯uyaali naakuntuma kugyenda kubatiza bantu na meezi̱ yambwereeri̱, ‘Yogwo yensei̱ gyolikawona Mwozo naamu̱si̱ri̱mu̱kaho naamwicalaho, yogwo yooyo yaabatizanga bantu na Mwozo Mu̱syanu̱.’ 34 Mbweni̱ Mwozo naamu̱si̱ri̱mu̱kaho, nahab̯waki̱kyo nkuha b̯u̱kei̱so nti yooyo Mwana wa Ruhanga.”
Beegeseb̯wa ba Yesu̱ Baakubanza
35 Ha kiro kinyakuhonderaho, Yohaana yaalingi mu kiikaru kyodi̱ de, naali naho beegeseb̯wa baamwe babiri. 36 B̯u̱yaaweeni̱ Yesu̱ naakwakala, yaamubazaho naakoba, “Wona Mwana gwa Ntaama gwa Ruhanga.”
37 Beegeseb̯wa baamwe babiri b̯u̱beegwi̱ri̱ abazi̱ri̱ yatyo, baahondera Yesu̱. 38 Yesu̱ b̯u̱yaamagi̱ri̱ i̱nyu̱ma, yaaweeni̱ beegeseb̯wa bab̯wo nibakumuhondera, yaabab̯u̱u̱lya, “Mu̱kwendya ki?”
Baamwi̱ri̱ri̱mwo nibakoba, “Rabbi̱ (Rabbi̱ ki̱manyi̱sya Mwegesa), oicala hanya?”
39 Yaabei̱ri̱ri̱mwo naakoba, “Mwi̱ze mu̱woneyo.”
Nahab̯waki̱kyo saaha nkei̱ku̱mi̱ za joojolo baagyendi̱ri̱ nayo hali yei̱calengi̱, beicala nayo saaha zensei̱ za kiro ki̱kyo zinyakuhonderaho.
40 Omwei̱ hali beegeseb̯wa babiri banyakwegwa bigambu bya Yohaana bi̱yaabazi̱ri̱ nibakahondera Yesu̱, yaalingi Andereya, munyakubba waab̯u Si̱mooni̱ Peeteru. 41 Kintu kya kubanza kyʼAndereya ki̱yaakoori̱, yaadwerereeri̱ Si̱mooni̱ waab̯u, yaamuweera, “Tu̱weeni̱ Masi̱ya” (Masi̱ya ki̱manyi̱sya Ku̱ri̱si̱to, Mutongoole wa Ruhanga). 42 Kasi mwomwo, yaaleeta Si̱mooni̱ hali Yesu̱.
Yesu̱ yaali̱ngi̱ri̱i̱ri̱ Si̱mooni̱ mwomwo yaamuweera, “Weewe Si̱mooni̱ mu̱tabani̱ wa Yohaana. Okwi̱za kwetwanga Keefa.” (Keefa ki̱ku̱manyi̱sya Peeteru rundi lubbaali.)
Yesu̱ Niyeeta Fi̱li̱po na Nasaneeri̱
43 Ha kiro kinyakuhonderaho, Yesu̱ yaacwi̱ri̱mwo kugyenda mwisaza lya Galilaaya. B̯uyaali naakugyenda yaagya mudulu gi̱beetengi̱ Fi̱li̱po, yaamuweera, “Mpondera.”
44 Fi̱li̱po yogwo, yaalingi muntu wa mu rub̯uga Bbeti̱sai̱da, lwa kwamwab̯u Andereya na Peeteru. 45 Fi̱li̱po yaagi̱i̱rye Nasaneeri̱, yaamuweera, “+Twagi̱i̱rye yogwo wa Mu̱sa gi̱yaahandi̱i̱ki̱ri̱ho mu kitabbu kya biragiro bya Ruhanga, kandi de wa baragu̱ri̱ ba Ruhanga gi̱baahandi̱i̱ki̱ri̱ho. Yogwo +gi̱twagi̱i̱rye yooyo Yesu̱ Mu̱nazareeti̱, mu̱tabani̱ wa Yozefu̱.”
46 Mwomwo Nasaneeri̱ yaamu̱b̯u̱u̱lya, “Mu Nazareeti̱ naho hasobora ku̱ru̱gayo kintu kirungi?”
Fi̱li̱po yei̱ri̱ri̱mwo naakoba, “We i̱za owone!”
47 Yesu̱ b̯u̱yaaweeni̱ Nasaneeri̱ naakwi̱za, yaamubazaho naakoba, “Yogo yooyo kyakuwoneraho kya Mu̱nyei̱saleeri̱ wa biribiri, mudulu atali na b̯u̱gobya b̯wensei̱.”
48 Mwomwo Nasaneeri̱ yaab̯u̱u̱lya Yesu̱, “Onzegi̱ri̱ teetei̱ yatyo?”
Yesu̱ yaamwi̱ramwo naakoba, “+Nyaaku̱weeni̱ Fi̱li̱po atakabbeeri̱ kukweta, noocaali hansi wa musaali gwa mu̱ti̱i̱ni̱.”
49 Kasi mwomwo Nasaneeri̱ yaakoba, “Rabbi̱, oli Mwana wa Ruhanga; oli Mukama wʼI̱saleeri̱!”
50 Mwomwo Yesu̱ yaamu̱b̯u̱u̱lya, “Oi̱ki̱ri̱i̱ze bintu bikukwatagana nagya, hab̯wa gya kukuweera nti +nyaaku̱weeni̱ nooli hansi wa musaali gwa mu̱ti̱i̱ni̱? Okwi̱za kuwona ninkora bintu bikuhuniriza kukira ki̱kyo.” 51 Mwomwo Yesu̱ yaab̯u̱ni̱a yaakoba, “Mu mananu nkubaweera, mu̱kwi̱za kuwona iguru nilili likingule, bamalayika ba Ruhanga nibakutemba kandi ni̱baku̱si̱ri̱mu̱ka hali gya Mwana wa Muntu.”*+
+ 1:21 1:21 Kyabiragiro 18:15-22 + 1:23 1:23 I̱saaya 40:3 * 1:51 1:51 Mwana wa Muntu kyali ki̱ti̱i̱ni̱sa kya Yesu̱ ki̱yaakoresyengi̱ naakwebazaho. + 1:51 1:51 Ntandiko 28:10-17