5
Awungarruwu Kapi Jupunyini (hill) Ngawa-yuwuni Yuwuntiyarra Ngini-ngatawa Ngirramini Kapi Ngarra-Mamanta
Matthew 5:1-12
1 Kiyi ngawa-yuwuni yipakuluwunyi awuta tayikuwapi arikutumunuwi kapi pirripapunya ngarra awungarruwu kapi Galilee api yimi kangatamiya “Ngiya wiyi ngipapurti kuriyuwu kapi nginaki jupunyini (hill) api awungarruwu nguwuntiyarra ngiya-mamanta ngini-ngilawa ngirramini.” Kiyi ngarra yipapurti kuriyuwu kapi jupunyini kiyi yimuwu awungarruwu. Kiyi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta kapi pirripapunya ngawa-yuwuni api punuwuriyi kangatawa
2 kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta awarra naki ngirramini, yimi ngini.
3 “Arramukuta yingampa nuwa nimarra ngimpirimi nuwulamiya ngini, ‘Ngiya arnuka pupuni tini api ngiya nguwutimarti ngawa-rringani ngini yimata-wani (to help) ngiya ngini warntirrana kuwa ngimatami ngini-ngatawa ngirramini.’ Api kapi nuwa awarra ngimpangiraga kapi nuwulamiya api ngawa-rringani wiyi amanu-wani nuwa. Ngarra wiyi awanuwanga apamangi nuwa api nuwa wiyi kukunari ngimpirimi.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
4 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa, “Karri nuwa putuputuwu apalamiya (are sorry) kangi nuwula ruwuti api ngarra wiyi ngawa-rringani amanu-wani nuwa api nuwa wiyi awungarri kukunari ngimpirimi kangi nuwulamiya nuwa awuta kapi puranji ngumpuru-muwu ngawa-rringani.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
5 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa, “Kapi nuwa arnuka ngimpangirrajamiya amintiya awanuwanga arnuka ngimpakirayi jirti ngirramini (angry talk) kapi nuwa-mamanta api nuwa awuta wiyi kukunari kangi nuwulamiya pili nuwa wiyi ngumpuru-muwu kangiya kapi ngiya murrakupuni.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni.
6 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Kapi nuwa ngimpitimarti ngini warntirrana pupuwi nginti-mata-ma (to become) api awarra ngawa-rringani wiyi amanu-wani (help) nuwa ngini pupuwi tiwi nginti-mata-ma api kiyi nuwa wiyi awungarri kukunari ngimpirimi kangi nuwulamiya.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
7 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Kapi nuwa ngimpamangi nuwa-mamanta amintiya putuputuwu ngimpakirayi awuta api nuwa wiyi kukunari ngimpirimi pili ngawa-rringani wiyi amant-amangi nuwa amintiya putuputuwu amant-akirayi nuwa.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
8 Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Nuwa kapi warntirrana papurajuwi tiwi api karluwu ngimpiri-mamuliya papurajuwi api nuwa awuta wiyi ngimpakuluwunyi ngawa-rringani kapi ngatawa japuja api wiyi nuwiyati tangarima awungarruwu amintiya nuwa wiyi awungarri kukunari ngimpirimi.” Awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
9 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Karri nuwa-mamanta wuru-warr-ajirri (fight) api nuwa kapi ngumpuriyi kapi awuta nuwa-mamanta api kiyi ngumpuru-wani (help) awuta ngini wuta arnuka pimata-warr-ajirri api ngawa-rringani wiyi apangiraga kangi nuwa, ‘Ngiya-mamirampi nuwa.’ Api nuwa wiyi awungarri kukunari kangi nuwulamiya,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
10 Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Nuwa kapi wuta yingampa wupakirayi nuwa jirti ngirramini (trouble) amintiya pokayini wurimi kangi nuwula pili nuwa warntirrana ngimpapunya ngawa-rringani jarrumoka api nuwa kukunari nyirrami pili ngawa-rringani wiyi amant-amangi nuwa.
11 Wuta yingampa wiyi tongwayi wurimi nuwa amintiya awanuwanga wiyi wuripirni nuwa pili nuwa warntirrana kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini. Kiyi wuta wiyi kunyani wurimi ngini (about) nuwa. Api karri wuta awarra jirti ngirramini wupakirayi nuwa api ngajiti kuwa ngimpajami awarra.
12 Waya juwa kukunari nyirrami pili ngawa-rringani wiyi amant-akirayi nuwa yingarti arramu-kaminawuti ngini pupuni kapi ngatawa tangarima kuriyuwu. Awarra jirti ngirramini (trouble) ngini awuta yingampa tiwi wupakirayi nuwa api nuwa karluwu wangata awarra jirti ngirramini pili awuta prophets kapi parlingarri purumuwu api yingampa tiwi awanuwanga pirripakirayi jirti ngirramini kapi awuta prophets.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta.
Ngawa-yuwuni Jesus Yimi Ngini Ngawa Ngawurrama (must become) Nginingaji Salt amintiya Light.
Matthew 5:13-16
13 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yimi kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Nyoni nginaki ngirramini nguwutiyarra nuwa ngini karri awuta arikutumunuwi wupamukuri awarra salt kapi kumapora purnikapa api awarra purnikapa arnuka wiyi punipani. Api nuwa awuta kapi kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini api nuwa nginingaji awarra salt pili nuwa ngumpuru-wani (help) nuwa-mamanta ngini wuta karluwu jajiruwi pimatami. Api awarra salt karri jirti arimi api ngawa karluwu tuwanga pupuni ngamata-kirimi (can't make) awarra salt api ngawa karluwu ngamata-mukuri (shouldn't put) awarra jirti salt kapi awarra kumapora purnikapa pili awarra jirti salt karluwu yimata-kirimi (can't make) awarra purnikapa ngini karluwu punipani yimatami. Waya juwa ngawunyawu awarra jirti salt kapi yakuluwuni api ngaparingina awarra salt karri ngapangulimayi. Api nuwa kapi kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini api ngini nuwa arnuka ngumpuru-wani (help) nuwa-mamanta ngini pupuwi pimatami api nuwa nginingaji awarra jirti salt.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
14 Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Nyoni nginaki ngirramini nguwutiyarra nuwa ngini (about) awinyirra kurrampali angi tayinti ampirimi kuriyuwu kapi jupunyini (hill). Karri japinamini awarra light ngirri-ngirri arimi yilaruwu kangi awinyirra kurrampali api ngawa arikutumunuwi kapi ngarimuwu kapi yawuni (down) api ngawa ngapakuluwunyi awarra light pili awinyirra kurrampali tayinti ampirimi kuriyuwu kapi awarra jupunyini. Api nuwa kapi kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini api nuwa nginingaji awarra light pili karri nuwa ngumpuru-wani (help) nuwa-mamanta api wuta tayikuwapi wupakuluwunyi nuwa.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
15 Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Karri ngawa jurrumumi ngarikirimi light api ngawa karluwu ngaripujirra (cover up) awarra light. Waya juwa ngapamukuri awarra light kuriyuwu yilaruwu kapi angawula kurrampali api awarra light ngirri-ngirri arimi kapi ngawa tiwi kapi ngarimuwu kapi awinyirra kurrampali.
16 Api nyirru-wariyi kapi nuwa-mamanta api nyirra-wani (help) awuta api kiyi nuwa wiyi nginingaji awarra light ngimpirimi pili yingampa tiwi wiyi wupakuluwunyi nuwa ngini ngumpuru-wani awuta nuwa-mamanta api awuta yingampa wiyi nimarra wurimi ngini, ‘Ngawa-rringani pupuni pili ngarra awunu-wani awuta papurajuwi tiwi ngini wunu-wani wuta-mamanta.’ Wuta wiyi awuta yingampa tiwi awarra wupangiraga karri wupakuluwunyi nuwa ngini ngumpuru-wani nuwa-mamanta.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi awuta ngarra-mamanta kapi pirripapunya ngarra.
Ngawa-yuwuni Jesus Yimi Ngini Ngawa Nanginta Ngawurrami Ngawa-mamanta Ngini Putuputuwu Pimata-kirayi (forgive) Ngawa.
Matthew 5:23-24
23 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nyoni nginaki ngirramini yipangiraga kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Ngini yati kapi nuwa jirti ngirramini (trouble) nimpakirayi nginja-mantani api ngini nginja-mantani angatawa yiminga jurrumumi ampirimi (becomes angry) kangi nginja api nanginta tami awarra nginja-mantani ngini putuputuwu apakirayi (forgive) nginja. Api ngini nginja nimpiri-marruriyi kunawuni kapi angawula jurra ngini nimpakirayi awarra kunawuni kapi ngawa-rringani api ngini karri nginja awungaji kangi jurra api nimpiri-pungintayi (remember) ngini nginja jirti jiyikirimi kapi nginja-mantani api ngajiti nimpaja-marruriyi awarra kunawuni yilaruwu kapi jurra.
24 Pakinya tuwariyi kapi awarra nginja-mantani ngini nginja jirti jiyikirimi kangatawa api nanginta tami awarra ngini putuputuwu yimata-kirayi nginja. Api ngini ngarra awarra nginja-mantani arimi ngini, ‘Waya manya’ api tayakupawurli kapi jurra api tamarruriyi awarra kunawuni yilaruwu kapi jurra kiyi tayakirayi awarra kunawuni kapi ngawa-rringani.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tiwi. Kiyi yimi kangi wutawa, “Nuwa ngajiti ngimpaja-kirayi kunawuni kapi ngawa-rringani karri awuta nuwa-mamanta nanuwanga wuni jirti ngirramini (trouble) kangi nuwula.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni.
Ngawa-yuwuni Jesus Yimi Ngini Ngawa Ngajiti Pokayini Ngawajami Nyoni Tini Ngarra-purnayinga Amintiya Nyonga Tinga Nyirra-purnayi.
Matthew 5:27-30
27-28 Kiyi ngawa-yuwuni nyoni ngirramini yimi kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Nuwa ngimpiri-majawu awarra ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini ngini, ‘Nuwa ngajiti pokayini ngimpajami ngini ngarra nyoni tini ngarra-purnayinga.’ Ngarra ngawa-rringani awarra yipangiraga,” yimi ngawa-yuwuni. Kiyi yipangiraga ngini, “Ngiyatuwu ngirimi ngini karri nuwa ngimpakuluwunyi angi ngarra nyoni tini ngarra-purnayinga api ngini nuwa awungarri ngimpirimi kangi nuwulamiya ngini, ‘Ngiya nguwutimarti awinyirra,’ api jirti awarra pili ngarra awarra nginingaji nuwa warntirrana pokayini ngimpirimi awinyirra tinga angi ngarra nyoni tini ngarra-purnayinga. Amintiya ngini nuwa maminikuwi ngimpakuluwunyi nyonga tinga nyirra-purnayi api ngini nuwa awungarri ngimpirimi kangi nuwulamiya ngini, ‘Ngiya nguwutimarti awarra,’ api jirti awarra pili awarra nginingaji nuwa warntirrana pokayini ngimpirimi awarra tini ngini nyirra nyonga tinga nyirra-purnayi.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
29 Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Ngini nuwa ngimpakuluwunyi nyoni tini ngarra-purnayinga api ngini nuwa ngimpitimarti awinyirra api yartipili nyirra-jiyarri (put your head down) pili ngini (if) nuwa karluwu ngimpa-jiyarri amintiya ngini nuwa ngimpakuluwunyi-la (keep looking at) awinyirra tinga api nuwa arrami wiyi warntirrana ngimpiri-marrimili awinyirra angi nyoni tini ngarra-purnayinga. Api awarra jirti api nuwa wiyi arrami ngumpuriyi kapi ngarra maputiti japuja (hell).
30 Amintiya ngini nuwa ngimpitimarti ngini nginti-mata-wuningiya (touch) nyoni tini ngarra-purnayinga amintiya nyonga tinga nyirra-purnayi api ngajiti awungani ngimpajami. Nyirra-mwari awarra tini ngarra-purnayinga amintiya nyonga tinga nyirra-purnayi pili arrami nuwa wiyi mitaya ngimpirimi awarra tini ngarra-purnayinga amintiya nyonga tinga nyirra-purnayi api ngini nuwa warntirrana mitaya ngimpirimi awinyirra tinga amintiya awarra tini api nuwa wiyi arrami ngumpuriyi kapi ngarra maputiti japuja (hell).” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kangi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta.
Ngawa-yuwuni Jesus Yimi Ngini Awarra Jirti Ngini Wuta Wawurruwi Wupumwari Wuta-purnayuwi.
Matthew 5:31-32
31 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nyoni nginaki ngirramini yimi kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, yimi ngini, “Nuwa ngimpiri-majawu awarra ngirramini (law) ngini-ngatawa Moses ngini (that) awuta wawurruwi kapi wutimarti ngini pimata-mwari wuta-purnayuwi api wuta awuta pakinya pimata-kirimi (should write) kapi punkaringini (paper) ngini wuta waya arnuka wuta-purnayuwi awuta maminikuwi api kiyi wuta pimata-kirayi awarra punkaringini kapi awuta maminikuwi. Ngarra awarra Moses parlingarri yuwuntiyarra awarra ngirramini (law) kapi ngawa-maninguwi
32 api ngiyatuwu ngirimi ngini awinyirra tinga angi nyirra arnuka pokayini jiyimi nyoni tini api nyirra-purnayi arnuka yimata-mwari (should not leave) awinyirra pili ngini (if) ngarra apumwari awinyirra api nyirra wiyi arramukuta nyoni tini arimarrimuwu awinyirra api jirti awarra pili ngarra awarra tini ngini yipumwari ngarra-purnayinga api ngarra awarra yikirimi awinyirra yimpalinya ngini juwunga nyoni tini. Amintiya awarra nyoni tini awanuwanga jirti arikirimi (does wrong) pili ngarra arimarrimuwu nyoni tini ngarra-purnayinga.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
Ngawa-Yuwuni Jesus Yimi Ngini Ngawa Ngawurra-mwari Awarra Jirti Ngirramini Ngini Ngawa-mamanta Wupakirayi Ngawa.
Matthew 5:38-39,42
38-39 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yipangiraga nyoni nginaki ngirramini kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Nuwa ngimpiri-majawu ngini papaluwi purru-wuntiyarra awuta tiwi awarra naki ngirramini ngini ngawa-rringani yipangiraga ngini,
‘Ngini nuwa ngimpiri-pirni nyoni tini kangatawa pijara awarra nyoni tini api ngini awarra nyoni tini ngini-ngatawa pijara papi awunirimi (comes out) api nuwa wiyi ngumpuwariyi kapi majatawi angi-wutawa kurrampali api awungarruwu kapi angi-wutawa kurrampali awuta majatawi wiyi papi wuniri-mamiyi (take out) ngini-nuwula pijara,’
yimi ngawa-rringani. Kiyi tuwanga yimi,
‘Awanuwanga ngini nuwa ngimpiri-pirni nyoni tini kangatawa yirruputara api ngini awarra nyoni tini ngini-ngatawa yinkana papi awunirimi api wuta wiyi wuri-marruriyi nuwa kapi majatawi angi-wutawa kurrampali api awungarruwu kapi angi-wutawa kurrampali awuta majatawi wiyi papi wuniri-mamiyi (take it out) ngini-nuwula yinkana.’
Awarra ngirramini yimi ngawa-rringani parlingarri api awuta papaluwi purru-wuntiyarra awuta tiwi awarra ngirramini (law),” yimi ngawa-yuwuni.
Kiyi ngawa-yuwuni tuwanga yimi ngini, “Api ngiyatuwu ngirimi, ngini (if) yati tini aripirni nuwa api nyirra-mwari awarra jirti ngirramini (trouble). Api ngini ngarra aripirni nuwa yatuwani (one side) kapi nuwa yirrikilingapa api ngini awutimarti ngini tuwanga yimata-pirni nuwa api nyirra-jiyarra awarra ngini, ‘Tapirni ngiya kurrukola (other side) kapi ngiya yirrikilingapa.’ Nuwa awarra nimarra nyirrami kapi awarra tini,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta.
42 Kiyi nyoni ngirramini yimi ngini, “Awuta tiwi kapi nanginta wurimi nuwa kuta kamini ngini wutimarti api nyirra-kirayi awuta awarra kuta kamini. Amintiya ngini wurimi kangi nuwa, ‘Ngiya pakinya awarra ngini nginja nimpini,’ api nuwa nyirra-kirayi (give) awarra kangi wutawa,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
Ngawa-yuwuni Jesus Yimi Ngini Ngawa Puranji Ngawurra-muwu Awuta Tiwi Kapi Jirti Wurumuwu Ngawa.
Matthew 5:43-48
43 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nimarra yimi kapi ngarra-mamanta nyoni nginaki ngirramini, “Nuwa ngimpiri-majawu awarra ngirramini ngini awuta papaluwi parlingarri pirripangiraga kapi awuta arikutumunuwi. Wuta pirlamarruwi awuta papaluwi api pirimi ngini, ‘Awuta tiwi kapi jirti wurumuwu ngawa api ngawa awanuwanga jirti ngawurra-muwu (must hate) awuta api wuta wangata pupuni ngawurra-muwu (must love) kapi pupuni wurumuwu ngawa.’ Awuta papaluwi kapi pirlamarruwi awarra pirripangiraga,
44-45 api ngiyatuwu nimarra ngiyimami (going to say) ngini ngawa-rringani ngini kuriyuwu puranji arimuwu tayikuwapi (everyone),” yimi ngawa-yuwuni. Kiyi yimi ngini, “Awarra ngawa-rringani parlingarri yikirimi warnarringa api arikirimi awinyirra warnarringa ngini ngirri-ngirri ampirimi kangi awuta tiwi kapi jajiruwi amintiya kapi wuta pupuwi. Awanuwanga arikirimi pakitiringa ngini apawuliyi (come down) kapi awuta tiwi kapi jajiruwi amintiya awuta kapi pupuwi,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta. Kiyi yimi ngini, “Nuwa awanuwanga puranji nyirra-muwu tayikuwapi (everyone). Kapi jirti wurumuwu nuwa api nuwa puranji nyirra-muwu awuta tiwi. Api awuta kapi tongwayi wurimi nuwa api nanginta nyirrami ngawa-rringani ngini yimata-mangi awuta. Api ngini nuwa puranji ngumpuru-muwu tayikuwapi amintiya ngini nanginta ngimpirimi ngawa-rringani ngini yimata-mangi awuta kapi tongwayi wurimi nuwa api ngarra ngawa-rringani wiyi arimi kangi nuwa, ‘Ngiya-mamirampi nuwa,’ arimi.” Ngarra awarra ngawa-yuwuni yipangiraga kapi ngarra-mamanta.
46 Kiyi yimi ngawa-yuwuni kangi wutawa, “Ngini nuwa puranji ngumpurumuwu awuta kapi pupuni wurumuwu nuwa api ngini nuwa waya juwa awuta puranji ngumpuru-muwu api ngarra ngawa-rringani karluwu yimata-mamula (won't call) nuwa papurajuwi. Awuta wawurruwi kapi waki wurimi ngini (for) awuta Roman alawuruwi api nanginta wurimi ngawa Jews awarra kunawuni ngini tax api nuwa ngimpirimi ngini wuta jajiruwi awuta tiwi api wuta awuta waya juwa puranji wurumuwu kapi puranji wurumuwu awuta. Api nuwa ngajiti awungani ngimpajami nginingaji wuta. Nuwa puranji nyirra-muwu tayikuwapi,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
47 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa ngini, “Ngini nuwa nimarra ngimpirimi kapi nuwa-ngirimipi api ngini karluwu nimarra ngimpirimi kapi yingampa api ngarra awarra jirti. Wuta awungani wurimi (do that) awuta kapi arnuka kuwa wurimi ngawa-rringani. Nuwa ngajiti awungani ngimpajami nginingaji wuta. Yita nuwa nimarra nyirrami kapi tayikuwapi tiwi.
48 Nuwa warntirrana pupuwi nyirrami (must be) nginingaji ngawa-rringani ngini kuriyuwu,” yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta kapi pirripapunya ngarra.