☰ Misirdin qiⱪix 22
22
Tɵlǝm tɵlǝx ⱨǝⱪⱪidiki nizam
1 Əgǝr birsi bir kala yaki ⱪoyni oƣrilap, uni soysa ya setiwǝtsǝ, u bir kalining orniƣa bǝx kala, bir ⱪoyning orniƣa tɵt ⱪoy tɵlisun.□  ■
2 Oƣri tam tǝxkǝndǝ tutulup ⱪelip, tayaⱪ yǝp ɵlüp ⱪalsa, ɵltürgüqigǝ hun jazasi kǝlmisun. 3 Lekin xu wǝⱪǝ bolƣan pǝyttǝ kün qiⱪip ⱪalƣan bolsa, undaⱪta ɵltürgüqi hun jazasiƣa tartilsun.
Oƣri oƣriliƣinini tɵlǝp ziyanni toluⱪlap berixi kerǝk; uningda bir nemǝ bolmisa, ⱪulluⱪⱪa setilip, oƣriliƣan nǝrsini tɵlixi kerǝk.
4 Oƣri tutulƣanda oƣriliƣan nǝrsǝ, kala bolsun, exǝk bolsun, ⱪoy bolsun uning ⱪolida tirik ⱨalǝttǝ tepilsa, u ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun.□
5 Əgǝr birsi ɵz mal-qarwilirini etizliⱪⱪa yaki üzümzarliⱪⱪa otlaxⱪa ⱪoyuwetip, baxⱪilarning baƣ-etizliⱪida otlaxⱪa yol ⱪoysa, undaⱪta u ɵzining ǝng esil mǝⱨsulatliridin yaki üzümzarliⱪining ǝng esil mewisidin ziyanni tɵlǝp bǝrsun.
6 Əgǝr ot ketip, tikǝnlikkǝ tutixip ketip, andin ɵnqilǝrni, bax tartip pixⱪan ziraǝtni kɵydürüp, pütkül etizliⱪni kül ⱪiliwǝtsǝ, undaⱪta ot ⱪoyƣuqi barliⱪ ziyanni tɵlǝp bǝrsun.□
7 Əgǝr birsi ⱪoxnisiƣa pul yaki mal-dunyasini amanǝt ⱪilƣan bolsa, bular ɵyidin oƣrilinip kǝtsǝ, xundaⱪla oƣri keyin tutulsa, u oƣriliƣinini ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun. 8 Lekin oƣri tepilmisa, ɵy igisining ⱪoxnisining meliƣa ⱪol tǝgküzgǝn ya tǝgküzmigǝnliki mǝlum bolsun dǝp, ⱨakimlarning aldiƣa kǝltürülsun. 9 Ⱨǝrhil hiyanǝt, u mǝyli kala, exǝk, ⱪoy, kiyim-keqǝk bolsun, yittürüp ⱪoyƣan nǝrsǝ bolsun, ular toƣruluⱪ bir ⱪoxnisi: «ǝmǝliyǝttǝ mundaⱪ idi» dǝp talaxⱪan bolsa, ⱨǝr ikkisining dǝwasi ⱨakimlarning aldiƣa kǝltürülsun; ⱨakimlar ⱪaysiƣa gunaⱨ bekitsǝ, xu ⱪoxnisiƣa ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun.□
10 Əgǝr birsi ⱪoxnisiƣa exǝk, kala, ⱪoy yaki baxⱪa bir qarpayni amanǝt ⱪilsa, bu amanǝt meli kixi kɵrmǝy ɵlüp kǝtsǝ, yaki zǝhimlǝnsǝ, yaki ⱨǝydǝp ǝkitilsǝ, □ 11 undaⱪta ⱪoxnisining meliƣa ⱪol tǝgküzgǝn ya tǝgküzmigǝnliki mǝlum bolsun dǝp, Pǝrwǝrdigarning aldida ularning otturisida bir ⱪǝsǝm iqürülsun. Mal igisi bu ⱪǝsǝmni ⱪobul ⱪilsun; ⱪoxnisi uningƣa tɵlǝm tɵlǝp bǝrmisun. □ 12 Lekin mal oƣrilanƣan bolsa, u igisigǝ tɵlǝp bǝrsun. 13 Əgǝr uni wǝⱨxiy ⱨaywan boƣup ⱪoyƣan bolsa, u malning ⱪalduⱪini guwaⱨliⱪ üqün kɵrsitip, uni tɵlǝp bǝrmisimu bolidu.
14 Əgǝr birsi ⱪoxnisidin bir ulaƣni ɵtnǝ elip, ulaƣ igisi yoⱪ yǝrdǝ zǝhimlǝnsǝ yaki ɵlüp ⱪalsa, ɵtnǝ alƣuqi toluⱪ tɵlǝp bǝrsun. 15 Lekin igisi nǝⱪ mǝydanda bolsa, ɵtnǝ alƣuqi tɵlǝp bǝrmisun; ulaƣ ijarigǝ elinƣan bolsa, alƣuqi tɵlǝm tɵlimisun; qünki uni ijarǝ tɵlǝp ǝkǝlgǝn.
 
Ijtimaiy mǝs’uliyǝt
16 Əgǝr bir adǝm tehi yatliⱪ bolmiƣan bir ⱪizni azdurup, uning bilǝn billǝ yatsa, undaⱪta u uning toyluⱪini berixi kerǝk, andin uni hotunluⱪⱪa alsun. 17 Lekin ⱪizning atisi uni uningƣa bǝrgili unimisa, zina ⱪilƣuqi pak ⱪizlarning toyluⱪiƣa barawǝr kelidiƣan kümüx pulni tarazida ɵlqǝp bǝrsun.
18 Jadugǝr hotunni tirik ⱪoymiƣin.■
19 Ⱨaywan bilǝn jinsiy munasiwǝt ɵtküzgǝn ⱨǝrbiri jǝzmǝn ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun.■
20 Kimdǝkim birdinbir Pǝrwǝrdigardin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨƣa ⱪurbanliⱪ sunsa, ⱨaram dǝp mutlǝⱪ ⱨalakǝtkǝ mǝⱨkum ⱪilinsun.□  ■
21 Silǝrmu Misirda musapir bolup turƣanikǝnsilǝr, musapir bolƣan kixini ⱨeq harlimanglar wǝ yaki uningƣa ⱨeq zulum ⱪilmanglar.■
22 Ⱨǝrⱪandaⱪ tul hotun yaki yetim balini horlimanglar. ■ 23 Sǝn ularni ⱨǝrⱪandaⱪ tǝrǝptǝ horlisang, ular manga pǝryad kɵtürsǝ, Mǝn ularning awazini qoⱪum anglaymǝn; 24 xuning bilǝn ƣǝzipim tutixip, silǝrni ⱪiliqlap ɵltürimǝn, silǝrning hotunliringlar tul ⱪilinip, baliliringlar yetim bolup ⱪalidu.
25 Əgǝr sǝn Mening hǝlⱪimning iqidin sanga ⱪoxna bolƣan kǝmbǝƣǝlgǝ ⱪǝrz bǝrgǝn bolsang, uningƣa jazanihorlardǝk muamilǝ ⱪilmiƣin; uningdin ɵsüm almanglar.■
26 Əgǝr sǝn ⱪoxnangning qapinini gɵrügǝ alƣan bolsang, kün olturmasta uningƣa yandurup bǝr. ■ 27 Qünki qapini uning birdinbir yepinqisi bolup, bǝdinini yapidiƣan kiyim xudur. U bolmisa, u nemini yepinip yatidu? Bu sǝwǝbtin Manga pǝryad ⱪilsa, pǝryadini anglaymǝn; qünki Mǝn xǝpⱪǝtlikturmǝn.
28 Hudaƣa kupurluⱪ ⱪilma, wǝ hǝlⱪingning ǝmirlirinimu ⱪarƣap tillima.□  ■
29 Haminingning ⱨosulining axⱪinidin wǝ xarab-zǝytun meyi kɵlqikingdin taxⱪinidin Manga ⱨǝdiyǝ sunuxni ⱨayal ⱪilmiƣin.
Sǝn oƣulliringning tunjisini Manga atiƣin.□  ■
30 Kala bilǝn ⱪoyliringning tunji balilirinimu ⱨǝm xundaⱪ atiƣin; tunji bala yǝttǝ küngiqǝ anisi bilǝn billǝ tursun; ǝmma sǝkkizinqi küni uni Manga atap sunƣin.■
31 Silǝr Manga atalƣan muⱪǝddǝs kixilǝr bolisilǝr; xunga dalada yirtⱪuq ⱨaywan tǝripidin boƣulƣan ⱨaywanning gɵxini yemǝnglar, bǝlki uni itlarƣa taxlap beringlar.■
 
 
□ 22:1 «... u bir kalining orniƣa bǝx kala, bir ⱪoyning orniƣa tɵt ⱪoy tɵlisun» — nemixⱪa kalini bǝx ⱨǝssǝ, ⱪoyni tɵt ⱨǝssilǝp toluⱪlax kerǝk? Kala-ⱪoy ⱨǝr ikkisi gɵx, yung-terǝ wǝ süt berǝlǝydu, kala yǝnǝ ǝmgǝk ⱪilalaydu; xunga kalining kǝmliki kɵprǝk ziyanni kǝltüridu. ■ 22:1 2Sam. 12:6 □ 22:4 «Oƣri tutulƣanda oƣriliƣan nǝrsǝ, ... uning ⱪolida tirik ⱨalǝttǝ tepilsa, u ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun» — nemixⱪa bu ayǝttǝ kɵrsitilgǝn jaza 1-ayǝttiki jaziƣa ohximaydu? Bǝzi alimlarning pikriqǝ: (a) oƣrilanƣan mal tehi oƣrining ⱪolida bolƣaqⱪa, igisining ziyini 1-ayǝttikidin az boluxi mumkin; (ǝ) bu oƣri tehi 1-ayǝttiki oƣridǝk yamanliⱪni ɵgǝngǝn ǝmǝs; (p) 4-ayǝttiki oƣrining kala-ⱪoyni oƣrilax gunaⱨini ɵzlükidin iⱪrar ⱪilƣan boluximu mumkin. Biz bu üq pikrigǝ ⱪayilmiz. □ 22:6 «tikǝnlik» — etizlar arisidiki qitlar yaki ⱪaxalar adǝttǝ tikǝnlǝrdin ⱪilinidu. □ 22:9 «ⱨakimlarning aldiƣa...» — yaki «Hudaning aldiƣa...». «ⱨakimlar ⱪaysiƣa...» — yaki «Huda ⱪaysiƣa...». □ 22:10 «ⱨǝydǝp ǝkitilsǝ» — ibraniy tilida bu sɵz adǝttǝ «bulinix» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu; lekin muxu yǝrdǝ bǝlkim tasadipiy bir ixni, mǝsilǝn qɵqüp ketip, qeqilip ketixini kɵrsitixi mumkin; oƣrilinix mǝsilisi 12-ayǝttǝ kɵrsitilidu. □ 22:11 «Pǝrwǝrdigarning aldida ularning otturisida bir ⱪǝsǝm iqürülsun» — bu ⱪǝsǝmni bǝlkim, igisi: «Mǝn ⱨǝⱪiⱪǝtǝn xu nǝrsini palanqi kixigǝ tapxurup amanǝt ⱪildim» degǝndǝk, amanǝtni ⱪobul ⱪilƣuqi kixi: «Mǝn xu amanǝtni ⱨǝⱪiⱪǝtǝn yittürüp ⱪoydum, uni oƣrilimidim, baxⱪilarƣa satmidim» degǝndǝk ⱪilixi mumkin. ■ 22:18 Ⱪan. 18:10,11 ■ 22:19 Law. 18:23; 20:15 □ 22:20 «mutlǝⱪ ⱨalakǝtkǝ mǝⱨkum ⱪilinsun» — ibraniy tilida ««ⱨaram» ⱪilinsun»; «ⱨaram» — «mutlǝⱪ ⱨalak ⱪilinix kerǝk» degǝnni bildüridu. ■ 22:20 Ⱪan. 17:2, 3, 4, 5 ■ 22:21 Law. 19:34 ■ 22:22 Zǝk. 7:10 ■ 22:25 Law. 25:36,37; Ⱪan. 23:18,19; Zǝb. 15:5; Pǝnd. 28:8; Əz. 18:8 ■ 22:26 Ⱪan. 24:12,13 □ 22:28 «Huda(ƣa)» — ibraniy tilida «Əloⱨim»(ƣa). Bu sɵz bǝzidǝ Hudaning wǝkilliri bolƣan «ⱨakimlar»ni bildüridu («Zǝb.» 82-küy wǝ izaⱨatlirini kɵrüng). Xunga bǝzi tǝrjimilǝrdǝ «ⱨakimlar» deyilidu. ■ 22:28 Mis. 21:6, 8; Ros. 23:3, 4, 5 □ 22:29 «Haminingning ⱨosuli ...din taxⱪinidin Manga ⱨǝdiyǝ sunuxni ⱨayal ⱪilmiƣin» — bu ayǝttǝ kɵzdǝ tutulƣini (baxⱪa yǝrliri bilǝn selixturulƣanda) tunji ⱨosulni kɵrsitidu, lekin bu ayǝtning ɵzidǝ undaⱪ biwasitǝ eytilmaydu. Ayǝtning ikkinqi ⱪismi «tunji oƣullarning Hudaƣa atilixi» toƣruluⱪ ⱨǝm 30-ayǝt «qarpayning tunjiliri» toƣruluⱪ bolƣaqⱪa, 29-ayǝtning birinqi ⱪismi bǝlkim «tunji ⱨosul» toƣruluⱪ boluxi mumkin. ■ 22:29 Mis. 13:2,12 ■ 22:30 Mis. 23:19; Law. 22:27; Əz. 44:30 ■ 22:31 Law. 22:8; Əz. 44:31
☰