6
Bǝx ming adǝmning toyduruluxi
Mat. 14:13-21; Mar. 6:30-44; Luⱪa 9:10-17
Bu ixlardin keyin, Əysa Galiliyǝ dengizi (Tiberiyas dengizi dǝpmu atilidu)ning u ⱪetiƣa ɵtti. Zor bir top halayiⱪ u kesǝllǝrni saⱪaytⱪan mɵjizilik alamǝtlirini kɵrdi wǝ uning kǝynidin ǝgixip mangdi. Əysa taƣⱪa qiⱪip, u yǝrdǝ muhlisliri bilǝn billǝ olturdi. U qaƣda Yǝⱨudiylarning ⱨeyti, yǝni «ɵtüp ketix ⱨeyti»ƣa az ⱪalƣan waⱪit idi. Əysa bexini kɵtürüp, zor bir top halayiⱪning ɵzining aldiƣa keliwatⱪanliⱪini kɵrüp, Filiptin:
— Bularƣa yǝydiƣanƣa nanni nǝdin alimiz? — dǝp soridi (lekin u bu sɵzni Filipni sinax üqün eytⱪanidi. Qünki u ɵzining nemǝ ⱪilidiƣanliⱪini bilǝtti).
Filip jawabǝn:
— Ikki yüz dinarƣa nan alsaⱪmu, ⱨǝrbirigǝ kiqikkinǝ bir qixlǝmdin yeyixkimu yǝtmǝydu!
Muhlislardin biri, yǝni Simon Petrusning inisi Andriyas Əysaƣa: — Bu yǝrdǝ kiqik bir oƣul bala bar, uningda bǝx arpa nan bilǝn ikki kiqik beliⱪ bar. Lekin xunqǝ kɵp hǝlⱪⱪǝ bu nemǝ bolidu?! — dedi.
10 Əysa: — Kɵpqilikni olturƣuzunglar, — dedi (u yǝrdǝ ot-qɵp mol ɵskǝnidi). Xuning bilǝn ǝr kixilǝr olturdi; ularning sani bǝx mingqǝ bar idi. 11 Əysa nanlarni ⱪoliƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür eytⱪandin keyin, olturƣanlarƣa ülǝxtürüp bǝrdi. Beliⱪlarnimu xundaⱪ ⱪildi; kɵpqilik haliƣanqǝ yedi. 12 Ⱨǝmmǝylǝn yǝp toyunƣanda, u muhlisliriƣa:
— Axⱪan parqilarni yiƣinglar, ⱨeq nǝrsǝ zayǝ bolmisun, — dedi.
13 Xuning bilǝn ular bǝx arpa nenidin yǝp axⱪan parqilirini on ikki sewǝtkǝ toldurup yiƣiwaldi. 14 Əmdi halayiⱪ Əysaning kɵrsǝtkǝn bu mɵjizilik alamitini kɵrüp: «Dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!» deyixti.    15 Xuning bilǝn Əysa ularning kelip ɵzini padixaⱨ boluxⱪa zorlimaⱪqi bolƣanliⱪini bilip, ulardin ayrilip, ⱪaytidin taƣⱪa yalƣuz qiⱪip kǝtti.
 
Əysaning su üstidǝ mengixi
Mat. 14:22-27; Mar. 6:45-52
16 Kǝqⱪurun, Əysaning muhlisliri dengiz boyiƣa qüxüxti. 17 Ular bir kemigǝ olturup, dengizning u ⱪetidiki Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ ⱪarap yol elixti (ⱪarangƣu qüxüp kǝtkǝnidi wǝ Əysa tehiqǝ ularning yeniƣa kǝlmigǝnidi). 18 Ⱪattiⱪ boran qiⱪip, dengiz dolⱪunlap kɵtürülüwatatti. 19 Muhlislar palaⱪ urup on-on bir qaⱪirimqǝ mangƣanda, Əysaning dengizning üstidǝ mengip kemigǝ yeⱪinlixiwatⱪanliⱪini kɵrüp, ⱪorⱪuxup kǝtti. 20 Lekin u ularƣa:
— Bu mǝn, ⱪorⱪmanglar! — dedi.
21 Xuni anglap ular uni kemigǝ qiⱪiriwalƣusi kǝldi; u kemigǝ qiⱪipla, kemǝ dǝrⱨal ular baridiƣan yǝrgǝ yetip bardi.  
 
Əysa — ⱨǝⱪiⱪiy roⱨiy ozuⱪtur
22 Ətisi dengizning u tǝripidǝ ⱪalƣan halayiⱪ aldinⱪi küni u yǝrdǝ Əysaning muhlisliri qiⱪⱪan kemidin baxⱪa kemining yoⱪluⱪini, Əysaning muhlisliri xu kemigǝ qiⱪⱪanda, Əysaning ular billǝ qiⱪmiƣanliⱪini, bǝlki muhlislirining ɵzlirila kǝtkǝnlikini kɵrgǝnidi. 23 Ⱨalbuki, birnǝqqǝ kemǝ-ⱪolwaⱪ Tiberiyas xǝⱨiridin Rǝb tǝxǝkkür eytⱪandin keyin hǝlⱪ nan yegǝn yǝrgǝ yeⱪin kelip tohtidi. 24 Xuning bilǝn halayiⱪ Əysaning wǝ muhlislirining u yǝrdǝ yoⱪluⱪini kɵrüpla, kemilǝrgǝ olturup, Əysani izdigili Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ mangdi. 25 Ular uni dengizning u tǝripidǝ tepip uningƣa:
— Ustaz, bu yǝrgǝ ⱪaqan kǝlding? — dǝp soraxti.
26 Əysa ularƣa jawabǝn:
— Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝr meni mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrgǝnlikinglar üqün ǝmǝs, bǝlki nanlardin yǝp toyunƣininglar üqün izdǝysilǝr. 27 Buzulup ketidiƣan paniy ozuⱪluⱪⱪa ǝmǝs, bǝlki mǝnggü ⱨayatliⱪⱪa baⱪiy ⱪalidiƣan ozuⱪluⱪⱪa intilip ixlǝnglar; buni Insan’oƣli silǝrgǝ beridu; qünki uni Ata, yǝni Huda Ɵzi mɵⱨürlǝp tǝstiⱪliƣan, — dedi.
28 Xuning bilǝn ular uningdin:
— Nemigǝ intilip ixlisǝk andin Hudaning ix-hizmitidǝ ixligǝn bolimiz? — dǝp soraxti.
29 Əysa ularƣa jawab berip: — Hudaning ix-hizmiti dǝl xuki, U ǝwǝtkinigǝ etiⱪad ⱪilixinglardur, — dedi.
30 Xuning bilǝn ular yǝnǝ:
— Undaⱪ bolsa sǝn bizni kɵrüp ɵzünggǝ ixǝndürgüdǝk ⱪandaⱪ mɵjizilik alamǝt yaritisǝn? Zadi nemǝ ix ⱪilip berisǝn? 31 Ata-bowilirimiz qɵldǝ yürgǝndǝ, Zǝburda: «U ularƣa ǝrxtin qüxürülgǝn nan tǝⱪdim ⱪildi» dǝp pütülgǝndǝk, «manna»ni yegǝn — deyixti.  
32 Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:
— Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝrgǝ asmandin qüxkǝn nanni bǝrgüqi Musa ǝmǝs, bǝlki mening Atamdur; U ⱨazirmu silǝrgǝ asmandin qüxkǝn ⱨǝⱪiⱪiy nanni beriwatidu. 33 Qünki Hudaning neni bolsa pütkül dunyaƣa ⱨayatliⱪ ata ⱪilidiƣan, ǝrxtin qüxküqidur.
34 — Tǝⱪsir, ⱨǝmixǝ bizgǝ xu nanni berip turƣaysǝn! — deyixti ular.
35 Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:
— Ⱨayatliⱪ neni ɵzümdurmǝn! Mening yenimƣa kǝlgǝn ⱨǝrkim ⱨeqⱪaqan aq ⱪalmaydu, manga etiⱪad ⱪilƣan ⱨǝrkim ⱨeqⱪaqan ussimaydu. 36 Lekin silǝrgǝ eytⱪinimdǝk, silǝr meni kɵrgǝn bolsanglarmu, etiⱪad ⱪilmaywatisilǝr.
37 Ata manga tapxurƣanlarning ⱨǝrbiri yenimƣa kelidu wǝ mening yenimƣa kǝlgǝnlǝrdin ⱨeqⱪaysisini ⱨǝrgiz taxliwǝtmǝymǝn. 38 Qünki ɵz iradǝmni ǝmǝs, bǝlki meni Əwǝtküqining iradisini ǝmǝlgǝ axurux üqün ǝrxtin qüxtüm. 39 Meni Əwǝtküqining iradisi bolsa dǝl xuki, uning manga tapxurƣanliridin ⱨeqbirini yittürmǝy, bǝlki ahirⱪi küni ularning ⱨǝmmisini tirildürüxümdin ibarǝt.    40 Qünki mening Atamning iradisi xuki, Oƣulƣa kɵz tikip ⱪarap, uningƣa etiⱪad ⱪilƣanlarning ⱨǝrbirini mǝnggülük ⱨayatⱪa erixtürüxtur; wǝ mǝn ahirⱪi küni ularni tirildürimǝn.
41 Əmdi Yǝⱨudiylar Əysaning: «Ərxtin qüxkǝn nan ɵzümdurmǝn!» degini üqün uningƣa narazi bolup ƣotuldixixⱪa baxlidi: 42 — «Bu Yüsüpning oƣli Əysa ǝmǝsmu? Atisinimu, anisinimu tonuydiƣan tursaⱪ, yǝnǝ ⱪandaⱪlarqǝ: — «Ərxtin qüxtüm!» desun?» — deyixǝtti ular.
43 Əysa jawabǝn ularƣa mundaⱪ dedi: — Mening toƣramda ɵzara ƣotuldaxmanglar. 44 Meni ǝwǝtkǝn Ata Ɵzi kixilǝrning ⱪǝlbini tartⱪuzmisa, ⱨeqkim mening yenimƣa kelǝlmǝydu; mening yenimƣa kǝlgǝn ⱨǝrbirini ahirⱪi küni tirildürimǝn. 45 Pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmilirida: «Ularning ⱨǝmmisigǝ Huda tǝripidin ɵgitilidu» dǝp pütülgǝndur. Xunga, Atining sɵzini tingxiƣan wǝ uningdin ɵgǝngǝn ⱨǝrbiri mening yenimƣa kelidu. 46 Biraⱪ bu birǝrkim Atini kɵrgǝn degǝnlik ǝmǝs; pǝⱪǝt Hudaning yenidin kǝlgüqi bolsa, u Atini kɵrgǝndur.  
47 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, manga etiⱪad ⱪilƣuqi mǝnggülük ⱨayatⱪa igidur. 48 Ⱨayatliⱪ neni ɵzümdurmǝn. 49 Ata-bowiliringlar qɵllǝrdǝ «manna» yegini bilǝn yǝnila ɵldi. 50 Lekin mana, ǝrxtin qüxkǝn nan dǝl xundaⱪki, birsi uningdin yegǝn bolsa ɵlmǝydu. 51 Ərxtin qüxkǝn ⱨayatliⱪ neni ɵzümdurmǝn; kimdǝkim bu nandin yesǝ, ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ yaxaydu. Mǝn beridiƣan xu nan bolsa mening ǝt-tenimdur, pütkül dunyadikilǝr ⱨayatⱪa igǝ bolsun dǝp, mǝn uni atimaⱪqimǝn.
52 Bu sɵz bilǝn Yǝⱨudiylar ɵzara talax-tartix ⱪilixiⱪa baxlap:
— Bu adǝm bizning yeyiximizgǝ ɵzining ǝt-tenini ⱪandaⱪ berǝlisun?! — deyixǝtti.
53 Xunga Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:
— Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝr Insan’oƣlining ǝt-tenini yemigüqǝ wǝ ⱪenini iqmigüqǝ, silǝrdǝ ⱨayatliⱪ bolmaydu. 54 Ət-tenimni yegüqi wǝ ⱪenimni iqküqi mǝnggülük ⱨayatⱪa erixkǝn bolidu wǝ mǝn uni ahirⱪi küni tirildürimǝn.    55 Qünki ǝt-tenim ⱨǝⱪiⱪiy ozuⱪluⱪ, ⱪenim bolsa ⱨǝⱪiⱪiy iqimliktur. 56 Ət-tenimni yegüqi wǝ ⱪenimni iqküqi mǝndǝ yaxaydu wǝ mǝnmu uningda yaxaymǝn. 57 Ⱨayat Ata meni ǝwǝtkǝn wǝ mǝn Atining bolƣanliⱪidin yaxawatⱪinimdǝk, meni yegüqi kixi ⱨǝm mening wasitǝm bilǝn yaxaydu. 58 Mana bu ǝrxtin qüxkǝn nandur. Bu nan ata-bowiliringlar yegǝn «manna»dǝk ǝmǝs; qünki ular «manna»ni yeyixi bilǝn ɵldi; biraⱪ bu nanni istemal ⱪilƣuqi bolsa mǝnggü yaxaydu!
59  Bu sɵzlǝrni u Kǝpǝrnaⱨumdiki sinagogda tǝlim bǝrginidǝ eytⱪanidi. 60 Xuning bilǝn uning muhlisliridin nurƣunliri buni angliƣanda:
— Bu tǝlim bǝk eƣir ikǝn! Buni kim anglap kɵtürǝlisun? — deyixti.
61 Biraⱪ ɵz iqidǝ muhlislirining bu toƣrisida ƣotuldaxⱪinini bilgǝn Əysa ularƣa:
— Bu sɵzüm silǝrni taydurdimu? 62 Əmdi mubada Insan’oƣlining ǝsli kǝlgǝn jayƣa kɵtürülüwatⱪinini kɵrsǝnglar, ⱪandaⱪ bolar?! 63 Insanƣa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi — Roⱨtur. Insanning ǝtliri bolsa ⱨeqⱪandaⱪ payda bǝrmǝydu. Mǝn silǝrgǝ eytⱪan sɵzlirim bolsa ⱨǝm roⱨtur wǝ ⱨǝm ⱨayatliⱪtur.    64 Lekin aranglardin etiⱪad ⱪilmiƣan bǝzilǝr bar, — dedi (qünki Əysa etiⱪad ⱪilmiƣanlarning wǝ ɵzigǝ satⱪunluⱪ ⱪilidiƣanning kim ikǝnlikini baxtila bilǝtti).
65 Xuning bilǝn u mundaⱪ dedi: — Mǝn xu sǝwǝbtin silǝrgǝ xuni eyttimki, Atamdin ata ⱪilinmisa, ⱨeqkim mening yenimƣa kelǝlmǝydu!
66 Xu waⱪittin tartip muhlisliridin heli kɵpi qekinip qiⱪip, uning bilǝn yǝnǝ mangmaydiƣan boldi. 67 Xunga Əysa on ikkiylǝndin:
— Silǝrmu, ⱨǝm mǝndin ketixni halamsilǝr? — dǝp soridi.
68 Simon Petrus uningƣa jawab ⱪilip:
— I Rǝb, biz kimning yeniƣa ketǝttuⱪ? Mǝnggü ⱨayatliⱪ sɵzliri sǝndilidur! 69 Wǝ xuningƣa ixǝnduⱪ wǝ xuni bilip yǝttuⱪki, sǝn Hudaning Muⱪǝddǝs Bolƣuqisidursǝn! — dedi.
70 Əysa ularƣa jawabǝn:
— Mǝn silǝr on ikkinglarni tallidim ǝmǝsmu, biraⱪ aranglarda birsi Iblistur! — dedi    71 (uning bu degini Ixⱪariyotluⱪ Simonning oƣli Yǝⱨudani kɵrsǝtkǝnidi, qünki Yǝⱨuda on ikkiylǝnning biri bolƣini bilǝn, keyin ɵzigǝ satⱪunluⱪ ⱪilidu).
 
 
6:1 «Galiliyǝ dengizi» — Israiliyǝning ximal tǝripidiki qong bir kɵl. Hǝritilǝrni kɵrüng. 6:4 Mis. 12:18; Law. 23:5, 7; Qɵl. 28:16; Ⱪan. 16:1. 6:5 Mat. 14:14; Mar. 6:34; Luⱪa 9:13. 6:7 «Ikki yüz dinarƣa nan alsaⱪmu...» — bir dinar yaki «dinarius» bolsa adǝttǝ bir ixqining bir künlük ⱨǝⱪⱪigǝ toƣra kelǝtti. 200 dinar bolsa, addiy ixqining yerim yilliⱪ kirimidin artuⱪraⱪ bolidu. 6:11 1Sam. 9:13. 6:13 «sewǝt» — grek tilida «ⱪol sewǝt», bǝlkim ikki ⱪollap kɵtüridiƣan sewǝtni kɵrsitidu. 6:14 «Dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!» — Musa pǝyƣǝmbǝrning bu pǝyƣǝmbǝr toƣruluⱪ aldin eytⱪan bexariti «Qɵl.» 18:15dǝ tepilidu. 6:14 Luⱪa 7:16; 24:19; Yⱨ. 4:19. 6:16 Mat. 14:23; Mar. 6:47. 6:19 «on-on bir qaⱪirimqǝ mangƣanda...» — grek tilida «yigirmǝ bǝx yaki ottuz «stadiyon»qǝ mangƣanda...». Bir stadiyon 185 metr, xunga ular ⱪirƣaⱪtin 6-5 kilometr mangƣanidi (bir qaⱪirim 500 metr ǝtrapidu). Dengizning uzunluⱪi 20 kilometr, kǝngliki 12 kilometr bolup, ular dengiz otturisiƣa yǝtkǝn bolsa kerǝk. 6:21 «u kemigǝ qiⱪipla, kemǝ dǝrⱨal ular baridiƣan yǝrgǝ yetip bardi» — «Zǝb.» 107:23-31ni kɵrüng. 6:21 Zǝb. 107:29-30 6:25 «Ustaz» — grek tilida «rabbi». 6:27 Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; 9:35; Yⱨ. 1:33; 3:16; 4:14; 5:37; 6:40, 54; 8:18; 2Pet. 1:17. 6:29 1Yuⱨa. 3:23. 6:30 Mat. 12:38; 16:1; Mar. 8:11; Luⱪa 11:29; 1Kor. 1:22. 6:31 «U ularƣa ǝrxtin qüxürülgǝn nan tǝⱪdim ⱪildi» — «Zǝb.» 78:24. «Ata-bowilirimiz qɵldǝ yürgǝndǝ, Zǝburda: «U ularƣa ǝrxtin qüxürülgǝn nan tǝⱪdim ⱪildi» dǝp pütülgǝndǝk, «manna»ni yegǝn — deyixti» — Ularning buni Əysaƣa deginidǝ kɵzdǝ tutⱪini: «Sǝn Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ ohxax «Dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan» xu pǝyƣǝmbǝr yaki Mǝsiⱨ bolsang, ǝmdi Musaƣa ohxax asmandin nan («manna») qüxürüxünggǝ toƣra kǝlmǝmdu?» degǝndǝk mǝnǝ idi. Əysa ularƣa «Bu nan bǝrgüqi Musa ǝmǝs, Hudadur» dǝp hataliⱪni tüzǝtkǝndin keyin (32-ayǝt) ɵzining «asmandin qüxkǝn ⱨǝⱪiⱪiy nan» ikǝnlikini qüxǝndüridu. 6:31 Mis. 16:4, 14; Qɵl. 11:7; Nǝⱨ. 9:15; Zǝb. 78:24, 25; 1Kor. 10:3. 6:35 Yǝx. 55:1; Yⱨ. 4:14; 7:37. 6:38 Mat. 26:39; Mar. 14:36; Luⱪa 22:42; Yⱨ. 5:30. 6:39 «Meni Əwǝtküqining iradisi... ahirⱪi küni ularning ⱨǝmmisini tirildürüxümdin ibarǝt» — «ahirⱪi küni» ⱪiyamǝt küni. 6:39 Yⱨ. 10:28; 17:12; 18:9. 6:40 Yⱨ. 3:16; 4:14; 6:27,54. 6:42 Mat. 13:55; Mar. 6:3. 6:44 Küy. 1:4; Yⱨ. 6:65. 6:45 Yǝx. 54:13; Yǝr. 31:33; Ibr. 8:10; 10:16. 6:46 «Biraⱪ bu birǝrkim Atini kɵrgǝn degǝnlik ǝmǝs; pǝⱪǝt Hudaning yenidin kǝlgüqi bolsa, u Atini kɵrgǝndur» — bǝzi alimlar bu ayǝttiki sɵzlǝrni Əysa ǝmǝs, bǝlki rosul Yuⱨanna qüxǝndürüx yolida ⱪoxup yazƣan, dǝp ⱪaraydu. Biz uning üqün anqǝ ispat kɵrmigǝqkǝ, yǝnila Əysaning ɵz sɵzi, dǝp oylaymiz. 6:46 Mat. 11:27; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 1:18; 7:29; 8:19. 6:47 Yⱨ. 3:16,36. 6:49 Mis. 16:4; Qɵl. 11:7; Zǝb. 78:24 6:50 «Lekin mana, ǝrxtin qüxkǝn nan dǝl xundaⱪki, birsi uningdin yegǝn bolsa ɵlmǝydu» — yaki «lekin mana, birsi uningdin yegǝn bolsa ɵlmǝydiƣan, ǝrxtin qüxkǝn nan muxu yǝrdidur». 6:51 Yⱨ. 11:26; Ibr. 10:5, 10. 6:52 Yⱨ. 3:9. 6:54 «ǝt-tenimni yegüqi» — yaki «ǝt-tenimni istemal ⱪilƣuqi». 6:54 Yⱨ. 3:16; 4:14; 6:27,40. 6:56 «ǝt-tenimni yegüqi» — yaki «ǝt-tenimni istemal ⱪilƣuqi». 6:58 Yⱨ. 3:13. 6:62 Mar. 16:19; Luⱪa 24:50; Yⱨ. 3:13; Ros. 1:9; Əf. 4:8. 6:63 «Insanƣa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi — Roⱨtur» — muxu yǝrdǝ «Roⱨ», xübⱨisizki, Hudaning Roⱨini kɵrsitidu. «Insanning ǝtliri bolsa ⱨeqⱪandaⱪ payda bǝrmǝydu» — «insanning ǝtliri» — Hudaƣa tayanmaydiƣan insanlarni kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki kirix sɵzimizdǝ «ǝt/ǝtlǝr» toƣruluⱪ bolƣan izaⱨatimizni kɵrüng. «Mǝn silǝrgǝ eytⱪan sɵzlirim bolsa ⱨǝm roⱨtur wǝ ⱨǝm ⱨayatliⱪtur» — demǝk, roⱨiy mǝnidǝ, adǝmning roⱨiƣa ⱨayat kirgüzidiƣan, mǝnggülük ⱨayat yǝtküzidiƣan. 6:63 2Kor. 3:6. 6:64 Yⱨ. 2:25; 13:11. 6:65 Yⱨ. 6:44. 6:68 Ros. 5:20. 6:69 Mat. 16:16; Mar. 8:29; Luⱪa 9:20; Yⱨ. 11:27. 6:70 «biraⱪ aranglarda birsi Iblistur!» — yaki «biraⱪ aranglarda birsi düxmǝndur!». «Iblis» degǝn sɵzning ɵz mǝnisi «düxmǝn, yaw». 6:70 Luⱪa 6:13. 6:71 «Ixⱪariyotluⱪ Simonning oƣli Yǝⱨuda...» — yaki «Simonning oƣli Yǝⱨuda Ixⱪariyotni...».