☰ Luⱪa 13
13
Towa ⱪilix yaki ⱨalak bolux
1 Xu qaƣda, birnǝqqǝ adǝm uningƣa waliy Pilatusning bir ⱪisim Galiliyǝliklǝrning ⱪenini tɵküp, ularning ⱪanlirini ular ⱪiliwatⱪan ibadǝthanidiki ⱪurbanliⱪning ⱪanliri bilǝn arilaxturƣanliⱪini mǝlum ⱪildi.□
2 U ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:
— Ularning bu azablarni tartⱪini üqün bu Galiliyǝliklǝrni baxⱪa Galiliyǝliklǝrdin gunaⱨi eƣir dǝp ⱪaramsilǝr? 3 Mǝn silǝrgǝ eytayki, undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki silǝr towa ⱪilmisanglar, ⱨǝmminglarmu ohxax aⱪiwǝttǝ ⱨalak bolisilǝr.□ 4 Siloam mǝⱨǝllisidiki munar ɵrülüp qüxüp, on sǝkkiz kixini besip ɵltürüp ⱪoyƣan, silǝr ularni Yerusalemda turuwatⱪan baxⱪlardin ⱪǝbiⱨ, dǝp ⱪaramsilǝr?□ 5 Mǝn silǝrgǝ eytayki, undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki silǝr towa ⱪilmisanglar, ⱨǝmminglarmu ohxax aⱪiwǝttǝ ⱨalak bolisilǝr.
 
Towa ⱪilmasliⱪning aⱪiwiti — mewǝ bǝrmǝydiƣan dǝrǝh
6 Andin u bu tǝmsilni sɵzlǝp bǝrdi:
— Mǝlum bir kixining üzümzarliⱪida tikilgǝn bir tüp ǝnjür dǝrihi bar ikǝn. U u dǝrǝhtin mewǝ izdǝp kǝptu, lekin ⱨeq mewǝ tapalmaptu. 7 U baƣwǝngǝ: «Ⱪara, üq yildin beri bu ǝnjür dǝrihidin mewǝ izdǝp keliwatimǝn, biraⱪ bir talmu mewǝ tapalmidim. Uni kesiwǝt! U nemǝ dǝp yǝrni bikardin-bikar igilǝp turidu?» dǝptu. 8 Lekin baƣwǝn: «Hojayin, uningƣa yǝnǝ bir yil tǝgmigǝyla. Bu waⱪit iqidǝ uning tüwidiki topilarni boxitip, oƣutlap baⱪay. 9 Əgǝr kelǝr yili mewǝ bǝrsǝ, yahxi hop! Biraⱪ bǝrmisǝ, kesiwǝtkǝyla» dǝptu baƣwǝn.
 
Xabat küni dok ayalni saⱪaytix
10 Bir xabat küni, u bir sinagogta tǝlim beriwatatti. 11 Mana xu yǝrdǝ on sǝkkiz yildin beri zǝiplǝxtürgüqi bir jin tǝripidin tutulup, dɵmqiyip ɵrǝ turalmaydiƣan bir ayal bar idi. □ 12 Əysa uni kɵrgǝndǝ, yeniƣa qaⱪirip:
— Hanim, sǝn bu zǝiplikingdin azad boldung! — dedi. 13 Andin u ⱪolini uning uqisiƣa ⱪoyuwidi, ayal dǝrⱨal ruslinip tik turup, Hudani uluƣlidi.
14 Biraⱪ sinagogning qongi Əysaning xabat küni kesǝl saⱪaytⱪinidin ƣǝzǝplinip, kɵpqilikkǝ:
— Adǝmlǝr ix ⱪilix kerǝk bolƣan altǝ kün bar, xu künlǝrdǝ kelip saⱪaytilinglar; lekin xabat künidǝ undaⱪ ⱪilmanglar, — dedi.□  ■
15 Xunga Rǝb uningƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:
— Əy sahtipǝzlǝr! Ⱨǝrbiringlar xabat küni torpaⱪ wǝ exikinglarni oⱪurdin yexip, suƣarƣili baxlimamsilǝr?! □  ■ 16 Əmdi Xǝytan mana on sǝkkiz yil boƣup kǝlgǝn, Ibraⱨimning bir ⱪizi bolƣan bu ayal dǝl xabat künidǝ bu sirtmaⱪtin boxitilsa, bu xabat künining yarixiⱪi bolmamdu?!□
17 U muxu sɵzni ⱪilƣanda, uningƣa ⱪarxi qiⱪⱪanlar hijalǝtkǝ ⱪaldi; biraⱪ halayiⱪ uning ⱪiliwatⱪan ⱨǝmmǝ ajayib ixliridin xadlinip yayridi.
 
Hudaning padixaⱨliⱪini uruⱪ wǝ hemirturuqⱪa ohxitidiƣan tǝmsillǝr
Mat. 13:31-33; Mar. 4:30-32
18 U sɵzini dawamlaxturup mundaⱪ dedi:
— Hudaning padixaⱨliⱪi nemigǝ ohxaydu? Mǝn uni nemigǝ ohxitay? ■ 19 U goya bir tal ⱪiqa uruⱪiƣa ohxaydu; birsi uni elip ɵz beƣida teriƣanidi; u ɵsüp yoƣan dǝrǝh boldi; asmandiki uqar-ⱪanatlar kelip uning xahlirida uwulidi.□
20-21 U yǝnǝ: — Hudaning padixaⱨliⱪini nemigǝ ohxitay? U huddi eqitⱪuƣa ohxaydu; bir ayal uni ⱪoliƣa elip, üq jawur unning arisiƣa yoxurup, taki pütün hemir bolƣuqǝ saⱪlidi, — dedi.□
  ■
 
Ⱨayatning tar ixiki
Mat. 7:13-14, 21-23
22 Əysa Yerusalemƣa ⱪarap sǝpirini dawamlaxturup, besip ɵtkǝn ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝr-yezilarda tǝlim berip mangdi. ■ 23 Birǝylǝn uningdin:
— I tǝⱪsir, ⱪutⱪuzulidiƣanlarning sani azmu? — dǝp soridi.
Əysa kɵpqilikkǝ mundaⱪ jawab bǝrdi:
24 — Silǝr tar ixiktin kirixkǝ kürǝx ⱪilinglar. Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, nurƣun adǝmlǝr kirǝy dǝp izdǝnsimu, ǝmma kirǝlmǝydu. ■ 25 Ɵyning igisi ornidin turup ixikni taⱪiƣandin keyin, silǝr taxⱪirida turup ixikni ⱪeⱪip: «Rǝb, bizgǝ aqⱪin!» dǝp yalwurƣili turƣininglarda, u silǝrgǝ jawabǝn: «Silǝrning nǝlikinglarni bilmǝymǝn» — dǝydu. ■ 26 Andin silǝr: «Biz sening aldingda yegǝn, iqkǝn, sǝnmu bizning koqilirimizda tǝlim bǝrgǝn» desǝnglar, 27 u yǝnǝ jawabǝn: «Silǝrning nǝlikinglarni bilmǝymǝn, mǝndin neri ketinglar, ǝy ⱪǝbiⱨlik ⱪilƣuqilar!» dǝydu. ■ 28 Silǝr Ibraⱨim, Isⱨaⱪ, Yaⱪup wǝ barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning Hudaning padixaⱨliⱪi iqidǝ ikǝnlikini, ɵzünglarning sirtⱪa taxliwetilgininglarni kɵrgininglarda, yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlar ƣuqurlaydu. ■ 29 U qaƣda, kixilǝr mǝxriⱪ bilǝn mǝƣribtin wǝ ximal bilǝn jǝnubtin kelixip, Hudaning padixaⱨliⱪida dastihanda olturidu. □  ■ 30 Xuning bilǝn mana, xu qaƣda aldida turƣanlardin arⱪiƣa ɵtidiƣanlar, arⱪida turƣanlardin aldiƣa ɵtidiƣanlar bar bolidu. □
  ■
 
Əysaning Yerusalemƣa baƣliƣan meⱨir-muⱨibbiti
Mat. 23:37-39
31 Dǝl xu waⱪitta birnǝqqǝ Pǝrisiylǝr Əysaning aldiƣa kelip uningƣa:
— Muxu yǝrdin qiⱪip ɵzüngni neriƣa al. Qünki Ⱨerod seni ɵltürmǝkqi, — dedi.
32 U ularƣa:
— Berip xu tülkigǝ eytinglar: Mana mǝn jinlarni ⱨǝydiwetip, bügün wǝ ǝtǝ xipa berǝrmǝn wǝ üqinqi küni takamullaxturulimǝn, dǝnglar. □ 33 Ⱨalbuki, bügün wǝ ǝtǝ wǝ ɵgünlükkǝ mengip yürüxüm kerǝktur; qünki ⱨeq pǝyƣǝmbǝrning ɵltürülüxi Yerusalemdin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ jayda mumkin bolmas.□
34 Əy Yerusalem, Yerusalem! Pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltüridiƣan wǝ sanga ǝwǝtilgǝnlǝrni qalma-kesǝk ⱪilidiƣan xǝⱨǝr! Mǝn ⱪanqǝ ⱪetimlap mekiyan ɵz qüjilirini ⱪanat astiƣa alƣandǝk sening baliliringni ⱪoynumƣa almaⱪqi boldum, lekin silǝr halimidinglar. □  ■ 35 Mana ɵyünglar taxlinip wǝyranǝ bolup ⱪalidu; wǝ mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝr «Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn kǝlgüqigǝ mubarǝk bolƣay!» demigüqǝ, meni yǝnǝ kɵrǝlmǝysilǝr. □  ■
 
 
□ 13:1 «... waliy Pilatusning ... ularning ⱪanlirini ular ⱪiliwatⱪan ibadǝthanidiki ⱪurbanliⱪning ⱪanliri bilǝn arilaxturƣanliⱪi» — ayǝttǝ «ibadǝthana» degǝn sɵz yoⱪ. Biraⱪ ⱪurbanliⱪ ⱪilix baxⱪa yǝrdǝ bolmaytti. «ⱪanliri... ⱪurbanliⱪning ⱪanliri bilǝn arilaxturdi» — demǝk, Pilatus ularni ibadǝthanida ibadǝt üstidǝ ɵltürüwǝtti. □ 13:3 «ⱨǝmminglar ohxax aⱪiwǝttǝ ⱨalak bolisilǝr» — bu sɵz bǝlkim Rim imperiyǝsi miladiyǝ 70-yilida Yerusalem wǝ baxⱪa xǝⱨǝrlǝrni wǝyran ⱪilixini wǝ xuning bilǝn tǝng dozahnimu kɵrsitixi mumkin. 5-ayǝtning mǝnisimu xundaⱪ. □ 13:4 «Siloam» — (ibraniy tilida «Xiloaⱨ») Yerusalemdiki bir mǝⱨǝllǝ. «Nǝⱨ.» 3:15 wǝ «Yǝx.» 8:6ni kɵrüng. «silǝr ularni Yerusalemda turuwatⱪan baxⱪlardin ⱪǝbiⱨ, dǝp ⱪaramsilǝr?» — «ⱪǝbiⱨ» muxu yǝrdǝ grek tilida «ⱪǝrzdar» dǝp ipadilinidu. □ 13:11 «... on sǝkkiz yildin beri zǝiplǝxtürgüqi bir jin tǝripidin tutulup...» — «jin» — Grek tilida «roⱨ». «ɵrǝ turalmaydiƣan bir ayal bar idi» — «ɵrǝ turalmaydiƣan» grek tilida «bexini kɵtürǝlmǝydiƣan». □ 13:14 «sinagogning qongi Əysaning xabat küni kesǝl saⱪaytⱪinidin ƣǝzǝplinip...» — uning ƣǝzǝplinixining üq sǝwǝbi bar idi: (1) ularning ⱪaidǝ-yosunliri boyiqǝ ayal kixi sinagogning otturiƣa kǝlmǝsliki kerǝk idi (ular kǝynidǝ olturatti yaki turatti); (2) yǝnǝ ⱪaidiliri boyiqǝ ǝr kixi ayal kixigǝ ⱨeq tǝgmsǝliki kerǝk, ⱨǝtta adǝttǝ natonux ayal kixigǝ gǝp ⱪilmasliⱪi kerǝk idi; (3) Əysa xabat künidǝ kesǝl saⱪaytti. ■ 13:14 Mis. 20:9; Ⱪan. 5:13; Əz. 20:12. □ 13:15 «Əy sahtipǝzlǝr! Ⱨǝrbiringlar xabat küni torpaⱪ wǝ exikinglarni oⱪurdin yexip, suƣarƣili baxlimamsilǝr?! » — buni «ixlǝx» yaki «hizmǝt ⱪilix» dǝp ⱨesablaxⱪa bolsimu, insan bu zuwansiz ⱨaywanlarƣa muxundaⱪ «insanpǝrwǝrlik» kɵrsǝtmisǝ, tolimu rǝⱨimsizlik bolatti. Undaⱪta insanƣa rǝⱨim kɵrsitixkǝ bolmamdu?! ■ 13:15 Mis. 23:5; Ⱪan. 22:4; Luⱪa 14:5. □ 13:16 «Ibraⱨimning bir ⱪizi bolƣan bu ayal» — «Ibraⱨimning ⱪizi» degǝn ibarǝ ayalning Ibraⱨimning ǝwladi ikǝnlikini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ, xundaⱪla bǝlkim uningda ⱨǝⱪiⱪiy etiⱪad bolƣanliⱪinimu kɵrsitixi mumkin. ■ 13:18 Mat. 13:31; Mar. 4:30. □ 13:19 «U , yǝni Hudaning padixaⱨliⱪi goya bir tal ⱪiqa uruⱪiƣa ohxaydu» — «ⱪiqa uruⱪi» Asiyadiki barliⱪ uruⱪlar iqidǝ ǝng kiqiki. «u ɵsüp yoƣan dǝrǝh boldi» — adǝttǝ ⱪiqa ɵsüp yetilgǝndǝ 2-3 metrliⱪ kɵqǝt bolidu. Lekin bu tǝmsildur; Hudaning padixaⱨliⱪining bǝzi jǝⱨǝtliri adǝttin taxⱪiri bolidu. Oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, tǝmsillǝrdǝ «ⱪuxlar» adǝttǝ jin-xǝytanlarni bildüridu (mǝsilǝn, 8:5ni kɵrüng). □ 13:20-21 «üq jawur un» — (yaki «üq kürǝ un») grek tilida «üq saton», ibraniy tilida «üq seaⱨ». Bir «saton» 7 kilogram idi; bu heli kɵp un bolup, yüz adǝmning tamiⱪiƣa yetǝtti. «Yar.» 18:6ni kɵrüng. Oⱪurmǝnlǝrgǝ yǝnǝ ayanki, tǝmsillǝrdǝ «eqitⱪu» yaki «hemirturuq» adǝttǝ yaman tǝsirlǝr (tǝkǝbburluⱪ, sahtipǝzlik)ni bildüridu (mǝsilǝn, 12:1ni kɵrüng). ■ 13:20-21 Mat. 13:33. ■ 13:22 Mat. 9:35; Mar. 6:6. ■ 13:24 Mat. 7:13. ■ 13:25 Mat. 25:11,12; Luⱪa 6:46. ■ 13:27 Zǝb. 6:8; Mat. 7:23; 25:12,41. ■ 13:28 Mat. 8:11, 12; 13:42; 24:51. □ 13:29 «kixilǝr mǝxriⱪ bilǝn mǝƣribtin wǝ ximal bilǝn jǝnubtin kelixip, Hudaning padixaⱨliⱪida dastihanda olturidu» — «mǝxriⱪ bilǝn mǝƣribtin wǝ ximal bilǝn jǝnubtin» kǝlgǝnlǝr Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Olturidu» baxⱪa izaⱨatlarda kɵrsitilgǝndǝk grek tilida «yatidu» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. ■ 13:29 Yǝx. 2:2; Mal. 1:11; Mat. 8:11. □ 13:30 «aldida turƣanlardin arⱪiƣa ɵtidiƣanlar, arⱪida turƣanlardin aldiƣa ɵtidiƣanlar bar bolidu» — grek tilida «ahirⱪilardin birinqisi bolidiƣanlar bar bolidu, birinqilǝrdin ahirⱪisi bolidiƣanlar bar bolidu» dǝp ipadilinidu. Bu ajayib ⱨǝⱪiⱪǝtning kɵp jǝⱨǝtliri bar; biraⱪ roxǝnki, xu künidǝ Huda ǝsli qaⱪirƣan Yǝⱨudiylar Hudaning padixaⱨliⱪida hijalǝtkǝ ⱪaldurulidu wǝ ǝsli butpǝrǝs bolƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr uningda izzǝtkǝ erixidu. ■ 13:30 Mat. 19:30; 20:16; Mar. 10:31. □ 13:32 «üqinqi küni takamullaxturulimǝn» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «üqinqi küni nixanimƣa yetimǝn» yaki «üqinqi küni ixlirimni tamam ⱪilimǝn». Lekin ixinimizki, tǝrjimimiz grek tiliƣa sadiⱪtur. Tɵwǝndiki izaⱨatni kɵrüng. «Berip xu tülkigǝ eytinglar: Mana mǝn jinlarni ⱨǝydiwetip, bügün wǝ ǝtǝ xipa berǝrmǝn wǝ üqinqi küni takamullaxturulimǝn, dǝnglar» — bu sirliⱪ gǝpning mǝnisi bǝlkim: «Manga ⱪalƣan ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ Huda manga bekitkǝn pilani boyiqǝ sǝndin ⱪorⱪmay ixlǝwerimǝn. Ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ mǝn Hudadin tapxuruwalƣan wǝzipǝmni tamam ⱪilimǝn wǝ xundaⱪla ɵzüm «takamullaxturulimǝn»» degǝndǝk boluxi mumkin. Uning üstigǝ, Mǝsiⱨning «takamullaxturulimǝn» degǝn sirliⱪ sɵzi, xübⱨisizki, kɵp jǝⱨǝtliktur. «Ibr.» 2:10dǝ ohxax ⱨǝⱪiⱪǝt tepilidu wǝ «ibraniylarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣruluⱪ azraⱪ tohtilimiz. □ 13:33 «Ⱨalbuki, bügün wǝ ǝtǝ wǝ ɵgünlükkǝ mengip yürüxüm kerǝktur» — Əysa bu sɵzni ⱪilƣanda tehi Galiliyǝ ɵlkisidǝ idi. Ⱨerodning Yerusalem bilǝn alaⱪisi yoⱪ idi, Galiliyǝni idarǝ ⱪilatti. Xunga bu 32-ayǝttiki sɵzning dawami: «Mǝnki Mǝsiⱨ Yerusalemƣa berixim kerǝk, lekin undaⱪ ⱪilixim Ⱨerodtin ⱪeqix üqün ǝmǝs, bǝlki Hudaning pilani bolƣanliⱪi üqün» degǝndǝk mǝnidǝ. «qünki ⱨeq pǝyƣǝmbǝrning ɵltürülüxi Yerusalemdin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ jayda mumkin bolma.» — bu kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp. Bu «kapir» Ⱨerod han Galiliyǝni baxⱪurƣini bilǝn Mǝsiⱨkǝ hǝtiri bolmaydu, lekin «Hudaning güzǝl xǝⱨiri»dǝ turuwatⱪanlar ahir berip Əysani ɵltüridu. Bu jümlidiki «mumkin bolmas» degǝnning baxⱪa hil tǝrjimisi: «ǝⱪil yǝtmǝs». □ 13:34 «Əy «Yerusalem, Yerusalem!» — Muⱪǝddǝs Kitabta, birsining bir adǝmning ismini yaki bir jayning namini tǝkrar ikki ⱪetim qaⱪirixi uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini ipadilǝp, uning ɵzigǝ ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu. «Mǝn ⱪanqǝ ⱪetimlap mekiyan ɵz qüjilirini ⱪanat astiƣa alƣandǝk sening baliliringni ⱪoynumƣa almaⱪqi boldum» — «sening baliliring» Yerusalemda turuwatⱪan Yǝⱨudiy hǝlⱪni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. ■ 13:34 Zǝb. 17:8; 91:4; Mat. 23:37. □ 13:35 «Mana ɵyünglar taxlinip wǝyranǝ bolup ⱪalidu» — «silǝrning ɵyünglar» muxu bexarǝttǝ: (1) muⱪǝddǝs ibadǝthana (u kinayilik bilǝn «Hudaning ɵyi» demǝydu): (2) pütkül Israil jǝmǝtini kɵrsitidu. Qünki rimliⱪlar miladiyǝ 70-yilida kelip, ularning muⱪǝddǝs ibadǝthanisini wǝyran ⱪilidu wǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪini dunyaning ⱨǝrbir bulung-puxⱪaⱪliriƣa tarⱪitiwetidu. «Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn kǝlgüqigǝ mubarǝk bolƣay!» — bu bolsa Yǝⱨudiy hǝlⱪining Mǝsiⱨni ⱪarxi elixida deyixigǝ tegixlik sɵzlǝrdur. Mǝsiⱨ Yerusalemƣa kirgǝndǝ gǝrqǝ mǝlum bir ⱪisim kixilǝr xundaⱪ sɵzni ⱪilƣini bilǝn («Luⱪa» 19:28-48ni, bolupmu 38-ayǝtni kɵrüng), (1) ularning undaⱪ degǝnliri sap etiⱪadtin bolmiƣan; (2) pütün hǝlⱪ undaⱪ degini yoⱪ, bǝlki ixǝnmigǝn. Xuning bilǝn Əysa Mǝsiⱨning muxu dunyaƣa ⱪayta kelixi, xundaⱪla Yǝⱨudiy hǝlⱪining uni ⱪayta kɵrüxi üqün pütkül hǝlⱪ awwal uni «Mǝsiⱨ-ⱪutⱪuzƣuqimiz», yǝni «Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn kǝlgüqi» dǝp etirap ⱪilixi kerǝktur (bu bexarǝt «Rim.» 11:25-27, «Zǝk.» 12:7-14 wǝ baxⱪa yǝrlǝrdǝ tepilidu). ■ 13:35 Zǝb. 69:25; 118:26; Yǝx. 1:7; Yǝr. 7:34; Mik. 3:12; Mat. 23:38; Ros. 1:20.
☰