18
Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Bolyu ganarrthaŋala Yathindja wäŋa, bala marrtjinan Gorinlilnha* wäŋalil.
Bolyu gan lakaraŋal Djesuwalaŋuwuy dhäwu ŋunhal Gorinnha wäŋaŋur
Paul preached about Jesus in Corinth
Acts 18.2-17
2-3 Ga ŋunhili Gorindja wäŋaŋur ŋayi Bolyu maḻŋ'maraŋal Djuwnhan bäpurruny yolŋuny, yäkuny ŋayi ŋunhi Guwila.* Yurr dhawal-guyaŋanany ŋayi ŋunhi ŋunhal wäŋaŋur Bunditj;* bunanany ŋayi ŋunhi Gorindja wäŋaŋur beŋurnydja ŋunhi Rawumŋurnydja wäŋaŋur yaka wiyin muka, maṉḏa miyalk nhanŋu yäku Buritjila.* Yurr maṉḏa ŋunhi ganarrthaŋalnydja ŋunhiyiny wäŋa Rawumdja, bili ŋuriŋi ŋurruḏawalaŋuy Rawumbuyyuny buŋgaway yäkuy Guludiyatjthu* gan mirithinan ŋaŋ'ŋaŋ'thurr Djuw malanhany yolŋuny walalany beŋuryiny wäŋaŋur. Bala maṉḏany ŋunhi Guwilany ga Buritjilany gan nhinan ŋunhiliyin Gorinnha wäŋaŋur, ga djämany maṉḏa gan ŋunhi wiṉiṉnha dharpuŋalnydja. Bala ŋayi ŋunhi Bolnydja dhunupan marrtjinan maṉḏaŋgal wäŋalila, bala ŋayi yan nhinanan gan ŋunhiliyin, bili ŋayiny ŋunhi Bolnydja yolŋu wiṉiṉ-dharpunhamirryi, balanyayi bili yan nhakun ŋunhiyi maṉḏa Guwila ga Buritjila. Ga djämany ŋayi gan ŋunhiliyin maṉḏaŋgalnha, walalnha rrambaŋin. Ga bitjarryi bili ŋuriŋiny ŋunhi Gänaŋ'maranhamirriynydja waluy ŋayi Bolyu gan waŋan mirithin yan walalany ŋunhili buku-ḻuŋ'thunamirriŋurnydja buṉbuŋur; djälthin ŋayi gan ŋurikiyi Djuw malaw yolŋu'-yulŋuw ga Gurikku yolŋuw walalaŋ, walal dhu yuwalkkuman yan märr-yuwalkthirr nhanŋu Garraywuny Djesuwnydja.
Ga ŋunhi maṉḏa Djälatjtja* ga Dimithiny* bunanan ŋunhiliyin beŋurnydja Matjataniyaŋurnydja* wäŋaŋur, bala ŋayi gan ŋunhi Bolyuny dhäwun' lakaraŋal bitjarra bili yan walu-ŋupara marŋgikuŋalnydja gan ŋunhi Djuw malanhany yolŋuny walalany ŋunhi Djesuny dhuwal yolŋu Maŋutji-dhunupayanhawuy yan God-Waŋarrwuŋ djuy'yunawuy.
Yurr walalnydja ŋunhiyi Djuw malany yolŋu walal yaka gan djälthin ŋurikiyi dhäwuw, ga waŋanany walal gan ŋunhi yätjkurr-lakaraŋalnydja ŋanyanhan Bolnhan, walal balaŋ bunha muka ŋanya yulŋuny. Bala ŋayipiny ŋunhi Bolnydja ḏiltjin-gurrupanmin walalaŋ, bala ŋayi waŋanan bitjarrnha walalaŋgal, “Ŋunhi nhuma dhu ga nhina barrkuny God-Waŋarrwalnydja, ŋunhiyiny nhakun nhumalaŋguwuynha gämurru', yakan ŋarrakuny, bili ŋarrany gan ŋunhi lakaraŋal nhumalaŋ yuwalk warray, bala nhumany ŋuli ga ŋunhi bäyŋun ŋäkuny ga märraŋuny. Dhipuŋurnydja gay'yi dhurrwaraŋur ŋarra nhumalany dhu ganarrthaman, bala ŋarra dhu marrtjin, ga lakaramany ŋarra dhu ga ŋunhi dhäwuny ŋurukuwurruŋgun ŋunhi Djan'tayilwu* yolŋuwnydja walalaŋ.”
Bala yan ŋayi Bolyuny ganarrthaŋala ŋunhiyiny Djuw malanhany yolŋuny walalany, bala ŋayi yan marrtjinan, ga nhinanany ŋayi gan ŋunhiliyin mulkuruwala yolŋuwalnydja yäkuwal Ditjiya-Djatjatjkalnha.* Ŋunhiyiny gan yolŋu ḏirramu buku-ŋal'yurr God-Waŋarrwun, ga wäŋany nhanŋu gan ŋurikiyi dhärran galki yan ŋunhi Djuw-malaw buku-ḻuŋ'thunamirriŋur buṉbuŋur gan dhärran. Ga ŋayiny ŋunhi Guritjpany,* märr-yuwalkmirriyin Garraywuny ŋuliwitjarra ŋunhi Bolwalaŋuwurra dhäwukurr ŋunhi ŋayi ŋurruḏawalaŋu gapman ŋurikiyi Djuw malaw buku-ḻuŋ'thunamirriw buṉbuw. Ga walal ŋunhi gurruṯumirrnydja mala nhanŋu ga dharrwa wiripuwurr yolŋu walal ŋunhiliyi Gorinŋur wäŋaŋur ŋäkul gan Bolnha dhäwupuy lakaranhawuy, bala walal gan yan dhunupan märr-yuwalkthinan, ga dhunupan walal gan ŋunhi ḻiya-ḻupthurra yulŋuny.
Waŋganydhuny munhay ŋayi Bolyu nhäŋal yolŋunhan wuŋuḻin', ŋayi gan dhärran, yurr Garray ŋayipi ŋunhi yulŋuny, bala ŋayi waŋanany bitjarra, “Way Bol. Yaka barrari ŋula yolkuny yolŋuw. Biyak bili gi baḏak yan lakaraŋuny, ga yaka ḏaḏawyurrnydja gandarrŋurnydja. 10 Bili ŋarrapiny dhuwaliyin nhokal galki yan. Yaka nhuna dhu ŋula yolthuny wutthundja, ga bäyŋu nhe dhu burakirr, bili dhiyaliyiny wäŋaŋur dharrwa ga nhina ŋarraku yolŋu walal.” Bitjarrnha ŋayi gan Garrayyu waŋanany ganydjarr-gurruparnydja ŋanya Bolnhany. 11 Bala ŋayi Bolnydja ŋunhiliyiny wäŋaŋur gan nhinan wiyinnha, waŋgany dhuŋgarra ga bulu ḻurrkun' ŋaḻindi. Ga bitjarra bili ŋayi gan ŋunhi lakaraŋalnydja walalaŋ marŋgikuŋalnydja God-Waŋarrwuny dhäruk.
12 Ga balanyamirriyyin ŋunhi, ŋayin ŋunhi Galiyawnha* buŋgawany ŋurikiyiny wäŋaw Yäkiyawnydja.* Ga walalnydja gan ŋunhi Djuw malany yolŋu walal waŋgany-manapanminan ḻuŋ'maranhaminan, bala walal ŋayathaŋala ŋanyanhany Bolnhany, bala gäŋala balayin ŋurikalyin ŋurruḏawalaŋuwala yolŋuwal dhä-birrka'yunarawnha. 13 Bala walal gan lakaraŋalnydja nhanukal bitjarra, “Dhuwandja ḏirramu yolŋu mirithirr yätjkurr, dharrwanhan ŋayi ga dhuwal bilmaramany yolŋunhany walalany buku-ŋal'yunaraw God-Waŋarrwun, ŋunhi yakan manymak nhakun limurruŋgalnydja romŋur.”
14 Ŋayi balaŋ ŋunhi waŋanha muka Bolnydja, yurr ŋayin ŋunhiyin ŋurruḏawalaŋun yäku Galiyawnydja waŋan ŋurikiwurruŋgalnydja Djuw malawalnydja yolŋuwal walalaŋgal bitjarrnha, “Ŋuli balaŋ ŋayi dhiyaŋiyi yolŋuy djäma ŋula nhäny yätjkurrnydja, ga bakmaranhany ŋayi balaŋ ŋunhi Rawumbuynydja rom, ŋarrany balaŋ ŋunhi buthuru-bitjuna muka nhumalaŋ, ŋänha nhumalany dhäruktja. 15 Yurr nhumany ga dhuwal dhä-ḏälthinyamirrnydja waŋanhamirr nhumalaŋgiyingalnha yan nhuma romŋur mala; yänan nhuma ga dhuwal waŋanhamirrnydja dhärukŋura mala ga yäkuŋura ŋula nhäŋura malaŋuŋur. Gatjuy, nhumapin dhu ḏaḏawmaranhamirr dhipuŋuryiny mala mariŋur, ŋarrany dhu ga yakan dhuwaliyi mala nhumalaŋ ŋupan mala-djarr'yun.” 16 Bala ŋayi yan dhawaṯmaraŋalnha walalany ŋaŋ'ŋaŋ'thurra beŋuryiny ŋunhi wäŋaŋur.
17 Ga dhäŋur beŋuryiny walal ŋayathaŋala ŋunhin ŋurruḏawalaŋunhany yolŋuny yäkuny Djutjthanitjnhan,* bala walal ŋanya gan bartjunmaraŋala, ŋunhala ŋunhi warraŋulnha galki ŋunhi buṉbu gan dhärran waŋanhaminyawuy. Yurr ŋayiny ŋunhiyiny Galiyawnydja* yäku yolŋu bäyŋun ŋula waŋanha gulmaranhany walalany beŋuryi ŋunhi mariŋur.
Bol balayi roŋiyin Yandiyuklilyi wäŋalil
Paul returned to Antioch
Acts 18.18-23
18 Yo, ŋunhi ŋayi gan Bolnydja wiyinnha nhinan ŋunhiliny wäŋaŋur Gorindja ŋurikiwurruŋgalnha Garraywalaŋumirriwalnha yolŋuwal walalaŋgal, ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi walalany ganarrthaŋala. Bala ŋayi marrtjinany marthaŋayyun balayi roŋiyin Djiriyalil* makarrlil wäŋalil, ga malthurrnydja nhanŋu ŋunhi yolŋuny maṉḏa Buritjilan* ga Guwilan*. Yurrnha ŋayi ŋunhiyiny ganarrthaŋal wäŋa Djin'kiriyany,* ŋayi ŋathil ŋunhi ŋurruŋuny ŋunhiliyiny wäŋaŋur wäwun'-nhirrpanmin ŋanyapinya ŋayi God-Waŋarrwal, bala yan ŋayi ḻiyany wiriny'tjunminan ŋanyapinyany ŋayi, ŋunhiyiny nhakun ŋayi milkunhaminan ŋunhiyin wäwun'-nhirrpanminyawuynha.
19-21 Yo, marrtjinany walal gan ŋunhi marthaŋayyuny, yan bili ga dhawaṯthurr ŋunhala wäŋaŋur Yipatjatjnha,* ga ŋunhiliyi ŋayi ganarrthaŋal maṉḏanhany Biritjilanhany ga Guwilanhany ga dhunupan ŋayiny marrtjin balan ŋunhi Djuw malawalnha buku-ḻuŋ'thunamirrilila buṉbulilnydja, bala walal gan waŋanhaminan ŋunhiliyin ŋayipi Bol ga wiripuwurr yolŋu walal. Yurr wiripuwurruynydja ŋunhi yolŋuy walal waŋan ŋanya bitjarra, “Nhinany nhe dhu dhiyal ŋanapurruŋgalnydja märr-wiyin,” bitjarr. Ga ŋayiny Bolnydja waŋan yaka'yurr; märr-gurriri yan ŋayi nhinanany, bala ŋayi walalany ganarrthaŋala marrtjinan. Bala ŋayi waŋanany bitjarra, “Yalalany ŋarra dhu mak roŋiyirra, bäy ŋayi dhu ŋayipi God-Waŋarryu lakaram ŋarraku roŋiyinyaraw.” Bala ŋayi Bolnydja marrtjinan beŋuryiny wäŋaŋur marthaŋayyun, yurr maṉḏany ŋunhiliyin banydjin ŋurr'yurr Buritjilany ga Guwilany Yipatjatjnha wäŋaŋur.
22 Yo, ŋayiny ŋunhi Bolnydja wiyinnha gan marrtjin, yan bili ga bunan ŋayi Djitjariyan* wäŋaŋur yäkuŋur. Bala ŋayi yan dhunupan marrtjinan Djurutjalamlila, bala walal gan märr-ŋamathinyaminan walalaŋguwuy walal Bol ga ŋunhiwurr yolŋu walal Garraywalaŋumirr wäŋa-ŋunhiŋuwuyyi mala. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi marrtjin roŋiyindhi Yandiyuklila wäŋalil. 23 Ga ŋunhili Yandiyuktja wäŋaŋur ŋayi walalaŋgal nhinan märr-gurriri, ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi walalany ganarrthaŋala. Ga buluny ŋayi gan marrtjin ŋuliwitjarra makarrkurr wäŋakurr yäkukurr Galatjiyakurra* ga Buritjiyakurra;* marrtjinany ŋayi gan ŋunhi ḻiw'maraŋala, marrparaŋguŋala marrtjin walalany ga, ganydjarr-gurrupara, ŋunhiwurrunhan ŋunhi Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny walalany.
Yapulitjthuny gan marŋgikuŋal yolŋu'-yulŋuny ŋunhal Yipatjatj wäŋaŋur ga Gorin
Apollos preached in Ephesus and Corinth
Acts 18.24-28
24 Yo, waŋgany yolŋu marrtjin bala Yipatjatjlil* wäŋalil, yurr ŋayi ŋunhi Djuw yolŋuny, yäku Yapulitj,* ŋunhaŋuwuy Yaliktjandiriyapuy* wäŋapuy, ga dhuwaliyi ŋunhi yolŋu marŋgi mirithirr God-Waŋarrwalaŋaw dhärukku, ga waŋanany ŋayi gan lakaraŋalnydja dhawaṯmaraŋalnydja dhäruktja dhunupa yan. 25 Yo, ŋayi gan ŋunhiyi marŋgithinany ŋäthil yan ŋurruŋu Garraywalaŋaw yan romguny, bala ŋayi gan mirithinan marŋgikuŋalnydja lakaraŋalnydja dhunupan yan Djesuwalaŋuwuynha dhäwuny'. Yurr yaka ŋayi ŋunhi bukmakkuny marŋgi; marŋginy ŋayi ŋunhi dhäwuwny'tja ŋuriki yan bili ŋunhi Djondhu gan ḻiya-ḻupmaraŋal yolŋuny walalany, ŋäthilmirriyaŋal walalany ŋuriki ŋunhi ŋayi dhu Djesu buna. 26 Yo, dhuwaliyiny ŋunhi yolŋu Yapulitjtja yäku bunan ŋunhiliyi Yipatjatjtja wäŋaŋur, bala ŋayi gan marŋgikuŋalnydja lakaraŋalnydja ŋunhala ŋunhi Djuw malawalnha buku-ḻuŋ'thunamirriŋura buṉbuŋurnydja. Ga maṉḏany ŋunhi Buritjilaynydja* ga Guwilaynydja* ŋäkul ŋanya ŋunhiwiliyi, bala yan maṉḏa gaḏaymara ŋanya Yapulitjnhany maṉḏaŋgiyingala wäŋalil, ga ŋunhiliyin maṉḏa gan ŋunhi dhuwurr-lakaraŋalnydja God-Waŋarrwalaŋawuynydja rombuy, bukmak yan maṉḏa gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhanukal.
27 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi marŋgithinany ŋunhiyi yolŋuny, bala ŋayi waŋanan bitjarra, “Ŋarrany dhu dhuwal marrtjin Yäkiyalila* wäŋalil,” bitjarr. Ga walalnydja ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy walal wäŋa-ŋunhiŋuwuyyi Yipatjatjpuyyuny mala gan guŋga'yurra ŋanya ŋayaŋu-rur'maraŋala, bala walal marrtjin wukirrin djorran' ŋurikiwurruŋgun Garraywalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ ŋunhawalnydja Yäkiyalilnydja wäŋalil, wukirriny walal ŋunhi djorrany' bitjarr, “Gumurr-ŋamathi walal nhanŋu dhiyakiyi yolŋuw Yapulitjkuny.” Bala ŋayi yan dhunupan marrtjinan, ga ŋunhiliyiny wäŋaŋur ŋayi ŋunhi yuwalkkuŋalnha yan guŋga'yurrnydja wäŋa-ŋunhiŋuwuynhany yolŋuny walalany, ŋunhi walalnydja ŋäthil yan märr-yuwalkmirriyin Garraywu bili ŋuriŋin ŋunhi God-Waŋarrwalnha märr-ŋamathinyaray.
28 Yo, waŋanany ŋayi gan ŋunhi Yapulitjtja ŋurikiwurruŋgalyiny Djuw malawalnydja yolŋuwal walalaŋgal dhärukthuny ganydjarrmirriynha ga dhunupaynha, beŋura yanan ŋunhi dhuyuŋura djorra'ŋurnydja; lakaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi dhawaṯmaraŋalnydja ŋanyanhan Djesunhan ŋunhi ŋayiny Maŋutji-dhunupayanhawuy God-Waŋarrwuŋ. Yurr ŋuriŋiwurruyyiny Djuw malaynydja yolŋuy walal bäyŋun ŋula waŋgany dhäruk maḻŋ'maranha buku-roŋanmaranharawnydja nhanŋuny.
* 18:1 Corinth * 18:2-3 Aquila; Pontus; Priscilla; Claudius * 18:5 Silas; Timothy; Macedonia * 18:6 Gentiles * 18:7 Titius Justus * 18:8 Crispus * 18:12 Gallio * 18:12 Achaia * 18:17 Sosthenes; Gallio * 18:18 Syria; Aquila; Priscilla; Cenchreae * 18:19-21 Ephesus * 18:22 Caesarea * 18:23 Galatia; Phrygia * 18:24 Ephesus; Apollos; Alexandria * 18:26 Priscilla; Aquila * 18:27 Achaia; Apollos