11
Djesuy marŋgikuŋalnha nhanŋuwuy ŋayi malthunamirrinhany walalany bukumirriyanharawnha
Jesus taught his disciples how to pray
Luk 11.1-13
(Mathuyu 6.9-13; 7.7-11)
Waŋganydhuny waluy ŋayiny gan Djesuny bukumirriyaŋala ŋula wanhamin wäŋaŋur, ga ŋunhi ŋayi dhawar'yurrnydja bukumirriyanhaŋurnydja, bala ŋayiny waŋganydja malthunamirr nhanŋu waŋan bitjarra, “Way Garray, Djondhuny gan ŋunhi marŋgikuŋal nhanŋuwuynydja ŋayi malthunamirriny walalany ŋunhi nhaltjan walal dhu ga bukumirriyam. Ga nheny dhu napurrunhany marŋgikumdhi, ŋunhi nhaltjan napurr dhu ga bukumirriyam?”
Ga ŋayiny Djesuny waŋan walalaŋguny bitjarra, “Ŋuli nhuma dhu bukumirriyamany ga, bitjanna nhuma dhu ŋunhi waŋany gam',
‘God-Waŋarr Mäḻu' ŋanapurruŋ,
nheny ŋunhi yäku yindi warray, ga wokthunamirr.
Ŋanapurr nhuna ga dhuwal ŋäŋ'thundja
nhe dhu dhanuŋdhunna God-Waŋarrwuny rom ŋanapurruŋgala ŋayaŋulilnydja.
Ŋathany ŋanapurruny maranhu-gurrupula dhiyakuny bala waluw.
Bäy-lakaraŋ ŋanapurruŋ yätjkurruwuynydja djämapuy,
biyak yan bili nhakun napurr ŋuli ga bäy-lakaram ŋurikiwurruŋ ŋunhi wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ
ŋunhi walal ŋuli ga ŋanapurruny ŋayaŋu-yätjam.
Yaka ŋanapurruny gäŋu gumurr-ḏälkurrnydja romgurr,
birrka'yurrnydja ŋanapurruny ga mala-djarr'yurrnydja.
Ga bitjanna nhuma dhu ŋunhi bukumirriyamany.’ ”
Ga bulu ŋayi Djesu waŋan nhanukiyingalaŋaw ŋayi malthunamirriw walalaŋ bitjarr, “Ŋuli balaŋ nhe dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu marrtji nhokiyingalaŋuwal nhe ḻundu'mirriŋuwalnydja wäŋalil, ŋunhi ŋula nhaliynydja waluy mak djeḏany, ga ŋäŋ'thun nhe dhu ŋanya ŋula nhaku ŋathaw bitjan, ‘Way ḻundu marrkapmirr, ŋatha ŋarrany gurrupul go, bili ḻundu'mirriŋu ŋarraku ŋunha bunan beŋur barrkuŋur wäŋaŋur, ga ŋarrapiny dhuwal dhäparŋ'nha, ŋathamiriwnha.’ Ga ŋunhi ŋayi dhu ḻundu'mirriŋuny nhuŋu waŋa buku-bakmaram bitjandja, ‘Gatjuy waṉḏin, yaka ŋarrany yakurr dhirr'yurr! Dhurrwarany dhuwal bilin ḏälnha dhaḻ'yunawuynha, ga bulu napurr dhuwal yakurr yindin ga ŋorra, napurr djamarrkuḻi' ŋarraku ga ŋarrapi. Yakan ŋarra dhu rur'yun nhuŋu ŋula nhakuny gurrupanaraw.’ Ga bitjanna ŋayiny dhu ŋunhi ḻundu'mirriŋuny nhuŋu buku-bakmaram. Mak ŋayi dhu ŋunhi yakan djälthirr nhuŋu guŋga'yunaraw, ga gurrupan ŋayi nhuna dhu ŋula nhäny bäyŋun, bäydhi ŋayi ŋunhi galkipuynydja ḻundu'mirriŋu. Yurr rur'yun yan ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu, bala ŋayi dhu gurrupanna nhuŋu ŋunhi nhaku nhe ga djälthirr, bili nheny dhu ga ŋunhi buku-ḏuwaṯthunna ŋäŋ'thun. Walal, dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu lakaraman. Ŋäŋ'thurr God-Waŋarrnhany ŋula nhakuny, märr ŋayi dhu nhuna gurrupanna yan. Gatjuy ḻarruŋun, bala nheny dhu maḻŋ'maraman. Ga dhurrwarany wutthu'-wutthurra, galkithin nhanukal, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny nhuŋu dhurrwarany ḻapmaraman, gumurr-ŋamathirra manapan nhuŋu. 10 Bili ŋuli balaŋ dhu ŋula yolthu walal ŋäŋ'thundja ŋanya God-Waŋarrnhany, bala walalnydja dhu ŋunhi yänan märraman nhanukuŋuny, ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga yuwalkkumany yan ḻarrum, ŋayiny dhu God-Waŋarrwuŋuny maḻŋ'maraman yan. Ga wiripuny ŋunhi yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga bitjan bili dhurrwara wutthu'-wutthun, ga galkithirr nhanukal, ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhanŋu ḻapmaraman, galkikuman manapan ŋanya nhanukiyingala ŋayi. 11 Nhuma ŋunhi bäpa'mirriŋu walal, ŋunhi nhumalany ŋuli gäthu'mirriŋuynydja walal nhumalaŋgal ŋäŋ'thun guyawnydja, ga nhän nhumany ŋuli gurrupan walalaŋguny … bäpin? Ŋany nhä? 12 Ga ŋuli ŋayi dhu nhuna yothuy nhokal ŋäŋ'thun mapuwny'tja, ga nheny dhu nhän nhanŋuny gurrupan? … buthuŋun? 13 Yurr bäydhi nhuma ŋunhi dhuwurr-yätjkurrnydja bäpa'mirriŋu walal, yurr nhuma ŋuli ga ŋunhi gurrupandja nhumalaŋgalaŋaw gäthu'mirriŋuwnydja walalaŋ manymak yan nhäny mala. Ga nhumalaŋguny Bäpa'mirriŋu djiwarr'puynydja bulu warray wetj-ḏumurr, djuḻkmaraman ŋayi ga nhumalanhany nhanukiyingalnydja ŋayi wetjthu. Ga yuwalk yan ŋayi dhu ŋunhi gurrupandja ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnhany ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal dhu ga ŋäŋ'thundja ŋanya.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal.
Djesu ga Beltjibul
Jesus and Beelzebul
Luk 11.14-26
(Mathuyu 12.22-30; Mäk 3.20-27)
14 Yo. Waŋgany yolŋu gan nhinan dhärukmiriw muŋmuŋ, yakan ŋayi ŋuli ganha ŋunhi waŋanhany, bili wakinŋuy birrimbirryu ŋanya gan ŋunhi ŋayathaŋalnydja dhärukmiriwyaŋalnydja. Yurr ŋayiny gan ŋunhi Djesuynydja ŋunhiyi birrimbirrnhany mala dhawaṯmaraŋala ŋurikalyiny ḏirramuwal, ga dhunupan ŋayi ŋunhiyi ḏirramuny dhärukmirriyinan, waŋanan gan dhika manymakkuŋala. Bala walalnydja ŋunhi yolŋuynydja walal gan ŋäkulnydja ŋanya ganyim'thurra waŋanhawuynydja. 15 Ga walalnydja gan ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal waŋanhaminan lakaranhaminan bitjanminan, Ŋunhiny ŋayi gan ŋurikalyin Beltjibulwala* ganydjarryu dhawaṯmaraŋal ŋunhiyiny wakinŋumirrinhany birrimbirrnha mala, ŋunhi ŋayi buŋgawan walalaŋ ŋurikiyin ŋunhi birrimbirrwun malaŋuw.
16 Ga wiripuwurruy yolŋuy walal birrka'yurr ŋanya, yan walal gan maḻŋ'maraŋal nhanukal waŋan bitjarr, “Way, ŋuli nhe gi dhuwal God-Waŋarrwalnydja ganydjarryu djäma, gatjuy mak bulu nhe dhu djäma ŋuriŋiyi ŋoy-ganyim'thunamirriy romdhu märr napurr dhu nhäma.” 17 Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny marŋgithin walalaŋ, ŋunhi nhaltjarr walal gan guyaŋan djarrpi'kuŋal, bala ŋayi waŋanan walalaŋ bitjarra, “Nhalayak balaŋ ŋunhi mokuywalnydja ganydjarryu dhawaṯmaraŋ ŋunhi mokuynhany birrimbirrnha? Ŋuli dhu ga ŋunhi yolŋu walal mala-wulkmaranhamirrnydja waŋganyŋurnydja wäŋaŋur, bala walal dhu ga bunhamirra bala räli'yunmirra, bala dhu ŋunhi malany walal dhawar'yunna. Ga ŋuli dhu ga gurruṯumirr mala bitjandhi bili yan barrkuwatjkunhamirr, bala dhu ga bunhamirra nhakun, ŋunhiyiny walal dhu malany dhawar'yunna yan warrpam'nha. 18 Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi djaytindhu buma djaytinnhany yan, nhanŋuny dhu ŋunhi romdja dhawar'yunna, winya'yunna dhu. Ga nhumany ŋuli ga ŋunhi bitjan lakaram yanbi ŋarrany ŋuli gi ŋunhi dhawaṯmaraŋ ŋunha wakinŋunhany mala birrimbirrnha ŋurikalyin ganydjarryuny Beltjibulwalnha? 19 Ga nhämirr ŋunhi nhumalaŋguwuynydja malthunamirr walal? Yolkal walalnydja ŋuli ga ŋunhi ganydjarryu bitjandhiyi djäma? Ŋurikalyi bili yan yätjkurruwal? Ŋany bäyŋu, muka? Yo. Ŋuriŋiwurruy bili yan nhumalaŋgal yan malthunamirriy walal ŋuli ga ŋunhi nhumalanhany yätjkurr-lakaram. 20 Yo. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal dhawaṯmaram ŋunhi wakinŋunhany birrimbirrnha mala ŋuriŋi bili yan waŋganydhu, God-Waŋarrwal yan ganydjarryuny, ga dhuwalatjandhin nhuma dhu ŋunhi dharaŋandja, ŋunhi God-Waŋarrwuny rom bilin maḻŋ'thurra dhiyalnydja nhumalaŋgalnydja.”
21 “Yo. Ŋunhi ŋayi yolŋu ganydjarr-ḏumurrnydja, ŋayiny dhu ga dhärran girri'-ŋamathinyawuynha, goŋ-garamirra, ḏälnha, djägan ŋayi dhu wäŋawnydja nhanukiyingalaŋaw ŋayi ga girriwny'tja manymakkuman, ga yakan dhu ŋunhi nhanukalaŋuŋur ŋula djaw'yun yolthuny. 22 Ga ŋunhiyi ḏirramu ganydjarr-ḏumurrnydja ŋunhi ŋayi ŋuli ga märr-yuwalkthirr, ga märr-nhirrpanmirr ŋurikiyin bili yan maripuywun girriw' nhanukiyingalaŋaw ŋayi. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi wiripu yolŋu marrtji bulun gal'ŋu ganydjarr-ḏumurr, ḏälnha mirithirra, bala ŋayi dhu buman ŋunhi wiripuŋunhany yolŋuny, ŋunhi ŋayi ŋuli ga guyaŋanhamirr ŋanyapinya ŋayi yanbi ŋayi ganydjarr-ḏumurra. Ŋayiny ŋanya dhu wiripuŋuynydja yolŋuy djuḻkmaraman, bala nhanŋu dhu ŋunhi girriny' mala maripuynydja djaw'-djawyunna, bukmaknha. Djaw'yunna ŋayi dhu ŋunhi girriny' mala nhanŋu, bala mala-wulkmaraman marrtji, bala dhu gurrupanna marrtji wiripuwurruŋgun yolŋuw walalaŋ.”
23 “Ga ŋuli ŋayi ŋula yol yolŋu yakany ŋarrakalnydja gali'ŋur, ŋayiny ŋunhiyiny marimirra ŋarraku. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolthu yolŋuy bäyŋuny ḻuŋ'maram räliny ŋarrakalnydja, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu balanyayiny ḻatjuwarr'maranhamirra, ŋaŋ'ŋaŋ'thunna ga yolŋunhan walalany ŋarrakalaŋaŋurnha.”
24 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesuy lakaraŋal bitjarra gam', “Ŋunhi ŋuli yätjkurrnydja birrimbirr dhawaṯthun yolŋuwalnydja ŋayaŋuŋur, bala ŋayi ŋuli ŋunhi marrtjin ḻarruman wiripuŋuwnha wäŋaw, wanhal ŋayi dhu maḻŋ'maram wiripun wäŋa bala nhinan. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi bäyŋuny maḻŋ'maram, bala ŋayi ŋuli waŋanhamirra ŋanyapinya ŋayi bitjanmirra, ‘Roŋiyirra ŋarra dhu dhuwal balayi bili wäŋalil ŋunhi wanhami ŋarra gan ŋäthil nhinan.’ 25 Bala ŋayi ŋuli marrtjin roŋiyirra balayi bili wäŋalil, ga nhämany ŋayi ŋuli ŋunhiyi wäŋany manymaknha, ḏarrtjalknha ga yolŋumiriwnha, ŋayilpin', 26 bala ŋayi ŋuli ŋunhi dhunupan marrtjin, bala wiripuwurrunhan garr'yun bulu 7-nhan yätjkurruny birrimbirrnha mala, ḏälmirra mirithirra. Ga ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu ŋayaŋu-waṯaŋuny mirithirra yätjirr walalaŋgal ŋayathanharaynydja, djuḻkmaraman ŋayi dhu ŋunhi nhäthinya ŋayi gan ŋäthil nhinan.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuynydja lakaraŋal.
Yol dhika yolŋu walal ŋuli ga yuwalktja goŋmirriyirr?
Who are the truly happy people?
Luk 11.27-28
27 Yo. Dharrwan ga ŋunhi mirithirra yolŋuny walal buthuru-bitjurrnydja nhanŋu Djesuwnydja. Ga ŋayiny bäy marrtjin waŋganydja miyalk yatjurr warray ŋunhiliyiny malaŋur bitjarr gam', “Nhuŋuny mak ŋuli ga dhuwal ŋäṉḏi'mirriŋu mirithirr ŋayaŋu-djulŋithirr, nhokal muka ŋunhi ŋayi gan gäŋal nhuna ga djäga nhuŋu ŋayi gan nyumukuṉiny'ku.” 28 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal balany bitjarra, “Yaka. Buluny ga mirithirrnydja ŋayaŋu-djulŋithirr ŋunhiwurrnha yolŋuny walal ŋunhi walal ŋuli ga ŋäman God-Waŋarrwun dhäruk, ga bulu walal ŋuli dhäruk nhanŋu märram, bala yan djäman.”
Yolŋuy walal dhar'thar-gurrupar Djesuny ŋoy-ganyim'thunamirriwnha ŋurikin romgu djämawnha milkunharaw
The people demanded that Jesus show them a miracle
Luk 11.29-32
(Mathuyu 12.38-42; Mäk 8.12)
29 Ga dharrwan mirithirra ŋunhi yolŋuny walal marrtjin ḻuŋ'thurr nhanukalnydja Djesuwalnydja, bala ŋayiny waŋanan walalany bitjarra, “Dhuwal nhuma yolŋu walal ŋunhi nhuma ga dhiyaŋ bala nhina dhiyal, dhuwandja nhumany dhuwurr-yätjmirra yan mirithirra, bili nhuma ganha ŋunhi yaka märr-yuwalkthinya ŋarraku. Nhumany ga dhuwal dhar'thar-gurrupan ŋarrany djämaw manymakku ŋoy-ganyim'thunamirriw romgu milkunharaw. Yurr ŋarrany dhu dhuwal yaka yänayiny djäma milkumany nhumalaŋgal. Ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal ŋunhi wäŋa-Ninapawuyyuny* mala bilin gan nhäŋala, bala yan walal ŋunhi dharaŋara God-Waŋarrwuny ganydjarr, ŋunhi ŋayi Djawuna* dhawaṯthurr beŋur ŋunhi ŋarirri'wal guḻunŋur walŋa yan. 30 Yo, ŋuriŋiyin ŋayin gan Djawunaynha yolŋuy maŋutji-dhunupayaŋalnydja walalaŋguny Ninapalilnydja wäŋalil. Ga balanyayi bili nhakun ŋunhi Djawuna yolŋu, ŋayiny dhu ga Yolŋuynydja Gäthu'mirriŋuy lakaram dhunukthunukman nhumalanhan ŋunhiwurrunhan ŋunhi nhuma ga dhiyaŋun bala gäthurnha nhina. 31 Ga be baman'tja ŋäthil buŋgawa miyalk wäŋa-Djepawuy* marrtjin beŋur barrkuŋur wäŋaŋur, ŋänharaw nhanŋu Djalamangu,* bili ŋayi ŋunhi mirithirr ḻiya-djambatj balanya yolŋu ya, ga ŋayiny gan ŋunhiyi miyalktja mirithin yan djälthin marŋgithinyarawnydja nhanukalaŋaw dhäwuwny'tja. Ga balanyamirriy waluy dhä-dhawar'yunamirriynydja ŋunhi, ŋayiny boŋguŋ ŋunhiyiny miyalk wäŋa-Djepawuynydja dhärriny, bala ŋayi dhu waŋiny, yätjkurr-lakaraŋun nhumalanhan, ŋunhi nhuma ga dhiyaŋun bala nhina. Bili waŋgany yolŋu dhiyal nhumalaŋgal malaŋur mirithirra ŋayiny ḻiya-djambatj, djuḻkmaraman ŋayi ga ŋunhiyiny ḏirramuny yäkuny Djalamannhany, bala nhumany ga ŋapay-ŋurrkaman ŋanya, ŋuyulkthirra manapan nhanŋuny. 32 Yo. Ga walalnydja dhu ŋunhi wäŋa Ninipawuynydja yolŋu walal dhärriny nhuman rrambaŋin, bala walal dhu yätjkurr lakaraŋun nhumalanhany, bili walalnydja bilyurr warray walalaŋgiyingalnydja dhuwurr-yätjŋur romŋur ŋunhi walal ŋäkulnydja manymaktja dhäwu nhanukuŋuny Djawunawuŋuny lakaranhawuy. Ga waŋgany yolŋu dhiyal nhumalaŋgal malaŋur, ŋunhi ŋayi ga bulun gal'ŋu djuḻkmaram Djawunanhany, ga nhumany bäyŋu warray buthuru-bitjunna dhärukku.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja mayali'kurrnydja.
Djarraṯawun'nha dhuwal yuwalktja nhuŋu ŋayaŋuwnydja ga rumbalwuny
The light of the body
Luk 11.33-36
(Mathuyu 5.15; 6.22-23)
33 “Yo. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋula yolthu yolŋuy dhuŋgur'yun lanhdhirrany, ga yakan ŋayi dhu ŋunhi nhirrpan djuḻuḻ'maramany, nhä mak ŋurrwu'lilnydja nhirrpan; ŋany yänan ŋayi dhu ŋunhi gaykarraŋlila nhirrpandja, märr dhu ga bukmakkun yolŋuwnydja walalaŋ buṉbunhany djeŋarra'yamany. 34 Yo. Maŋutjiny maṉḏany dhuwal balanya nhakun baḏayala' nhuŋu rumbalwu. Ga ŋunhi nhe ŋula mel-ḏarrtjalktja, ŋunhiyiny nhakun nhuŋu walŋany baḏayala'mirra, rumbal manapanna warrpam'. Ga ŋunhi nhe maŋutji-yätjkurrnydja, ga ŋunhiyi nhe rumbalnydja buku-munhan' warrpam'nha. 35 Gatjuy djägany nhuŋuwuy nhe gi manymakkuŋun yan. Yaka gi biyak wawuny nhini, ŋayaŋu-buku-munhany, yanbi nhe ŋayaŋu-djarraṯawun'mirra. 36 Yo. Ga ŋuli nhuŋu dhu rumbal warrpam'nha baḏayala'mirr, ga bäyŋun nhokal dhu ga ŋula nhäny buku-munhany' gärri, ŋunhiyiny nhe ga nhina baḏayala'ŋura yan, bitjan bili yan nhakun ŋuli ga ŋuriŋi lanhdhirray nhuna djarraṯawun'kum.” Ga bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.
Djesuy rom-nyamir'yurr Baratjiny yolŋuny walalany ga Rom-Marŋgikunhamirriny walalany
Jesus spoke about the bad way the Teachers of the Law and Pharisees lived
Luk 11.37-54
(Mathuyu 23.1-36; Mäk 12.38-40; Luk 20.45-47)
37 Ga ŋunhi ŋayi Djesu dhawar'yurr waŋanhaŋurnydja, bala waŋganydja yolŋu Baratjiny marrtjinan, bala ŋayi garr'yurra ŋanya Djesunhany balan nhanukiyingala ŋayi wäŋalil ŋathawnha ḻukanharaw. Bala ŋayi Djesuny marrtjinan, djuḏupnha gärrin wäŋalila nhanukal, dhutnha nhinan ŋathawnha ḻukanharaw. 38 Ga ŋayiny ŋuriŋiyiny yolŋuy Baratjiynydja ganyim'thurra ŋanya nhäŋalnydja, bili ŋayi ŋunhi Djesuynydja dhunupan yan ḻukanan, yakan ŋayi rurrwuyunminyany ŋanyapinya ŋayi goŋdja. Bili rom walalaŋ gan ŋunhiliyi ŋorran yäku goŋ-rurrwuyunminyawuy. 39 Bala ŋayi Garraynydja waŋanan nhanukal bitjarra, “Nhuma Baratjiynydja yolŋuy walal ŋuli ga ŋayatham ŋunhiyi rom banikin'puy rurrwuyunawuy, yurr ŋunha ŋayaŋuny nhumalaŋ djinawany' yätjkurra yan mirithirra, ga bitjanna bili nhuma ŋuli ga ŋunhi djaw'-djawyunna yan wiripuwurruŋguny ŋula nhä malany. 40 Nhä nhuma dhuwal, ḻiya-dhumukmirr yan muka? Ŋayipi muka ŋunhi God-Waŋarryu djäma dhuwal warraŋulnydja rumbal, ga ŋunha djinawa'puynydja rumbal. 41 Gatjuy, ŋunha djinawany' djämayi ḏarrtjalkkuŋdhi. Biyakun wuyurra ŋurukuwurruŋguny ŋunhi gurrupuruŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga yänan gurrupula walalaŋ ŋunhi nhe ga ŋula nhäny ŋayatham, bala dhu bukmaknha ŋunhi ŋula nhäny mala nhumalaŋ warrpam'thunna ḏarrtjalkthirra.”
42 “Yo. Nhumany dhuwalawurrnydja ŋunhi Baratjiny yolŋu walal, mariny nhumalaŋ dhu yindin yan maḻŋ'thurr! Nhumany ŋuli ga dhuwal gurrupan God-Waŋarrwuny bukupuynha yan mala-wulkmaranhawuynha ŋunhi nhä nhuma ŋuli lämu-nhirrpan balanya nhakun ŋunhi ŋathapuy dhäkay-ŋamathinyawuy mala. Ga yakan nhuma ŋuli gi ŋunhi yolŋunhany walalany nhäŋu ŋamathaŋuny, ga yakayi nhuma ŋuli gi ŋunhi märr-ŋamathi nhanŋuny God-Waŋarrwuny. Nhumany yanbi dhu ga ŋunhi rom-dhunupayirra ga ŋayaŋu-wuyunna wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ga bitjan yan bili nhuma dhu ga ŋunhi mala-wulkmaram nhanŋuny God-Waŋarrwuny.”
43 “Yo. God-Waŋarryuny dhu ŋunhi nhumalanhany Baratjinhany yolŋuny walalany dhä-gir'yurrnydja mirithin yan. Nhumany ga dhuwal guyaŋanhamirr yanbi nhumany be garrwarnha. Ŋunhi nhuma ŋuli marrtji balany ŋunhi Djuw malawalnydja buku-ḻuŋ'thunamirrililnydja buṉbulil, bala nhuma ŋuli ŋunhi nhinany ŋunhiwilin nhinanhawuylilnydja manymaklila, ga bitjandhi bili nhuma ŋuli ga djälthirr yolŋuwnydja walalaŋ, walal dhu ga waŋa märr-ŋal'yun nhumalaŋ ŋunha dhukarrkurr. 44 Yo. Yuwalk yan nhuma dhu ŋunhi mariny märraŋ yindin yan. Nhumany dhuwal balanya nhakun ŋunhi molu mala yolŋuw walalaŋ, ŋunhi ŋuli marrtji yolŋuynydja walal dhurrpa'-dhurrparamany wawun ŋunhiyiny moluny mala, bili ŋayi ŋuli ga ŋunhi nhämany warraŋul yan manymaktja, yurr djinawany' ŋunha ŋunhi yakan manymak. Ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol yolŋu galkithirrnydja nhumalaŋgal, yanbi nhumany manymak, ga ŋunhiyiny nhakun ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu barrkuthirra God-Waŋarrwala nhumalaŋgala yätjkurruy.”
45 Ga ŋayiny wiripuŋuynydja waŋganydhuny yolŋuy rom-marŋgikunhamirriy waŋan Djesuny bitjarr, “Way Marŋgikunhamirr, ŋunhi nhe ŋuli bitjandhiny waŋa, ŋunhiyiny nhakun nhe ga yätjkurr-lakaramany napurrunhan bitjandhiny.”
46 Bala ŋayiny Djesuny waŋanan buku-bakmaraŋala balany nhanŋuny bitjarra, “Yo. Biyakiyi bili muka ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalanhany rom-marŋgikunhamirrinhany mala dhä-gir'yurryi, bili nhuma ŋuli ga ŋunhi romnhan yindikumany, nhakun nhuma ŋuli ga ŋunhiyiny yolŋunhan walalany ḏiltjin ŋonuŋgum, ga bäyŋuyi nhumany ŋuli ŋunhi walalanhany guŋga'yurr. 47 Yo. Yuwalk yan nhuma dhuwal yindiŋurnydja mariŋurnydja. Dhuwal nhuma gan latju'-latjukuŋal djäma moluny mala ŋunhi djawarrkmirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ŋurikiwurruŋdhiny ŋunhi nhumalaŋgal gan mala-ŋurrkanhayŋuy walal bumar walalany murrkay'kuŋal yan ŋäthil, yanbi nhuma ŋuli gi ŋunhi märr-ŋal'yurra walalaŋ. 48 Bala nhuma ŋuli ga ŋunhi waŋany bitjanna, ‘Manymaknha ŋunhiyiny. Murr' muka walalany gan bumar,’ bitjanna. Yurr djämany nhuma ŋuli ga ŋunhi mathirrany mala walalaŋ manymakkuman dhika mirithirra. 49 Ga ŋurikin ŋayaŋuwnydja, ŋäthilnydja be baman'tja ŋayi God-Waŋarrnydja waŋan bitjarrnydja, ŋunhiyin God-Waŋarr ŋunhi ŋayi yäku Ḻiya-djambatjnha, ‘Ŋarrany dhu dhuwal walalaŋ dhäwu-gänhamirrinhan ga djawarrkmirrinhan malany djuy'yun, yurr wiripuwurrunhany walal dhu buman murrkay'kuman, ga wiripuwurrunhany walal dhu buma ŋayaŋu-yätjaman,’ bitjarr. 50-51 Yo. Beŋur bili baman'ŋuŋur yolŋuy walal ŋuli ganha bunha murrkay'kunha ŋunhi djawarrkmirrinhany yolŋuny walalany, beŋur bili ŋurruyirr'yurr nhanukal Waybulwal ga yan warray bili ga wapthurr Djakarayawal, ŋunhi wala ŋanya bumar murrkay'kuŋal ŋunhal ŋunhi God-Waŋarrwala dhuyuŋura buṉbuŋura, ŋunhi gan djimuku' bulaymirr dhärran yurr ṉapuŋgan'. Yo. Dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal djawarrkmirrnydja mala gulaŋ-waṉḏinany, yurr ŋayin dhu nhumalanhany God-Waŋarryun dhä-gir'yurr, ŋunhi nhuma ga dhiyaŋ bala waluy dhuwal nhina; ŋayin boŋguŋ nhumalanhany dhä-gir'yurr ŋurikiwurruŋgalyiny bukmakkala yan, ŋunhi walal marrtjin dhiŋgaŋal beŋur bili ŋurruyirr'yunaŋur ga yan bili ga dhiyaŋun bala gäthura.”
52 “Ga nhumalanhany dhu ŋunhi rom-marŋgikunhamirrinhany walalany God-Waŋarryuny dhä-gir'yurr mirithiyi yan. Ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal djäl muka marŋgithinyaraw God-Waŋarrwuny, yurr nhumany gan djaw'-djawyurr ŋunhi gonydjiŋ walalaŋgalaŋuŋur, bala nhuma gan dhurrwarany dhaḻ'-dhaḻyurra, märr walalnydja dhu yakan gärri ga marŋgithirr. Nhumapiny dhuwal yaka warray gulŋiyinya; yan nhuma ŋuli ga gulmaram ŋunha wiripuwurruny, ŋunhi walal ŋuli ga djälthirr God-Waŋarrwu dharaŋanaraw.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋ dhärukthuny wuṉḏaŋarryun.
53-54 Dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuynydja ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa, ga walalnydja ŋunhi rom-marŋgikunhamirriynydja yolŋuy walal ga Baratjiynydja walal gan ŋarrtjurra ŋanya, yätjkurruyaŋala. Ga dhäŋur beŋuryiny walal gan bitjarra bilin dhä-birrka'yurra ŋanya, yanbi balaŋ walal ŋanya bawa'-gurrupana, yan nhakun walal ŋanya gan warku'yurra, bili walal gan ŋunhi balanyamirriyyiny ŋayan'mirra mala nhinanany nhanŋu, yanbi balaŋ walal maḻŋ'maranha nhanukal ŋula nhä yätjkurr dhäruk.
* 11:15 Beelzebul * 11:29 Nineveh; Jonah * 11:31 Sheba; Solomon