6
Dhuwandja dhäwu ŋunhiŋuwuy walupuy gänaŋ'maranhawuynha
The question about the Sabbath
Luk 6.1-5
(Mathuyu 12.1-8; Mäk 2.23-28)
Waŋganydhuny waluy Djesuny ga nhanŋu malthunamirrnydja walal marrtjin wäŋgaŋala dhukarr-ŋupara, yurr ŋunhi waluynydja Nhinanhamirriynha.* Ga gali'ŋurnydja gali'ŋurnydja marrtjin dhärran ŋathan mala birralin. Bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal gulkthurra ŋunhi ŋathany mala burumun'tja, bala walal marrtjin buryiwuryi'yurra goŋlila, barrwaṉ' djalkthurra, ga ŋunhi maŋutjiny walal marrtjin ḻukanan. Bala walalnydja ŋunhi Baratjiynydja yolŋuy walal nhäŋala walalany ŋunhiwiliyin nyaŋ'thunalila, ga dhunupan walal ŋunhi waŋanany nhanŋu Djesuwnydja ga ḻundu'mirriŋuwnydja mala nhanukalaŋaw bitjarra gam', “Way, nhaku nhuma ga dhuwal bitjandhiny djäma dhiyaŋuny ŋunhi Nhinanhamirriynydja waluy? Yaka yanbi dhuwal dhunupa ŋula yolkuny yolŋuw ŋayi dhu ga goŋdhuny djäma ŋula nhäny mala.” Bala ŋayipiny nhakun Djesuny buku-bakmaraŋala walalaŋ bitjarra, “Way walal. Yaka yan nhuma dhuwal dhäwuwny'tja marŋgi muka? … ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan ŋäthil djäma ŋuriŋi ŋunhi ŋurruŋuy yolŋuy yäkuy Daybitthu?* Waŋganymirrnydja ŋayi Daybittja ga ḻundu'mirriŋuny walal nhanŋu mirithinan djaṉŋarrthin, bäyŋun walalaŋ ŋula ŋathany. Bala dhunupan ŋayiny Daybittja gulŋiyinan ŋunhiwiliyin ŋunhi God-Waŋarrwala Buṉbulilnydja, bala ŋayi märraŋala ŋunhiyin dhuyun ŋathany, rrothin yäku, ŋunhi mundhurr rulwaŋdhunawuy God-Waŋarrwun. Ga ŋayiny ŋunhi Daybitthuny ŋunhiyiny dhunupan ḻukanan yan, ga bitjarryi bili ŋayi gurruparyi ŋunha malanhany nhanŋuwuy. Yurr yakan yanbi ŋunhi dhunupa bukmakkuny yolŋuw ḻukanharaw, bili ŋunha romdja ga waŋa, ŋunhiyiny ŋatha dhu ḻuka walalawuynha yan djirrikaymirriynha mala bäyŋun ŋula wiripuŋuynydja yolŋuy. Yurr walalnydja ḻukan yan ŋunhiyi dhuyu ŋatha.” Bala ŋayi Djesuny waŋan dhawar'maraŋalnydja bitjarra gam', “Ŋarran dhuwal Yolŋun Gäthu'mirriŋu, buŋgawany gal'ŋu dhiyakiyiny ŋunhi Nhinanhamirriwnydja waluw.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi.
Djesuy ḏukmaraŋal yolŋuny ḏirramuny goŋ-dhoṯnha
Jesus healed a man with a crippled hand
Luk 6.6-11
(Mathuyu 12.9-14; Mäk 3.1-6)
Ga bulu nhakun wiripuŋuynha Nhinahamirriy waluy, Djesuny ŋunhi marrtjinan balan Djuw malawalnha buku-ḻuŋ'maranhamirrilila buṉbulil, bala ŋayi gan marŋgikuŋala yolŋunhan walalany ŋunhiliyiny. Ga ŋunhiliyi gan yolŋu ḏirramu nhinan goŋ-dhoṯ, yurr dhunupa'ŋu ŋayi ŋunhi goŋdja miḏiku'ŋuny. Ga walalnydja ŋunhi wiripuwurrnydja rom-marŋgikunhamirr walal ga Baratji walal, nhinanan walal gan ŋunhiliyi djinawan' buṉbuŋura, nhäŋala walal gan ŋanyanhan Djesunhan rukitjthinan gan nhanŋu, nhaltjan ŋayi dhu walŋakum ŋunhiyi ḏirramuny ŋuriŋiyi Nhinanhamirriy waluy, märr walal ŋanya dhu rom-nyamir'yunna. Yurr ŋayipiny Djesuny ŋäthil yan walalaŋ marŋgithin, nhaltjarr walal gan ŋunhi guyaŋan, bala ŋayi wäthurra ŋurikiyiny goŋ-dhoṯkuny ḏirramuw, “Go, rur'yurra rälin marrtji dhipala,” bitjarr. Bala yan ŋayiny ŋunhiyiny goŋ-dhoṯtja ḏirramu rur'yurra bala guwatjmara Djesunhan. Ga ŋayiny Djesuny bilyurra, ga waŋan ŋathil ŋayi ŋurruŋuny dhä-birrka'yurr walalany bitjarr, “Nhä dhika limurruŋ ŋula romdja dhiyakiyiny waluw Nhinanhamirriwnydja? Nhaltjan limurr dhu guŋga'yun muka ŋula yolŋunhany walalany? Ŋany nhaltjanna … ŋayaŋu-yätjaman walalany muka? Nhaltjan dhika limurr dhu walŋakum walalany, wo yänan ga nhäman walalany ganarrthaman?” 10 Bala ŋayi Djesuynydja marrtjin nhäŋala walalany ḻiw'maraŋala yanan, bala ŋayi waŋanan ŋurikiyiny goŋ-dhoṯkuny ḏirramuw bitjarra, “Ma', go, nheny goŋ-djarryurra rälin ŋarrakala.” Bala ŋayiny dhunupan yan goŋdja djarryurra, bala yan nhanŋu ŋunhi goŋdja dhunupayinan, ḏukthurra manapar. 11 Ga walalnydja ŋunhi rom-marŋgikunhamirrnydja walal ga rom-ŋayathanhamirrnydja yolŋu mala, mirithinan nhanŋu Djesuwnydja maḏakarritjthin, bala walal marrtjin ŋunhi waŋanhaminan nhanŋu bunharawnha.
Djesuy märra'-marraŋal nhanŋuwuy ŋayi Djuy'yunawuynha yolŋuny walalany 12-nha
Jesus chose the twelve Apostles
Luk 6.12-16
(Mathuyu 10.1-4; Mäk 3.13-19)
12 Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuny marrtjinan balan bukulila bukumirriyanharawnha, ga ŋunhiliyin ŋayi gan bukumirriyaŋalnydja God-Waŋarrwalnydja munha-ŋupara. 13 Ga ŋunhi ŋayi marrtjin waluny dhawaṯthurr dhiyaŋ muka bili yan, bala ŋayi Djesuynydja ḻuŋ'maraŋala ŋunhi malthunamirrinhany walalany nhanŋuwuy ŋayi, bala ŋayi beŋuryin ŋunhi malaŋur djarr'yurrnydja walalany 12-nhany galkipuynhany yan malthunamirriny mala nhanŋuwuy ŋayi, bala ŋayi waŋanan walalaŋgal bitjarra, “Nhumany dhu dhuwalawurrnydja Djuy'yunawuynha mala ŋarrakun.” 14 Ga dhuwalawurr ŋunhi Djuy'yunawuynydja yolŋu walal yäku gam', Djäyman,* ŋunhi ŋayi Djesuy ŋanya yäku-lakaraŋal Beta,* ga wäwa'mirriŋu nhanŋu yäku Wanduru,* ga Djayim,* ga Djon,* ga Bilip* ga Bäthalamiyaw,* 15 ga Mathuyu,* ga Dumitj,* ga wiripu Djayim,* ŋunhi ŋayi gäthu'mirriŋu Yalpayatjku,* ga wiripuny ŋunhi yolŋu Djäyman* yäku, ŋunhi walal ŋuli ganha yäku-lakaranha ŋanya rom-ḏäl ḏirramu, 16 ga Djudatj* ŋunhi ŋayi gäthu'mirriŋu Djayimgu,* ga Djudatj-Gariyat,* ŋunhin yolŋu ŋunhi ŋayi dhu goŋ-gurrupanna ŋanya Djesunhan miriŋuwala walalaŋgal goŋlil. Ga dhuwalawurrunydhi malanhany ŋayi ŋunhi Djesuynydja märraŋal gänaŋ'maraŋalnydja nhanŋuwuynydja ŋayi ḻundu'mirriŋuny walalany galkipuynhany.
Djesuy gan yolŋuny walalany marŋgikuŋal, ga bulu ŋayi gan ḏukmaraŋal walalany rerrimirriny mala
Jesus taught the people and healed the sick
Luk 6.17-19
(Mathuyu 4.23-25)
17 Yo. Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayiny ŋunhi Djesuny ga malthunamirrnydja mala nhanŋu ŋunhi 12-tja, marrtjinan yarrupthurra beŋuryiny ŋunhi bukuŋurnydja, bala walal gan dhärra'-dharranany ŋunhiliyin yarrpalanyŋura wäŋaŋurnydja, rrambaŋin walalnha ŋunhiwurrnha ŋunhi wiripuwurrnha malthunamirr mala nhanŋu. Ga beŋuryiny bulun dharrwan mirithirra dhika yolŋu walal marrtjin ḻuŋ'thurr walalaŋgal. Yurr guwatjmarnydja walalany gan ŋunhi yolŋuynydja walal wiripuŋuŋura wiripuŋuŋura wäŋaŋurnydja mala, beŋur Djudiyaŋur* ga Djurutjalamŋur* wäŋaŋur, ga beŋur bala gali'-moṉukŋur wäŋaŋur yäkuŋur Däyaŋur* ga wiripuny Djäydanŋura.* 18 Dhuwalawurryiny marrtjin yolŋu walal ḻuŋ'thurr nhanukal Djesuwal buthuru-bitjunarawnha nhanŋu. Ga wiripuny walal gan ŋunhi djälthin nhanŋu Djesuw, ŋayi walalany dhu marrtji ḏukmaraman rerriŋura. Ga wiripuwurrnydja ŋunhi yolŋu walal marrtjin balayi yätjkurr birrimbirrmirra mala, bala ŋayi gan ŋunhi Djesuynydja walalany bukmaknhan ḏukmaraŋalnydja. 19 Ga bukmaknha gan ŋunhi yolŋuny walal djälthinany nhanŋu Djesuwnydja ŋayathanharawnha, bili nhanukalaŋuŋur marrtjin ŋunhi dhawaṯthurrnydja yindin mirithirra ganydjarrnydja, bala bukmaknha yan walal marrtjin ŋunhi ḏukthurrnydja nhanukuŋ.
Ŋoy-djulŋithinyawuy dhäwu ga ŋayaŋu-miḏikinyawuy
The message about happiness and sadness
Luk 6.20-26
(Mathuyu 5.1-12)
20 Bala ŋayi Djesuynydja marrtjin nhäŋala nhanŋuwuy ŋayi malthunamirrinhan walalany, bala ŋayi lakaraŋalnydja walalaŋ bitjarra,
“Nhumany dhu ŋunhi ŋurruwuykmirrnydja yolŋu walal ga nhina ŋoy-ŋamathirra yan,
bili God-Waŋarrwuŋuny rom ŋunhi nhumalaŋgun ŋurukuwurruŋdhin yolŋuw walalaŋ ŋunhi ŋurruwuykmirriwnha.
21 Ga nhumany ŋunhi nhuma ga djaṉŋarrthirr dhiyaŋ bala, nhumany dhu ga ŋayaŋu-djulŋithirra,
bili God-Waŋarryuny nhumalany dhu maranhu-gurrupanna yalalaŋumirriynydja ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja.
Ga nhuma ŋunhi nhuma ga galŋa-yätjirr dhiyaŋ bala ŋäthinyaray, biyakun walal ŋayaŋu-djulŋithin,
bili yalalaŋumirrnydja nhuma dhu ŋunhi ŋunhalnydja gi mirithin yan ŋoy-ŋamathi.”
22-23 “Yo. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi malthundja Gäthu'mirriŋuwnydja Yolŋuw yuwalkkumany yan, bala walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal ŋuyulkthirra nhumalaŋguny, ŋaŋ'ŋaŋ'thunna walal dhu ga nhumalany, ga waŋany walal dhu ga ŋunhi nhumalany yätjkurr-lakaraman. Bala nhumalany walal dhu ga ŋunhi ŋayaŋu-yätjaman, bitjan yan bili nhakun walalaŋgal gan mala-ŋurrkanhayŋuy walal ŋayaŋu-yätjaŋal ŋunhi God-Waŋarrwu djawarrkmirriny yolŋuny walalany be ŋäthil. Yurr nhumapiny dhu ga ŋayaŋu-djulŋithirra, goŋmirriyirra manapan, bili nhumany ŋuli ga dhuwal nhinany nhanukala God-Waŋarrwala goŋŋurnydja. Yo, biyakun gi yänan ŋayaŋu-djulŋithin, märr-ŋamathin manapul, burr'yurra gi buŋgulnha djäma, ŋunhi walalnydja dhu ga bäynha nhuŋu mariny djäma, bili ŋunha djiwarr'ŋurnydja ga God-Waŋarryuny ŋayatham nhumalaŋguny bulu warray ŋamakurr yalalaŋumirriwnydja märranharaw.”
24 “Ga nhumany ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi nhuma ga dhiyaŋ bala nhina girri'-dharrwamirr,
ga walŋany nhumalaŋ manymaknha mirithirra,
yalalaŋumirriynydja ŋunhalnydja nhuma dhu boŋguŋ wakinŋun gi nhini, goŋ-waŋaran ŋula nhämiriwnha.
25 Ga nhuma, ŋunhi nhuma ga dhiyaŋ bala maranhu nhina dharrway ŋathay,
ga dhurrwaraŋur dhiŋganhaŋurnydja, ŋunhalnydja yalalany,
nhumany dhu gi marryan' nhini dhäparŋ'nha yan ŋula nhämiriwnha.
Ga nhuma wiripuwurr, ŋunhiwurr ŋunhi nhuma ŋuli ga dhiyaŋ bala gitkitthunmirr,
ga beyarrmakthirr nhumalaŋgal ŋuli ga,
ŋunhalnydja nhuma dhu boŋguŋ yalalaŋumirrnydja gi galŋa-miḏikin nhini, ŋäthinyamirra yan.”
26 “Yo. Ga ŋuli nhumalany dhu ga ŋunhi bukmakthuny yolŋuy walal lakaram yanbi nhumany be manymakmirra, ŋunhiyiny yakan ŋamakurr, bili ŋäthilnydja ŋunhi walalaŋgal mala-ŋurrkanhayŋuy mala gan manymak-lakaraŋal ŋunhiwurruny djawarrkmirriny walalany ŋunhi nyäḻ'mirrinhan, ŋunhi walalnydja yakan yuwalk God-Waŋarrwu yolŋu walal. Ga ŋuli walal dhu ga nhumalanhany bitjandhi manymak-lakaram, ŋunhiyiny nhakun nhumany yakan yuwalk ŋarrakuny malthunamirr mala. Bala yalalaŋumirrnydja nhumany dhu ŋunhi galŋa-yätjiny mirithin yan.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy marŋgikuŋalnydja walalany.
Märr-ŋamathi gi yan ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolthu walal ŋuli ga mari nhuŋu djäma
Love those who make trouble for you
Luk 6.27-36
(Mathuyu 5.38-48; 7.12)
27 “Yo ŋarrany dhu dhuwal lakaraman nhumalaŋ ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi nhuma ga buthuru-bitjun ŋarraku, ga dhuwanna ŋunhi dhäruktja gam'. Märr-ŋamathiny gi mirithin yan ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ga nhuŋu mari djäma. Ga djämany gi manymaknha yan guŋga'yurra ŋunhiyiny yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋuyulkthirrnydja nhuŋu. 28 Ga ŋuli dhu ŋula yol yolŋu nhuŋu waŋa gumurr-dhar'yundja nhuna, nheny nhanŋuny buku-roŋanmaraŋ ŋamakurrnha yan dhäruk, guŋga'yunamirra. Ga ŋuli nhuna dhu ŋula yolthu bumany, ga nheny dhu yänan nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw bukumirriyaman. 29 Ga ŋuli nhuna dhu ŋula yolthu bartjunmaram waŋganydja dhakal, ga nheny wiripuny dhakal yänan gurrupanmirra nhanŋu. Ga ŋuli nhuŋu dhu ŋula yolthu yolŋuy djaw'yun gumurrpuynydja girri', nheny nhanukal yänan dhayuŋula, ga biyakiyi bili gurrupulyi nhanukal ŋunhi wiripuny girri' nhuŋuwuy nhe. 30 Biyakiyi bili gurrupulyi ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi dhu ŋäŋ'thundja nhuna ŋula nhakuny malaŋuw. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋula yolthu yolŋuy nhuŋu djaw'yundja ŋula nhäny mala, nheny yakan waŋi mirithi ŋupulnydja roŋanmaraŋuny ŋunhiyiny girriny' nhuŋuwuy nhe. 31 Nheny djäl muka ŋunhi wiripuwurruynydja dhu ga djäma ŋamakurr nhuŋuny? Ga nheny biyakiyi bili walalaŋguny djämayi ŋamakurryi yan balany.”
32 “Ŋuli nhe ga märr-ŋamathirr ŋurikiwurruŋguny bili yan, ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal ŋuli ga märr-ŋamathirr nhuŋu, God-Waŋarryuny nhuŋu dhu bäyŋun buku-roŋanmaram balanyawuyyiny märr-ŋamathinyawuy. Ŋunhiwurrnydja yolŋu walal dhuwurr-yätjmirrnydja, walalnydja ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathirr muka ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walal ŋuli ga märr-ŋamathirr walalaŋ. 33 Ga ŋuli nhe dhu ga djäma ŋamakurr ŋurukuwurruŋguny bili yan yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga djäma ŋamakurr nhuŋu, ga nhaltjanna ŋayiny dhu God-Waŋarryuny, gurrupan muka buku-roŋanmaram nhuŋuny ŋunhiŋuwuyyiny? Ŋuruŋurruynydja ŋuli ga ŋunhi dhuwurr-yätjmirriynydja yolŋuy walal djäma ŋamakurryi yan ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga djäma manymakkum walalaŋ. 34 Ga ŋuli nhe dhu ŋunhi guwarrnydja yan gurrupan ŋula nhä mala ŋurikiwurruŋguny yolŋu'-yulŋuw, ŋunhi nheny marŋgi walalaŋ walal dhu yalala nhuŋuny buku-roŋanmaramdhi, God-Waŋarrnydja dhu yakan nhuŋuny wokthun balanyawuyyiny djämapuy, bili bitjandhin ŋuli ga ŋunhi dhuwurr-yätjmirriynydja yolŋuy walal djäma. 35 Yurr God-Waŋarrwuny dhuwal rom gäna warray, gänaŋ'thun ga beŋurnydja ŋunhi dhuwurr-yätjmirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal romŋur. God-Waŋarrwuny dhuwal rom balanya warray gam'. Märr-ŋamathi gi nhininy ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga ŋayaŋu-yätjam nhuna, ga djämany nhe dhu ga ŋamakurra yan walalaŋguny. Gurrupulnydja walalaŋ gi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ wetjthuny dhapinyaynha, ga yakan gi guyaŋiny ŋula yaŋara'-bakmaranharawnydja. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny djäma, ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhumalaŋ yaŋara'-bakmaraman nhanukiyingalnydja ŋayi wetjthu ŋayaŋuynydja dhapinyaynha yan, ga ŋunhiyiny nhakun nheny dhu nhanŋun gäthu'mirriŋuny God-Waŋarrwun, ŋurikiyin ŋunhi ŋayiny bulu warray dhika garrwar ga yindi. Bili ŋayiny ŋuli ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupan yan nhä malany manymak ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi djäl-gänaŋumirriwnydja ga wiripuny ŋunha dhuwurr-yätjmirriw yolŋuw walalaŋ. 36 Yo. Biyak gurrum'thurr marrtji mel-wuyurrnydja bukmakku yan, biyak nhakun ŋayipi ga Bäpa'mirriŋu nhumalaŋ djiwarr'puy ŋuli ga mel-wuyun bukmakku yan.” Ga bitjarr ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.
Yaka nhe dhu ga rom-nyamir'yun wiripuŋunhany yolŋuny
Do not judge others
Luk 6.37-42
(Mathuyu 7.1-5)
37 Ga bitjarr ŋayi wiripuny Djesu waŋan gam', “Yaka gi wiripuŋunhany yolŋuny rom-nyamir'yurr, märr ŋayiny dhu God-Waŋarryuny yaka muka nhunanhany rom-nyamir'yun. Yaka gi wiripuŋunhany yolŋuny yätjkurr-lakaraŋ, märr ŋayiny dhu God-Waŋarryuny yakayi nhunanhany yätjkurr-lakaram. Nheny bäy-lakaraŋun wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, märr dhu ŋayiny God-Waŋarryuny bäy-lakaramdhi muka nhuŋuny. 38 Mukthurr marrtji bala gurrupulnydja walalany wiripuwurrunhany yolŋuny walalany biyak bili yan, bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhuŋuny yänan gurrupanna. Yo. Ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny nhuŋu gurrupan dhaŋaŋ warray mirithirr, dhurrwarakurrnydja dhu marrtji ŋunhi djalkthunmirra, märryuny dhapinyaynha yan. Ŋuli nhe dhu ga gurrupan märr-ŋuyulkmirriynydja, ga nyumukuṉiny'tja ŋula nhä malany, ga ŋayiny dhu God-Waŋarryuny bitjandhi bili yan nhunanhany gurrupan maŋutji-yarrkthundhi. Ga ŋuli nhe dhu gurrupan märryu-dhapinyaynydja, ga ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhuŋuny bitjandhi bili yan gurrupan märryu-dhapinyayyi yan, bukulil ŋal'maram dhu marrtji bala.”
39 Yo. Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuynydja lakaraŋala walalaŋgal dhäwun' mayali'mirra bitjarra gam', “Ŋuli maṉḏa dhu ga ŋunhi bambaynydja yan yolŋu maṉḏa waṉa-ŋayathanhamirr, maṉḏany dhu ŋunhi rrambaŋin galkirriny ŋarŋgalilnydja. 40 Yakan ŋayi dhu ŋunhi ŋula marŋgithinyamirriynydja yolŋuy djuḻkmaram nhanŋuwuy ŋayi marŋgikunhamirrinhany; bili ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu marŋgithinyamirrnydja ŋoyŋura. Yurr ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi buthuru-bitjun ŋamathamany yan nhanukiyingalaŋaw ŋayi marŋgikunhamirriw, ŋunhiyiny nhakun ŋayi dhu marŋgithirra warrpam'nha nhanukuŋ ŋurukuŋunydhiny marŋgi-gurrupanamirriwuŋuny, ga yalalany ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu marŋgin, balanyan bili yan nhakun ŋunhiyin yolŋu marŋgi-gurrupanamirra nhanŋu.”
41 “Nhaku nhe ŋuli ŋunhi nhäma wiripuŋuwalnydja yolŋuwal maŋutjilil ŋunhi nyumukuṉiny'tja dhukun? Nheny ŋathil dhu nhänhamirr nhunapinya nhe maŋutji; dhuwali nhokalnydja ga gulŋiyirryi maŋutjiŋur yindi warray dharpa. 42 Ŋuli dhu ga yolŋuwal maŋutjiŋur gärri ŋula nhäny nyumukuṉiny'tja dhukun, ga dhuwali nhokalnydja ga gärri maŋutjiŋur yindiny, yakan nhanŋu nhe dhu ga ŋunhi waŋa bitjandja, ‘Go, ŋarra nhuŋu wilaŋ'thun, dhukun dhuwali dhawaṯmaraman maŋutjiŋur nhokal.’ Bitjandja nhe dhu yaka yan waŋa. Ŋurruŋuny ŋathil nhe dhu ŋurrkam dhuwali nhokiyingal nhe dhipuŋuryi maŋutjiŋur, märr nhe dhu ŋathil nhäma ŋamathamany, ga yurrnha nhe dhu ŋunhi ŋanyanhany guŋga'yun, märr dhu ŋayiny nhäma ŋamathaman yan.”
Goŋmirr dharpa ga wakinŋu dharpa
Two different types of trees
Luk 6.43-45
(Mathuyu 7.17-20; 12.34-35)
43 Ga bulu ŋayi Djesuy lakaraŋal wiripun dhäwu mayali'mirr bitjarr gam', “Ŋuli dhu ga dharpa dhärra walŋany yan ga marramirrnydja, ga dhakalnydja dhu ga ŋunhi ŋathany ŋunhiŋuwuyyi dharpapuy ŋamathirryi yan ŋuthan; yakan dhu yätjirr. Ga ŋuli dhu ga dharpa ŋuthan yätjkurrthirrnydja, ga borumdja dhu ŋunhiŋuwuyyi miḏikirryi yan, yakan dhu ŋamathirr. 44 Yo, nhäma nhuma dhu ga dharpa malany borummirrnydja dharaŋana, nhaltjan ga ŋunhi borum malany dharpaŋur ŋuthan, wanha manymak borum ga wanha yätjkurr borum. Bäyŋun nhuma dhu ŋunhi gäŋanhany borumnha maḻŋ'maram ŋayi dhu ga gorrum burrpu'ŋurnydja dharpaŋur, ga muthirny'tja ŋuli yakan ŋuthul ḏirriṯirriŋurnydja dharpaŋur. 45 Manymakthuny ŋuli ga yolŋuy ruwamŋuyam manymaknha yan nhä malany nhanukiyingal ŋayi ŋayaŋulil, bala ŋuli ga ŋunhi dhäruktja nhanukal dhawaṯthundja manymaknha yänan. Ga yätjkurrnydja ŋuli dhäruk dhawaṯthun yolŋuwal yätjkurruwala yan, bili ŋayi ŋuli ga ŋunhi ruwamŋuyamany yätjkurra yan ŋayaŋulilnydja nhanukiyingal ŋayi. Bili dhäruktja ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋuny waŋa, balanyan bili yan dharaŋanan nhakun nhäthinya ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋuy nhanukiyingal ŋayi ŋayatham.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja marŋgikuŋalnydja walalany.
Märrma' yolŋu maṉḏa bala'-dhuḻ'yunamirr
The two house-builders
Luk 6.46-49
(Mathuyu 7.24-27)
46 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan walalaŋgal bitjarr gam', “Nhaku nhuma ŋuli ga ŋunhi yäku-lakaramany ŋarrany bitjandja, ‘Garray! Garray!’ bitjandja, yurr yaka warray nhuma ŋuli gi djämany ŋunhi dhäruk-gurrupanminyawuynydja ŋarrakuŋ? 47 Dharr ŋäkun walal. Ŋarra nhumalaŋ dhu lakaraman dhäwun' mayali'mirra. Ŋuli nhe dhu ŋula yol yolŋu galkithirrnydja ŋarrakal, ga dhäruktja ŋarrany märram, 48 nheny dhu ŋunhiyiny yolŋu balanyan nhakun ŋunhin yolŋu ŋunhi ŋayi dhuḻ'yurr bala' nhanŋuwuy ŋayi guṉḏamirrilil wäŋalil. Ŋurruŋuny ŋathil ŋayi yaw'yurr munatha' ḏandjakuŋal yan, ga yurrnha ŋayi ŋunhi ḻukuny rulwaŋdhurr ŋurikiyiny buṉbuwnydja dhärranharaw. Ga ŋunhi nhakun ŋayi gapuny riyala-waṉḏin, bala ŋayi gan ŋunhi buṉbunhany dhurrwuyurrnydja, galkirrinyamaraŋalnydja gulkurun, ŋayiny gan dhärranan ŋunhiyi buṉbuny ḏälnha mirithirra, bili buṉbuwalnydja gan yuṯuŋgurryuny ŋayathaŋal ŋunha guṉḏanhan. 49 Ga ŋuli nhe ga ŋula yolthu yolŋuy ŋämany ŋarrany dhäruk bäykarraramany, yakany nhe dhu märram ŋunhiyi dhäruk ŋarrany, ŋunhiyiny nhe yolŋu balanyan nhakun ŋunhin yolŋu ŋunhi ŋayi buṉbu nhanŋuwuy dhuḻ'yurr djalkiri-munatha'lil, bili yaka ŋayi ŋula ŋäthil rulwaŋdhunna buṉbupuy ḻuku ŋunha djinawa'lil munatha'lil. Ga ŋunhi nhakun ŋayi gapuny waṉḏin mayaŋdja, bala wutthurra yan ŋunhiyi buṉbunhany, ga dhunupan nhakun ŋunhiyi buṉbuny buḻ'waŋdhurra, buku-ḻarryurra yan munatha'lila warrpam'thurra yan yindiynha dhika rirrakayyuny!” Ga bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋ dhäwuny' ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal gan malthurr nhanŋu.
* 6:1 Sabbath * 6:3 David * 6:14 Simon; Peter; Andrew; James; John; Philip; Bartholomew * 6:15 Matthew; Thomas; James; Alphaeus; Simon * 6:16 Judas; James; Judas Iscariot * 6:17 Judea; Jerusalem; Tyre; Sidon