18
Yolthu yolŋu ŋurruŋuyirrnydja?
Who is the greatest?
Mathuyu 18.1-5
(Mäk 9.33-37; Luk 9.46-48)
Ga balanyamirriy bili yan bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal Djesuwal dhä-birrka'yurra ŋanya, yol boŋguŋ ŋunhi buŋgawayi ŋunhal God-Waŋarrwal yirralkaŋur. Bala ŋayi Djesuny gawaw'yurra yothuwnha ga nhirrparnydja ŋayi ŋanya galkin yanan nhanukiyingala ŋayi.
Bala ŋayi yan waŋanan bitjarra, “Dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu yuwalknha yan lakaram. Ŋuli nhuma dhu ŋunhi yakany bilyun ga bitjandja nhina nhakun dhuwal yothuny, nhumany dhu ŋunhi bäyŋun yan gärri balany ŋunhi God-Waŋarrwalnydja yirralkalil. Yurr ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi nyilŋ'maranhamirrnydja nhumalanhawuynha nhuma nhakun dhuwal yothu, ŋunhiny nhuma ŋurruŋun mirithirra ŋunhalnydja God-Waŋarrwalnydja yirralkaŋur. Ga ŋuli nhe dhu ŋunhi gumurr-ŋamathirr balanyarawnydja nhakun dhiyak yothuw ŋarrakalnydja yäkuy, ŋunhiyiny nhe ŋarrakun gumurr-ŋamathin.”
Ŋoy-bur' mala ŋunhi ŋuli ga nhuna dharrwunum yätjkurrulila romlil
Temptation to sin
Mathuyu 18.6-9
(Mäk 9.42-48; Luk 17.1-2)
“Yätjkurra dhu ŋunhi mirithirra yan maḻŋ'thurr ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi dhu bilmaram ŋula waŋganynhany yothuny ŋarrakalaŋumirriny bala ŋunhi yätjkurrulil romlil. Manymaktja ŋunhi balanyarawyiny mala yolŋu'-yulŋuw ŋoy-burrpuwny'tja, walalany dhu yan mayaŋnha garrwi'yun rakiy'nha guṉḏamirriyaman, bala yan ŋurrkaman balan dhulmulila gapulila. Dhuwandja wäŋa munathany' dhu mariŋura, bili ŋayi ŋuli ga yolŋuny walalany waṉa-gäma yätjkurrulil dhukarrlil. Ga ŋorra ŋayi ga dhuwaliyi balanyayiny rom mala yätjkurrnydja, bitjan bili, ga mel-warryun ga bala dhuwurr-yätjlil. Yurr ŋunhi ŋayi dhu ga ŋula yolthu yolŋuy bitjandhiny djäma, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy märraŋ yindin yan mirithirra mari.”
“Yo, ŋuli ŋayi nhuna goŋdhu nhokal nhä mak ḻukuy nhokal gäŋal nhuna bala yätjkurrulilnydja romlil, nheny yanan gulkmaranhamirra nhunapinya nhe goŋdja ga ḻukuny bala yan ŋurrkuŋun, bili manymaktja ŋunhi nhuŋu, nhe dhu balany ŋunhi gärri walŋamirrililnydja wäŋalil, bundhurrnha ga gaṉuŋnha, yakan goŋmirrnydja ga ḻukumirrnydja. Märr nhunanhany dhu ŋunhi yakan ŋurrkuŋ balany ŋunhi gurthalilnydja, ŋunhi ŋuli bäyŋun yaŋara'-dhawar'yurr.”
“Ga ŋuli nhokal waŋganydhu maŋutjiy nhuna bilmaraŋal yätjkurrulil, nheny yanan ŋunhiyiny melnydja nhunupinya nhe waŋganydja wilaŋ'thunmirra bala yan ŋurrkuŋun. Bili ŋunhiny nhuŋu manymaknha, ŋuli nhe dhu ŋunhi waŋganymirrnydja yan melmirr gärri ŋunhawalnydja ŋunhi walŋamirrililnydja wäŋalil, yakan märrmayny'tja melyu, nhuna balaŋ ŋunhiyiny balan ŋurrkuŋ, dhä-gir'yunamirrilila wäŋalil.”
Winya'yunawuy Bimbi mala
The lost sheep
Mathuyu 18.10-14
(Luk 15.3-7)
10-11 Ga bulu ŋayi Djesu bitjarr waŋan, “Yaka walal ŋula wakinŋu-ŋupul dhuwalawurrunhany djamarrkuḻiny ŋini! Bili walal ga ŋunha djägaŋurnydja nhina ŋurukurruŋgala ŋunhi God-Waŋarrwala dhäwu-gänhamirriwalnydja malaŋuwal, ŋunhi walal ŋuli ga nhinan dhunukuŋura ŋarrakalaŋuwala Bäpa'mirriŋuwal ŋunhala djiwarr'ŋura.”
12 “Yo, ŋarra dhu ŋäŋ'thun nhumalany dhuwal gam', nhalayakun balaŋ nhuma ŋunhi, ŋunhi balaŋ nhuma gi ŋayathul 100-dja bimbi mala, ga ŋunhi balaŋ ŋula waŋganydja bimbi winya'yurr? Ŋula balaŋ nheny muka ganarrthul ŋunhiyiny ŋunhi 99-dja bimbi mala ŋunhili bukuŋur, bala nhe balaŋ yan marrtjin ḻarruŋun ŋurikiyin waŋganygun winya'yunawuywun bimbiw?”
13 “Yo, ŋunhi nhe dhu maḻŋ'maramany ŋunhiyiny waŋganynhany bimbiny winya'yunawuynhany, bala nhe balaŋ ŋunhi mirithin yan dhika galŋa-djulŋithiny ŋurikiyiny waŋganyguny bimbiw, bulun ga djuḻkmaram ŋunhi 99-guny bimbiw mala, ŋunhi walal bäyŋu winya'yurr. 14 Ga balanyayi bili nhumalaŋ ŋunha Djiwarr'puynydja Bäpa'mirriŋu. Yaka yan ŋayi djäl nhuma dhu nhanŋuny djamarrkuḻi' winya'yun nhanukalaŋaŋurnydja goŋŋur.”
Yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli dhuwurr-yätjirr
When someone sins
Mathuyu 18.15-17
15 “Ŋuli ŋayi dhu ŋula waŋganydhu yolŋuy malthunamirriy ŋarrakal, ŋayaŋu-miḏikuman nhuna, nheny marrtji balayi guwatjmul ŋanya ga nhina nhanukal ga maḻŋ'maraŋ nhanukal, nhä ŋunhi nhanukal miḏikin. Yurr nhumapi ŋathil ŋurruŋuny waŋanhamirr maṉḏa gayul. Ga ŋuli ŋayi dhu nhuŋu buthuru-bitjundja, ŋunhiny nhakun nhe ŋanya märraŋala ŋayaŋu-roŋanmaraŋala, nhuŋu wäwa'mirriŋunhany ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany. 16 Yurr ŋunhi ŋayi dhu yakany nhuŋu buthuru-bitjun, nheny marrtjin ga garr'yurra wiripuwurrunhan yolŋuny walalany. Bili ŋunha ga Dhuyuŋurnydja Djorra'ŋur ga lakaram bukmak yan, ŋuli nhe dhu ŋunhi nyamir'yun wiripuŋunhany yolŋuny. Bala beŋuryiny ŋayiny dhu ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy garr'yun bulu waŋganynha yolŋuny, wo ŋula nhämunhany, märr walal dhu bukmakthun yan ŋanya dhäruktja ŋäma waŋanhawuynydja. 17 Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi yakany buthuru-bitjun ŋurikiwurruŋguny ŋunhi bukmakkuny yolŋuw walalaŋ, nheny balan gäŋu ŋunhiyiny gämurru', ŋunhi bukmakkalnha yan Garraywalaŋumirriwalnha yolŋu'-yulŋuwal walalaŋgal. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy märr-yuḻkthundja ga ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany mala, bala nhumany dhu ŋunhinhany yolŋuny bitjanna nhäma nhakun ŋayi Djan'tayilnha yolŋu, wo rrupiya-märranhmirra yolŋu gapmangun mala.”
Dhayuŋanmirr ga yaka dhayuŋanmirr
Allowing and not allowing
Mathuyu 18.18-20
18 “Dhuwandja ŋarra nhumalaŋ ga märr-yuwalknha yan lakaram. Ŋuli nhuma dhu ŋunhi ŋula nhaku malaŋuw yoranhamirr dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarrnydja bitjandhi bili yan yoramdhi ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja. Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi yakany dhayuŋanmirr dhiyal munatha'ŋur, ŋayiny dhu ŋunhi bitjandhi bili yan yakayi dhayuŋan ŋunhal djiwarr'ŋurnydja.”
19 “Ga märr-yuwalk, ŋarra ga nhumalaŋ dhuwal lakaramany, ŋuli nhuma dhu ŋunhi märrma' yolŋu maṉḏa Garraywalaŋumirr maṉḏa yoranhamirrnydja ŋula nhakuny malaŋuw, ga ŋuli maṉḏa dhu ŋunhi ŋäŋ'thundja bukumirriyamany, ŋayiny dhu ŋunhi ŋarrakalnydja Bäpa'mirriŋuy djiwarr'puyyuny djäman bala yan nhumalaŋguny. 20 Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi waŋgany-manapanmirrnydja ŋarrakalnydja yäkuy, ŋarrany dhu ŋunhiliyin nhumalaŋgalnha.”
Buŋgawaw yan djämamirr yaka'yurr bäy-lakaranharaw
An official who refused to forgive
Mathuyu 18.21-35
21 Bala ŋayi yan Betany marrtjinan Djesuwalnha bala ŋayi ŋanya dhä-birrka'yurra bitjarra, “Nhämunhamirr ŋarra dhu dhika yuwalktja bäy-lakaram ŋula yolkuny yolŋuw, ŋuli ŋayi dhu ŋarrany ŋayaŋu-miḏikumandja? Muka gana' ŋunhi ŋarra dhu 7-mirrnydja yan bäy-lakaram nhanŋu?”
22 Ga ŋayiny Djesuny bitjarr buku-bakmaraŋal nhanŋu, “Yaka yan nhe dhu 7-mirrnydja bäy-lakaram nhanŋu, ŋany ŋula nhämunhamirra yan dharrwamirra mirithirra!”
23 “Yo, Dhiyaŋuny dhäwuy nhunany dhu guŋga'yun nhäthinya ŋunhi God-Waŋarrwu Djiwarr'puy Rom. Yo! Ga ŋunhili gan nhinan waŋgany Buŋgawa Ŋurruḏawalaŋu wäŋaŋur. Ga waŋganymirrnydja waluy bala ŋayi wäthurra djämamirriwnha mala nhanukalaŋaw, märr walal dhu buku-roŋanmaraman nhanŋu ŋunhiyi bili yan rrupiya ŋunhi nhämunha nhanukal goŋŋur walal ŋäthil märraŋal. Bala ŋayi yan wäthurra walalaŋ waŋga'-waŋganygun. 24 Manymak ga ŋunhi ŋayi marrtjin dhä-birrka'yurrnydja walalany. Bala walal waŋganynhany djämamirriny gärrinyamaraŋala, ŋunhi ŋayi ga gan dhukarrarrayurr ŋanya dharrwan dhika mirithirra rrupiya mala 50,000,000-nha. 25 Yurr bäyŋun ŋayi gan ŋunhi balanyamirriyiny ŋula rrupiyany ŋayathaŋal buku-roŋanmaranharawnydja. Bala ŋayiny ŋunhi yan buŋgawany waŋanan djalimgun ŋurikiyiny ḏirramuwnydja ga miyalkkuny nhanukalaŋaw ga djamarrkuḻiwny'tja nhanukalaŋaw, ga bukmak yan nhä malany ŋayi gan dhukarrarrayurr, märr ŋayi dhu ŋunhi yaŋara'-bakmaraman ŋunhiyin rakunynhan rrupiyany. 26 Bala ŋayiny ŋunhiyiny djämamirrnydja yolŋu ŋurrkanhamirra ŋurikalyiny buŋgawawalnydja gumurrlila, bala gan waŋanan dhä-wurrupuruŋala, ‘Buku-djulŋi ŋathil wuyurr ŋarraku, ŋarra nhuŋu dhu ŋunhi buku-roŋanmaraŋuny bukmak yan rrupiyany malany, ŋunhi ŋarra nhuna dhukarrarrayurr!’ ”
27 “Bala ŋayiny ŋunhi buŋgawany nhanŋu mirithirra yan wuyundja ga bäy-lakaramany nhanŋu ŋayi bukmakpuynha yan ŋunhiŋuwuyyiny malaŋuwuy, bala yan ŋayi ŋanya djuy'yurrnydja ŋayaŋuynydja-manymakthun, ga waŋan ŋayi ŋanya ŋayi dhu yakan ŋunhiyiny rrupiyany buku-roŋanmaram.”
28 “Ga ŋunhi ŋayi marrtjin ŋunhiyi djämamirr dhawaṯthurrnydja, bala maṉḏa gumurr-bunanhaminan wiripun yolŋu djämamirr, ŋunhi maṉḏa ŋäthil bitjarryi dhukarrarrayunmin. Bala ŋayi yan dhunupan ŋanya mayaŋnha ŋayathaŋal, baṯ-bitjandhi galki balaŋ ŋayi ŋunhi wiripuny ḏirramu ŋoy-wulkthuna muka, ga bitjanna ŋayi nhanŋu ŋunhi waŋany gam', ‘Dhuwandja nhe dhu ŋarraku buku-roŋanmaraŋ yan ŋunhiyiny ŋunhi 100-dja ŋaraka rrupiya, ŋunhi nhe ŋarrany dhukarrarrayurra!’ ”
29 “Bala ŋayi ŋunhi wiripuny yolŋu djämamirr gumurrlila ŋurrkanhamirr nhanukal bala waŋan bitjarra dhä-wurrupuruman, ‘Buku-djulŋi, bulnha ŋathil ŋarrany galkurr, ŋarra boŋguŋ nhuŋu rrupiya ŋunhi buku-roŋanmaraŋ,’ bitjarr. 30 Yurr ŋayiny ŋunhiyiny ŋurruŋuny djämamirr, bäyŋun ŋayaŋu-wuyuna nhanŋuny ŋurikiyiny wiripuŋuwnydja djämamirriw. Ŋany yanan ŋayi ŋanya galkanna dharruŋgulila, ga bäy ŋayipi-i-i ga buku-roŋanmaraŋal yan ŋayi nhanŋu ŋunhiyi rrupiya.”
31 “Ga ŋunhi walal wiripuwurruynydja djämamirriy walal ŋäkul nhä ŋunhi maḻŋ'thurr, bala walal yan wuyurra dhika ŋurikiyiny wiripuŋuwnydja yolŋuw djämamirriw ŋunhi ŋayi gan gulŋiyin dharruŋguŋur. Bala walal yan lakaraŋala buŋgawawalnha. 32 Ga ŋayiny ŋunhi buŋgawany wäthurra ŋurikiyiny ŋunhi ŋurruŋuwnydja djämamirriw, bala waŋan bitjarra, ‘Nheny dhuwal dhuwurr-yätj yolŋu. Nheny marrtjin ŋarranhany dhä-gurrupuruŋuyaŋal waŋan, ga ŋarrany nhuŋuny wuyurr warray, ŋurikiwuyyiny ŋunhi dhaŋaŋbuynydja rrupiyawuy, ga bäyŋun nhe ŋunhi ŋarranhany gurrupana buku-roŋanmaranha ŋula waŋganydja yan nyumukuṉiny'tja rrupiya. 33 Ga nheny muka balaŋ dhuwal bitjanayi bili ŋunhi wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋayaŋu-wuyuna muka, nhämirr ŋarrany nhuŋuny ŋayaŋu-wuyurr?’ 34 Bala ŋayi ŋunhi buŋgawany mirithirra yan maḏakarritjthirrnydja nhanŋu bala yan ŋayi dhäruk-gurrupara djämamirriwalnha, ŋanya walal dhu dhä-gir'yundja mirithirra yan dhika dhaŋga-ḏirryunna manapan, ŋunhilin dharruŋguŋura, ga bäy ŋayipi-i-i, ga bukmak yan ŋayi dhu roŋanmaram ŋunhi nhämunha' ŋayi dhukarrarrayurr. 35 Ga biyakiyin dhu boŋguŋ ŋunhi ŋarrakalnydja Bäpa'mirriŋuy djiwarr'puyyuny milkuŋ balanyayin rom ḏälnha yan mirithirra, bawalamirriwydja yolŋuw walalaŋ, ŋunhi ŋayi dhu yakany nhakun bäy-lakaram wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋunha gal'ŋu ŋayaŋuynydja nhanukiyingal ŋayi.”