6
Djesuy gan lakaraŋal walalaŋgal guŋga'yunawuynha rom
Teaching about charity
Mathuyu 6.1-4
Ga wiripuny ŋayi Djesuy bitjarr lakaraŋal walalaŋ gam', “Djäga nhumalaŋguwuy nhuma: Yaka nhuma dhu ga ŋunhi milkunhaminyawurrnydja romgurr djäma dhuwurr-manymaktja rom milmany nhakun yolŋuwalnydja walalaŋgal, bili ŋayiny dhu ŋunhi Bäpa'mirriŋuynydja nhumalaŋgal ŋunhi djiwarr'wuyyuny dhu bäyŋun nhumalaŋguny yaŋara'-bakmaram balanyawuyyiny djämapuy.”
“Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi gurrupan rrupiyany nhä mak ŋathany ŋunha ŋurruwuykmirrnhany, yakan nhuma dhu ŋunhi milkunhamirrnydja nhumalanhawuynha nhuma wetjtja gurrupanawuynydja, milmany nhakun wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, bitjandja nhakun ŋunhiwurrnydja yolŋu mala ŋunhi walal ŋuli ga gurrupan gali'-märrmay' romdhu ŋunhal ŋunhi Djuwskal buku-ḻuŋ'maranhamirriŋur buṉbuŋur, ga wiripuny ŋulawitjan dhukarrkurr, märr dhu ga ŋunhi bukmaktja yolŋu'-yulŋu wokthunna walalaŋ. Yurr ŋarrany nhumalaŋ ga lakaram, ŋunhiyiny wokthunawuy yolŋuwuŋuny, ŋunhiyiny ŋunhin bili yan walalaŋ, bili bäyŋun walalany dhu ŋunhi ŋayiny God-Waŋarryuny yaŋara'-bakmaramaŋ ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy.”
“Ga ŋunhin nhe dhu ga guŋga'yundja yolŋunhany gam', ŋunhi ŋayi ga yuwalknha dhäparŋ' nhina, ŋanyanhan guŋga'yurrnydja, yurr gayulnha, märr ŋayi dhu ŋunhi galkipuynydja nhuŋu gurruṯumirr yakayi yan marŋgithirr. Bala walal dhu ŋunhi yolŋu'-yulŋuny bäyŋun marŋgithirr ŋurikiyi wetjkuny nhokalaŋaw. Yurr nhokal djiwarr'puyyuny Bäpa'mirriŋuy ŋuli ga nhuna nhäma warray ŋunhiwiliyi gayullilnydja wetjlil, bala ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny yaŋara'-bakmaraman nhuŋuny.”
Djesuy marŋgikuŋalnha walalany bukumirriyanharawnha
Teaching about prayer
Mathuyu 6.5-15
(Luk 11.2-4)
“Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bukumirriyamany, yaka bukumirriyaŋ biyakuny nhakun ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi gali'-märrmany' mala. Walalnydja ŋuli ga ŋunhi dhuwalawurryiny dhärra gumurrŋur warray, ŋunhalnydja ŋunhi Djuw malawalnydja buku-ḻuŋ'maranhamirriŋur buṉbuŋur, ga ḻikanŋur dhukarrŋur, märr dhu ga bukmakthuny yolŋuy walal nhäman walalany. Bili ŋarrany nhumalaŋ gan ŋunhi lakaraŋal, ŋunhi ŋunhiyiny wokthunawuy yolŋuwuŋuny, ŋunhiyiny ŋunhin bili walalaŋ, bili bäyŋun walalany dhu ŋunhi ŋayiny God-Waŋarryuny yaŋara'-bakmaramaŋ ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy.”
“Ga ŋuli nhe dhu ŋunhi bukumirriyamany, nheny dhu marrtji bala gärrin nhokiyingal nhe wäŋalila, bala dhurrwarany dhaḻ'maraŋun, bala bukumirriyaŋun nhokalaŋuwal Bäpa'mirriŋuwalnydja, ŋurikalnydja ŋunhi nhe ŋuli gi bäyŋun ŋanya nhäŋu nhokiyingal nhe melyu. Yurr ŋayipiny ŋuli ga nhäma nhuna ŋunhi nhaltjan nhe ŋuli ga gayul bukumirriyam, ga märr-yuwalk yan ŋayi nhuŋu dhu ŋunhi yaŋara'-bakmaramany ŋunhiŋuwuyyiny.”
“Ga ŋunhi nhe dhu bukumirriyamany God-Waŋarrwalnydja, yaka gi waŋi dharrwany dhäruk mayali'miriwnydja, biyakuny nhakun ŋunhiwurr ŋunhi Djan'tayil yolŋu mala ŋunhi walal ŋuli ga wiyin waŋa wiripuŋuwal waŋarrwal, yanbi walalany ŋayi dhu ŋäma ŋuriŋiyiny wiripuŋuynydja waŋarryu balanyawuyyiny wiyinbuynydja bukumirriyanhawuy. Yaka bukumirriyaŋ biyakuny nhakun walalnydja. Biyak bukumirriyaŋuny gurririy dhärukthuny ga mayali'mirriyaŋ. Bili ŋayiny ŋunha nhuŋuny Bäpa'mirriŋu ŋäthil warray marŋgi ŋunhi nhaku nhe ŋuli ga ŋunhi djälthirr, yorrnha nhe dhu ŋanya ŋäŋ'thundja.”
“Ga bitjan yanbi nhuma dhu ga ŋunhi bukumirriyamany gam',
‘Bäpa ŋanapurruŋ, ŋunhi nhe ga nhina dhuwaliyi djiwarr'ŋur,
Nheny yäku yindi warray, ga wokthunamirr.
10 Napurr nhuna ga dhuwal ŋäŋ'thundja nhe dhu dhanuŋdhunna nhuŋuwuy nhe God-Waŋarrwuny rom ŋayaŋulila ŋanapurruŋgal,
märr ŋanapurr dhu ga djämany dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur nhokiyingalaŋuwurra yan djälkurrnydja, bitjan yan bili nhakun walal ŋuli ga djäma dhiyaliyi djiwarr'ŋur nhokiyingalaŋuwurr yan djälkurr.
11 Ŋatha ŋanapurruny maranhu-gurrupul dhiyak bala waluw.
12 Bäy-lakaraŋun ŋanapurruŋ yätjkurruwuynydja djämapuy,
biyak yan bili nhakun napurr ŋuli ga bäy-lakaram ŋurikiwurruŋ ŋunhi wiripuwurruŋ yolŋu'-yulŋuw ŋunhi walal ŋuli ŋanapurruny ŋayaŋu-yätjam.
13 Yaka ŋanapurruny gäŋu gumurr-ḏälkurrnydja romgurr birrka'yunarawnydja.
Gunguŋ ŋanapurruny, märr ŋanapurruny dhu bäyŋun yätjkurruynydja birrimbirryu djuḻkmaram, ŋunhi napurruny ŋayi ŋuli marrtji guwaḻ-ṉirr'maramany.’
Ga bitjanna nhuma dhu ga ŋunhi bukumirriyamany nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja.”
14 “Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi bäy-lakaramany wiripuwurruŋguny yolŋu'-yulŋuw, ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal ŋuli nhumalany ŋoy-yätjam, ga nhumalaŋgalnydja dhu Bäpa'mirriŋuy djiwarr'puyyuny bitjandhi bili bäy-lakaramdhi nhumalaŋguny. 15 Ga ŋuli nhuma dhu yakany walalaŋ bäy-lakaram ŋurukuwurruŋdhi ŋunhi nhumalany walal ŋoy-yätjaŋal, ga bitjandhi bili yan nhumalaŋgalnydja dhu Bäpa'mirriŋuy djiwarr'puyyuny yakayi nhumalaŋguny bäy-lakaram, ŋunhiŋuwuyyiny dhuwurrpuy yätjkurruwuynydja mala.”
Djesuy rom-lakaraŋal walalaŋgal ŋathapuy gananawuy
Teaching about fasting
Mathuyu 6.16-18
16 “Ga ŋunhi nhuma ŋuli ga ŋoy-ŋathamiriwnydja nhina, yaka gi dhakatjurrnydja nhini, biyak nhakun ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi rom gali'-märrmany' mala. Walalnydja ŋuli ga ŋunhi nhina nhakun ŋula nhän, yakan walal ŋuli gi djägany walalaŋguwuy walal marwatkuny, bukuwnydja, ga rumbalwuny, ŋunhiyiny nhakun walal ŋuli ga milkunhamirra wiripuwurruŋgala yolŋuwal walalaŋgal ŋunhiŋuwuynha ŋathapuynha gananawuy, märr ŋuli ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal nhämany walalany dharaŋana yan ŋunhiwiliyiny. Yurr ŋarrany nhumalaŋ ga dhuwal lakaram, ŋunhiyiny wokthunawuy yolŋuwuŋuny, ŋunhiyiny ŋunhin bili yan walalaŋ, bili bäyŋun walalany dhu ŋunhi ŋayiny God-Waŋarryuny yaŋara'-bakmaraŋ ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy. 17 Ga nhumany dhu walal yaka bitjandhi milkunhamirr, bitjan nhakun ŋunhiwurryi yolŋu walal, ŋuli nhumany dhu ga ŋunhi nhina ŋoy-ŋathamiriw. Biyak yan bukuny rurrwuyunmirra gi, ga marwattja gi dhunupayaŋun nhunapinya nhe, 18 märr nhuna dhu yolŋu'-yulŋuynydja yakan ga dharaŋan ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi nhe ŋuli ga nhina ŋoy-ŋathamiriw. Yurr ŋayipin dhu nhuŋu waŋganynha Bäpa'mirriŋun djiwarr'puynha marŋginy, ŋunhiyin ŋunhi nhe ŋuli gi bäyŋun ŋanya nhäŋu nhokiyingal nhe maŋutjiy. Yo! Bala ŋayi dhu nhokal Bäpa'mirriŋuynydja buku-roŋanmaraman nhuŋuny ŋunhiŋuwnydja ŋunhi gayulpuynydja djämapuy.”
Yaka nhe dhu ga ḻukunydja'kunhamirr nhunapinya nhe dhuwalaŋuwuyyu munatha'wuyyu
Do not become rich with earthly things
Mathuyu 6.19-21
(Luk 12.33-34)
19 Ga bulu ŋayi Djesuy lakaraŋal walalaŋgal bitjarr: “Yaka nhe dhu ga ḻukunydja'kunhamirr nhunapinya nhe ŋula nhaliy malaŋuy dhuwalaŋuwuyyu, bili ŋayi ŋuli wiripuny mala nhuŋu girri' bäynha gi ŋula gälkalyun ḻuki, ga wiripuny mala girri' ŋuli dhulwirmirriyin, ga wiripuny mala ŋuli bäynha gi ŋula manaŋa-ḏilkurruynha yolŋuy mala djaw'-djawyurr. 20 Ŋany ḻukunydja'kunhamirrnydja gi ŋuriŋiyin malaŋuy ŋunhi Djiwarr'puyyun ŋula nhaliynydja malaŋuy manymakthun. Bili ŋunhiyiny mala ŋamakurr God-Waŋarrwuŋuny dhu yakan dhawar'yurr ga dhulwirmirriyi, ga gälkalyu dhu gi bäyŋun ḻuki, ga bäyŋun dhu gi manaŋa-ḏilkurruy nhuŋu djaw'-djawyurr.”
21 “Bili ŋayaŋuny nhuŋu dhu ga ŋunhi bitjanna bili ŋunhilin ŋorra, ŋunhi nhe ŋuli ga mirithirr mulwaṯkum nhuŋuwuy nhe ŋula nhä malany mel-wiḏimirr dhuwalaŋuwuy munatha'wuy.”
Maŋutjiny maṉḏany dhuwal balanya nhakun baḏayala' rumbalwu
The eyes are like the light of the body
Mathuyu 6.22-23
(Luk 11.34-36)
22 “Melnydja maṉḏany dhuwali nhuŋu balanya nhakun baḏayala' rumbalwu nhokalaŋaw. Ga ŋunhi nhe ŋula mel-ḏarrtjalktja, ga ŋunhiyiny nhakun nhuŋu walŋany baḏayala'mirra. 23 Ga ŋunhi nhuŋu maŋutji yätjkurrnydja, ga ŋunhiyiny nhakun nhuŋu walŋany buku-munhan warrpam'nha. Ŋuli balaŋ nhe dhu ga guyaŋanhamirr nhunapinya nhe bitjanmirrnydja, yanbi nheny ŋayaŋu baḏayala'mirr, yurr yuwalktja nhuŋu ŋayaŋuny dhuwali buku-munhan', ŋunhiyiny nhakun nhuŋu bukmaknha yan ŋayaŋuny bilin buku-munha'yinan.”
Yaka warwuyurr girriwny'tja ga rrupiyawnydja
Do not get worried for clothes and money
Mathuyu 6.24-34
(Luk 16.13; 12.22-31)
24 “Yo. Bäyŋun nhe dhu ŋunhi djämamirr märrmawny'tja buŋgawaw, bili ŋunhi nhe dhu ga waŋganyguny märr-ŋamathirr, ga wiripuŋuwnydja nhe dhu buŋgawaw ŋuyulkthirra. Ga wiripuny nhe dhu ga ŋunhi dhäruk-märram ŋanyanhan yan ŋunhi waŋganynhan buŋgawany, ga wiripuŋunhany nhe dhu ga märr-yuḻkthunna. Ga bitjandhi bili nhumany dhu ga yakayi ŋunhi buku-ŋal'yun märrmawny'tja maṉḏaŋ, God-Waŋarrwuny ga rrupiyawnydja.”
25 “Ga balanyan dhuwal dhäwuny' gam' ŋarra dhu lakaraman nhumalaŋ. Yaka nhuma dhu ga warwuyun mirithirr ŋathawnydja ḻukanharaw ga gapuwnydja ŋunhi nhä nhumalaŋgal ŋayaŋuŋur manymak walŋaw nhinanharaw. Ga yaka warwuyurr girriwny'tja nhä malany nhe dhu ga gäma nhokiyingal nhe rumbalyu. Yaka dhuwal ŋayi nhuna God-Waŋarryu djäma ŋathawnydja yan ḻukanharaw ga girriwny'tja yan gänharaw. 26 Nhäŋu ŋunha warrakan'nha malaŋuny buṯthunawuy. Yaka walal ŋuli gi ŋunhi warrakan'thuny malaŋuy ŋula nhä djäma ŋatha malany lämu-nhirrpul, ga bäyŋuyi yan walal ŋuli gi ŋunhi ŋathany mala maŋutjiny gulkthurr ga rarr'yurr ŋuli marrtji buṉbulilnydja. Yurr nhumalaŋguny Bäpa'mirriŋu ŋunha djiwarr'puynydja ŋuli ga djäga yan walalaŋ ŋurikiyiny warrakan'kuny malaŋuw. Ga nhumany ga dhuwal yolŋuynydja walal djuḻkmaraman ŋunhiyi warrakan'nhany malaŋuny.”
27 “Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi mirithirrnydja nhakun warwuyun ŋula nhakuny malaŋuw, ga nhaltjanna ŋayi dhu ŋuriŋiyiny djambin God-Waŋarrwuny ŋayaŋu nhuŋuny, märr nheny dhu ga baḏaknha yan walŋan marrtji? 28 Ga nhaku nhuma ŋuli ga dhuwal warwuyun girriwny'tja malaŋuw gurrukanharaw? Nhäŋu ŋunha wurrkiny' malaŋuny, ya ŋunha, dhamany'tjunalil; yaka walal ŋuli gi girri' mala walalaŋguwuy djäma barrtjurr. 29 Ga be ŋäthil buŋgawa yäku Djalaman* gan nhinan, ŋunhi ŋayi gan nhinan mirithirr ḻukunydja ga guŋgurrkuŋgurr girriy' mala ga ŋula nhaliy malaŋuy. Yurr ŋunha wurrkiny' mala bulun dhika latjun' mirithirra, djuḻkmaraman ga girriny' mala nhanŋuny Djalamanguny. 30 Yo. God-Waŋarryu ŋayipi ŋuli ga ŋunhi mulmunhany mala ŋuthanmaram manymakkumany, bäydhi ŋuli ga ŋunhi gurririny ŋayi walŋa dhärra. Nhakun dhiyaŋ bala ga dhuwal mala mulmu dhärra walŋa, ga bulu nhakun ŋayi ŋuli räwakthirryi, bala ŋuli yolŋu'-yulŋuynydja dhuŋgur'yunna ŋunhiyi mulmunhany. Yurr yolŋuny dhuwal mirithirr ŋurruŋu God-Waŋarrwalnydja ŋayaŋuŋur, djuḻkmaraman ga ŋunha mulmunhany; ga yuwalk ŋayi dhu ga djäga nhumalaŋ manymakkumany. Ga nhä nhumalaŋguny dhuwal yolŋuwnydja walalaŋ, märr-nhirrpanminyawuy nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja mirithirr nyumukuṉiny muka?”
31 “Ga yaka walal gi warwuyurrnydja nhumalaŋguwuy nhuma, ga yaka nhuma dhu ga ŋunhi waŋa bitjandja, ‘Way, wanhaŋur ŋarra dhu dhuwal ŋathany märram, ga gapuny, ga girriny' malany?’ 32 Bitjandhiny ŋuli ga ŋunhi mirithirrnydja warwuyun ŋunhiwurrnha yolŋu walal ŋunhi Djan'tayilnha mala. Nhumany dhu ga yaka bitjandhi warwuyun, bili ŋunhan ŋayipin Bäpa'mirriŋun nhumalaŋ djiwarr'puynha mirithirrnydja marŋgi, nhaku nhuma ŋuli ga ŋunhi djälmirriyirr. 33 Yo. Yaka nhuma dhu ga warwuyun dhiyakiyiny malaŋuw. Ŋurrulilnydja nhirrpul God-Waŋarrwu yan rom, ga biyak bili gi djämany nhanŋuwuynha yan ŋamakurrnha romdja malany, bala ŋayiny dhu nhuŋu gurrupan bukmaknha yan nhä malany manymaknha.”
34 “Ga yaka warwuyurr ŋurikiny ŋunhi dhu nhä malany maḻŋ'thurr goḏarr' wiripuy waluy, bili ŋunhiyiny warwu malany yaka nhokal goŋŋur. Ga yaka marrtji mana'-manapulnydja bukulil ŋal'-ŋalmaraŋ warwuny mala nhuŋuwuy nhe, ŋunhi ga ŋuriŋiyi waluy gäma, balanya nhakun mari ga ŋula nhä malany. Yakan biyakiyiny guyaŋi.” Ga bitjarrnha ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal.
* 6:29 Solomon