15
Ŋunhi bili yan djämany gi ŋunhi ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi guŋga'yun wiripuwurruny yolŋuny walalany; yaka yan nhunapinyany nhe gi guŋga'yunmirr
Only do things that will help other people, don't just please yourself
Romans 15.1-6
Yo. Wiripuwurrnydja limurr dhuwal bilin marŋgin mirithirra God-Waŋarrwuny, ga dhärrany limurr ga dhuwal ḏälnha yan, bili ŋuriŋi limurruŋgiyingal märr-nhirrpanminyaraynha. Yurr yakan limurr dhu ga ŋunhi yalŋgi-lakaramany ŋunhany ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, ŋunhi walal marrtji märr gaŋga yan marŋgithirr ga märr-yuwalkthirr Garraywu. Limurrnydja dhu marrtji gurrum'thunna yan gämany, ga guŋga'yundja walalany. Yaka ŋali dhu ga djäma ŋurikiny bili yan waŋganyguny ŋunhi ŋalipi ga nhaku malaŋuw djälthirr. Ŋany djämany limurr dhu ga dhuwal, ŋunhi bili yan mala ŋunhi dhu marrtji guŋga'yun ŋunha ŋunhi wiripuwurruny yolŋuny walalany, märr walalnydja dhu ga nhina ŋamakurryi yan, bala dhu marrtji ŋunhi ŋuthanna yolŋuny walal ŋunhiliyiny God-Waŋarrwalnydja dhukarrŋur.
Guyaŋi+ ŋathil walal ŋanya Djesu-Christnha. Bäyŋu ŋayiny ganha ŋunhi Djesu-Christthuny djäma ŋula nhäny nhanukiyingalnydja ŋayi djälyu; yänan ŋayiny ŋunhi ŋanyapinyany ŋayi dhayuŋanminan, ga ŋunhi ŋayi gan bitjarryiny djäma God-Waŋarrwal yan djälkurrnydja, bäydhi walal marrtjin ŋunhi yolŋuynydja walal ŋanya gupa-waŋanany ŋarrtjurrnydja. Bili dhäruktja ga ŋunha dhärra djorra'ŋurnydja wukirriwuynydja bitjanna gam', “God-Waŋarr, yolŋuynydja walal marrtjin dhuwal yätjkurr-lakaraŋalnydja nhunanhan, yurr yuwalktja walal ga ŋunha ŋarraku warray ŋuyulkthirrnydja ŋuruŋuny ŋunhi yätjkurruynydja dhärukthu walalaŋgiyingal walal.”
Yo, bukmak nhäny mala ŋunha ŋunhi God-Waŋarrwalnydja djorra'ŋur wukirripuynydja ŋorran marrtji, God-Waŋarrwuŋ yan ŋunhiyi nhirrpanawuynydja limurruŋguny marŋgithinyaraw, balanyarawnha bili yan ŋayaŋu-marrparaŋdhinyarawnydja, märr limurrnydja dhu ga dhärra ḏälnha yan ŋurukalnydja ŋunhi romgal ŋayaŋu-wutthunamirriwalnydja, bala limurr dhu ga ŋunhi bitjanna bili nhinany gatjpu'yunna yan dhukarr-nhäman, yan bili ga dhawaṯthurr ŋayi dhu maḻŋ'thurr ŋunhiyi ŋula nhä mala ŋunhi ŋayipi God-Waŋarryu dhawu'mirriyaŋal.
Yo. God-Waŋarr yan ŋayipi waŋgany ŋunhi marrparaŋgunhamirrnydja, ga ŋayi ŋuli ga guŋga'yundja limurruny ŋayaŋu-bulnha'maramany märr-wiyinŋuwnydja marrtjinyaraw. Ŋayipin dhu ga ŋunhi guŋga'yundja nhumalany, märr nhumany dhu ga nhina bukmak yan waŋganyŋur ŋayaŋu-waŋganydhirra yan Djesu-Christkala. Yo, ŋarrany dhuwal djäl bukmakku yan nhumalaŋ, nhuma dhu ga ŋunhi rrambaŋin wokthundja rirrakay manapanmirra nhanŋuny God-Waŋarrwuny ŋunhi ŋayi Bäpa'mirriŋu limurruŋgalaŋaw Garraywu Djesu-Christku.
Biyak gumurr-ŋamathinyamirrnydja walal gi nhumalaŋguwuy nhuma bala-räli'yunmirr yan, biyak bili yan nhakun ŋayi Garray gumurr-ŋamathin nhumalaŋ bala ŋayi yan märraŋalnha nhumalany
Accept each other just as Christ accepted you
Romans 15.7-13
Biyak bili walal gi märraŋuny gumurr-ŋamathinyawurr yan ŋunha ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany Garraywalaŋumirriny, bitjarr nhakun ŋayi Djesu-Christ gumurr-ŋamathin nhumalaŋ, bala ŋayi dhu märraman wokthunawuynydja rom God-Waŋarryuny. Märr-yuwalk dhuwandja ŋarra nhumalaŋ ga lakaram. Djesu-Christtja gan ŋunhi nhinan dhiyalnydja, märr balaŋ ŋayi djäma guŋga'yuna ŋunhi Djuw malany yolŋuny mala, yanbi balaŋ walal marŋgithinya muka nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ŋunhi ŋayi dhäruk-waŋganymirr, yakan ŋayi dhu ŋunhi buluny ḻiya-bilmaranhamirr ga dhawu' nhanŋuwuy ŋayi dhu bakmaram bäyŋun. Yo. Bukmak yan ŋunhi nhäny mala, ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryu dhawu'mirriyaŋal be ŋäthil Djuw bäpurruwal malaŋuwal mala-ŋurrkanhawuywal, ga ŋunhiyiny bukmak yan nhäny mala marrtjin maḻŋ'thurrnydja Djesuwalaŋuwurra yan. Ga wiripuny ŋayi gan Djesu nhinan dhiyal mala-manapar Djuw malawala, yurr ŋayi gan ŋunhi nhinanany walalaŋgal wiripuŋuwnha gämurruwny'tja ŋunhi dhu maḻŋ'thun, märr dhu walalnydja ŋunhi Djan'tayilnydja yolŋu walal wokthundja nhanŋun God-Waŋarrwun, bili ŋayi ŋunhi bitjarryi bili walalaŋguny mel-wuyurryi, nhakun ŋayi walalany ŋunhi walŋakuŋala God-Waŋarryuny Djesu-Christkalaŋuwurra yan. Bili Dhuyuy Djorrayny'tja ga ŋunha lakaram bitjanna gam',
“Dhiyaŋun+ gämurruy' ŋarra nhuŋu dhu ga dhuwal wokthundja,
ŋarrapiny dhuwal mala-manaparnha Djan'tayilwalnha* yolŋuwalnydja walalaŋgal;
ŋanapurrnydja dhu ŋunhi waŋgany-manapanmirra wokthundja manikaywurra ḏar'ṯaryun nhuŋuny.”
10 Ga bitjandhi bili ga ŋunha djorrayny'tja lakaramdhi bitjan gam',
“Biyak+ bili gi ŋayaŋu-djulŋithin goŋmirriyin nhininy,
nhumany ŋunhiwurrnydja Djan'tayilnydja yolŋu walal.
Wokthurrnydja gi nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun rrambaŋin nhuman ŋunhiwurrnha yolŋu walal
ŋunhi walal God-Waŋarrwuŋ gänaŋ'maranhawuy.”
11 Ga+ wiripuny ga ŋunha djorray' lakaram bitjan gam',
“Wokthundja nhuma dhu ga ŋunhi Garraywun yan
nhumany ŋunhiwurrnydja Djan'tayilnydja yolŋu walal bäpurruny ga bäpurruny ga bäpurruny.
Bukmak yan nhuma dhu ga ŋunhi yolŋuny walal wokthundja nhanŋuwuynha yan Garraywun
bawalamirriwurrnha yan wäŋakurrnydja mala.”
12 Ga+ bulu nhakun ŋayi Yitjaya* waŋan bitjarr gam',
“Yolŋuny dhu ŋunhi dhawal-guyaŋany nhanukal Djitjiwal* yarraṯaŋurnydja,
maḻŋ'thundja ŋayi dhu ŋunhi,
bala nhinany ŋayi dhu ga ŋurruḏawalaŋun buŋgawan ŋurikiwurruŋgun ŋunhi Djan'tayilwuny malaw.
Walalnha dhu ga ŋunhi Djan'tayilyun yolŋuy walal malay ŋanyanhany märr-yuwalkmirriyirrnydja,
dhukarr-nhäman manapan nhakun walal dhu ga ŋunhiyiny,
ga yan bili ga märraŋ walal dhu nhanukuŋ ŋula nhä malany ŋunhi ŋamakurrnydja mirithirrnydja
yalalan ŋunhalnha djiwarr'ŋura.”
13 Ga ŋarrapiny ga dhuwal bukumirriyaman nhumalaŋ God-Waŋarrwala ŋunhi ŋayi ŋuli ga gurrupan ŋayaŋu-mulka'kunhamirr rom, ŋayi dhu dhaŋaŋguman nhumalany ŋoy-djulŋithinyaraynha ga mägayaynha romdhu ŋunhi nhuma ŋuli ga märr-nhirrpanmirr nhanukiyingala yan, märr nhumalaŋ dhu ŋunhi ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja ŋuthandja ḏälthirra ŋuriŋiyin ŋunhi nhanukala Dhuyu-Birrimbirrwalnha ganydjarryuny.
Bolnydja gan ŋunhi djälthin bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ marŋgithinyaraw Djesuwnydja
Paul wanted all people to learn about Jesus
Romans 15.14-21
14 Yo, wäwa ga yapa walal ŋarraku, ŋarrapiny dhuwal marŋgin nhumalaŋ, ŋunhi nhumany ga dhuwali nhina ŋamakurr yan ŋula nhämiriw bilyunamiriwnha, ga mirithirra nhuma dhuwali marŋginy ŋurikiny ŋunhi Garraywalaŋawnydja romgu, ga bitjandhi bili nhuma ga dhuwali ganydjarrnydja ŋayathaman marŋgikunhaminyarawnydja nhumalaŋguwuy nhuma bala-räli'yunminyarawnydja. 15 Yurr dhuwandja ŋarra ga dhäruk nhirrpan nhumalaŋ dhipalnydja djorra'lil ŋurru-dhunupawnha yan waŋanharaw, yän nhakun dhu ga guyaŋanhamirriyam nhumalany, bili ŋayipi ŋunhi God-Waŋarryu ŋarrany nhirrpar dhiyakiyiny djämaw dhunupawnydja. 16 Ŋarrany dhuwal yolŋu djämamirr Djesu-Christku yan; ŋayipi ŋunhi ŋarranhany djuy'yurr lakaranharaw manymakkuny dhäwuw beŋurnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja marŋgikunharaw ŋurukuwurruŋguny ŋunhi Djan'tayilwuny yolŋuw walalaŋ. Ŋarrany dhuwal balanya nhakun djirrikaymirra yolŋu, märr dhu ŋunhi walalnydja Djan'tayilnydja yolŋu walal rom-dhunupayirra nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja ŋayaŋuŋur ŋuliwitjanna ŋunhi ŋayin dhu marrtji Dhuyu-Birrimbirryun walalany djäma dharrpalkuman.
17 Yo, djämany ŋarra ga dhuwal nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwu, ga waŋganygu yan ŋarra ga dhuwal mirithirrnydja dhikany ŋayaŋu-djulŋithirrnydja, ŋuriki ŋunhi, ŋunhi ŋayi ga Djesu-Christthu djäman yolŋuwalnydja walalaŋgal dhuwalatjanna ŋunhi ŋarrakalaŋuwurra djämakurr. 18-19 Ŋarrany dhu ga dhuwal lakaramany ŋunhi bili yan dhäwuny' ŋunhi nhä ŋayi gan Djesu-Christthu djäma ŋarrakalaŋuwurr, ŋunhi ŋayi ŋarrany ganydjarr-gurrupar dhiyakiyi djämaw, ŋunhi ŋarrany dhu ga milkuman ŋanyanhan Djan'tayilwalnydja yolŋuwal walalaŋgal, märr walalnydja ŋanya dhu ŋunhi God-Waŋarrnhany dhäruktja märraman yan.
Yo, dhuwalawurryiny ŋunhi Djan'tayilnydja yolŋu walal marŋgithinany Garraywuny Djesu-Christkuny ŋarrakal dhäwuy lakaranharay, bala walal yan märr-dharaŋarnha ŋanya yulŋuny ŋuliwitjarrnha ŋunhi walal gan nhäŋal ganydjarr yindi ga ŋula nhä malany ŋoy-ganyim'thunamirr rom, ŋunhi ŋayi gan Dhuyu-Birrimbirryu djäma walalaŋgalaŋuwurr nhanukiyingal ŋayi ganydjarryuny yindiynha. Yo, marrtjinany ŋarra gan ŋunhi barrkulil, ḻiw'maraŋal yan wäŋakurr ga wäŋakurr, beŋur Djurutjalamŋur,* ga yan bili ga ŋayathaŋal ŋarra ŋunha wäŋa Lirikam,* yurr barrku ŋunhi mirithirr wäŋany. Ga bawalamirriwurr wäŋakurr ŋarra gan dhäwuny' lakaraŋal warrpam'thurr yan Djesu-Christkalaŋawuynydja. 20 Bitjarr bili ŋarra gan ŋunhi marrtjinany ŋunhiwiliyiny wäŋalil malaŋulil, ŋunhi walal ŋuli ganha bäyŋu yolŋu'-yulŋuy ŋäthil dhäwu ŋänha nhanukalaŋawuy Djesu-Christkalaŋawuy ŋunhiliny wäŋaŋur malaŋuŋur. Yaka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan bili ŋäkul ŋanya Djesu-Christnhany ŋula yolkuŋuny yolŋuwuŋ lakaranhawuy, bili ŋarrany gi dhuwal yaka djälthi ŋarra dhu buṉbu dhuḻ'yun ŋunhiwiliyiny ḻukulil dhulŋuŋulilnydja ŋula wiripuŋuwalnydja yolŋuwal, ŋunhi ŋayi ŋäthil ḻuku-nhirrpar.
21 Bili+ djorrayny'tja ga ŋunha lakaram ŋanhanhany Djesunhany bitjanna gam',
“Ŋunhiwurryiny ŋunhi yolŋu walal dhuŋamirrnydja,
ŋunhi walalaŋ bäyŋu ŋula yolthu lakaranha ŋanya ŋunhiyiny yolŋuny,
walalnha dhu ŋunhi ŋuriŋiwurruyyin yolŋuy walal nhämany ŋanya dharaŋandja.
Ga ŋuriŋiwurruy yolŋuy walal ŋunhi walal bäyŋu ŋanya ŋäthil ŋänha,
walalnha ŋanya dhu ŋunhi ŋuriŋuwurryyin ga ŋämany bala dhu yan dharaŋana.”
Bolyuny ŋunhi guyaŋan, bala ŋayi yan dhukarrnydja ŋamaŋamayurra nhanŋuwuynydja ŋayi marrtjinyaraw bala Rawumlilnydja
Paul planned to visit Rome
Romans 15.22-33
22 Yo, märr-wiyin muka ŋarra gan ŋunhi djälthinany dhipaliyiny marrtjinyaraw nhumalaŋgalnydja, yurr ŋayipiny ŋarrany gan ŋunhi God-Waŋarryuny djuy'yurr wiripuŋulil wiripuŋulil wäŋalil malaŋulil bitjarr bili yan, ŋurikiwurruŋgal ŋunhi walal ŋuli ganha bäyŋu ŋänha Garraynha ŋäthil. 23 Ga dhiyaŋuny bala ŋarraku djämany dhiyalnydja bilin dhawar'yurra, bala ŋarra ga dhuwal gatjpu'yundja ŋarra dhu galki marrtjin balayin nhumalaŋgala, bili dharrwan dhuwal dhuŋgarrany ŋarra gan guyaŋanany nhumalany, djälthinany ŋarra gan ŋunhi nhumalaŋ guwatjmanaraw muka yan.
24 Yo. Dhiyaŋuny bala ŋarra ga dhuwal guyaŋa ŋarra dhu marrtji balan makarrlil wäŋalil Bayinlila,* yurr ŋayaŋu-gatjpu'yundja ŋarra ga dhuwal, ŋarra boŋguŋ nhäŋuny nhumalany bukmaknha yan dhiyaliyi Rawumdja wäŋaŋur, ŋunhi ŋarra boŋguŋ marrtjiny dhuwalayakiyiny djuḻkmaraŋuny nhumalany bala Bayinlilnydja wäŋalil. Dhiyaliyiny ŋarra boŋguŋ nhini märr-gurriri yan nhumalaŋgalnydja; ŋunhi nhuma ŋathil boŋguŋ ŋarrany ŋayaŋu-ŋamathaŋuny, ga bulu nhuma dhu ŋarrany guŋga'yurr, bala nhuma dhu ŋarrany djuy'yurrnha balan Bayinlila wäŋalil. 25 Yurr ŋurruŋuny ŋathil ŋarra dhu marrtji bala Djurutjalamlil, guŋga'yunaraw Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, gäŋu ŋarra dhu rrupiya walalaŋ. 26 Bili dhiyaŋuwurruyyiny gan ŋunhi yolŋuy walal wäŋa-Matjataniyapuyyuny* ga wäŋa-Yäkiyapuyyuny,* waŋgany-mana'-manapar rrupiyan ga ŋula nhän mala mundhurr ŋurikiwurruŋgun ŋunhi Godkalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ, bili ŋunhi wiripuwurrnydja gan nhinan ŋurruwuykmirra ŋunhiliyiny Djurutjalamdja wäŋaŋur. 27 Yo, ŋunhi walal gan bitjarryiny djäma, bili walalawuynydja gan ŋunhi guyaŋan balanyarawyi muka djämaw guŋga'yunaraw, ga ŋunhiyin ŋunhi walalaŋguŋuny Djan'tayilwuŋuny yaŋara'-bakmaranhawuy, bili walalaŋgalaŋuwurr ŋunhi Djuw malawalaŋuwurr walalnydja ŋunhi Djan'tayilyuny yolŋuy walal märraŋala gan ŋunhi walŋamirrnydja mundhurr mala. Ga dhunupa muka ŋunhi walalaŋguny Djan'tayilwuny yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walalnydja dhu ga bitjandhiyi bili buku-roŋanmaram gurrupan balany walalaŋguny Djuw malawnydja, guŋga'yunna walalany dhu ga ŋuriŋiyin rrupiyay ga ŋula nhaliynha malaŋuy ŋunhi walal ga ŋayatham.
28 Yo, dhunupan ŋarra boŋguŋ gäŋun walalaŋ ŋunhiyiny, ŋunhi walal gan Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal waŋgany-mana'-manapar, bala ŋarra boŋguŋ yan gurrupula walalany ŋunhiliyiny ŋunhi wäŋa-Djurutjalambuywuny yolŋuw walalaŋ, ga dhäŋur beŋuryiny ŋarra dhu ŋunhi marrtjiny nhumalanhan guwatjmul balan yan dhä-märraŋun djuḻkthurra Bayinlila makarrlil wäŋalil. 29 Ga ŋunhi ŋarra dhu buniny boŋguŋ nhumalaŋ dhiyaliyiny, ŋayiny dhu ŋunhi Djesu-Christthuny limurrunhany ŋayaŋu-ŋamathaŋun, gurrupula ŋayi boŋguŋ latjun' ŋunhi ŋula nhäny mala, limurr dhu gi ŋuriŋiyi ŋayaŋu-djulŋithiny, ga goŋmirriyiny limurr dhu gi rrambaŋin.
30 Yo, wäwa ga yapa walal, waŋany ŋarra ga dhuwal yäkuynydja limurruŋgalaŋuwal Garraywal Djesu-Christkal, bili limurrnydja ga dhuwal märr-ŋamathinyamirrnydja bala-räli'yunmirra Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurr yan. Buku-djulŋimirr, mirithirr yan limurr dhu ga dhuwal bukumirriyamany ŋäŋ'thundja God-Waŋarrnhany, nhuma ga ŋarrapi, märr ŋayi dhu ŋarrany guŋga'yun muka. 31 Bili ŋunhany ŋunhi Djudiyany* wäŋaŋur, yolŋu walal ga nhina märr-yuwalkthinyamiriwnha mala, ga bulu ŋayan'mirra walal ŋarrakuny, walal ŋarrany dhu buman murrkay'kuman. Ŋäŋ'thurrnydja gi God-Waŋarrnhany walŋakunharaw yan ŋarraku. Ga biyakiyi bili gi walal bukumirriyaŋdhi ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋuw walalaŋ wäŋa-Djurutjalambuywuny Garraywalaŋumirriw mala, märr walalnydja dhu ŋayaŋu-djulŋithirra, bala märraman walal dhu dhuwandja ŋunhi mundhurr, ŋunhi ŋarra dhu dhuwal gäman walalaŋgal. 32 Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋarra dhu ŋunhi yurrnha nhakun nhumalaŋgalnydja marrtji ŋayaŋuynydja ŋoy-djulŋithinyaraynha yänan, nhanukiyingal yan God-Waŋarrwalnha ŋayaŋuynydja. Ga djälnydja ŋarra limurr dhu ga nhinany dhiyaliyiny rrambaŋin yan ŋayaŋuny yal'yunan. 33 Ŋarrany ga dhuwal bukumirriyaman nhumalaŋ, märr ŋayi dhu God-Waŋarrnydja galkithirra nhumalaŋgal bukmakkala yan, ŋunhiyiny ŋunhi ŋayi ŋurruḏawalaŋu mägayaw romgu.
+ 15:3 Psalm 69.9 + 15:9 Psalm 18.49; 2 Samuel 22.50 * 15:9 Gentiles + 15:10 Deuteronomy 32.43 + 15:11 Psalm 117.1 + 15:12 Isaiah 11.10 * 15:12 Isaiah * 15:12 Jesse * 15:18-19 Jerusalem; Illyricum + 15:21 Isaiah 52.15 * 15:24 Spain * 15:26 Macedonia; Achaia * 15:31 Judea