AMAWULIRO AMASA NGʼ
OLUUKA
OWEYAGAWANDIIKIRE
Enyanjula
Ekitabo, AMawuliro aMasa ngʼoLuuka oweyagawandiikire, kimo oku bitabo ebina ebiri omu Ndagaano eMpyaka ebisonzola oku bwomi bwa Yesu Kurisito. Buli kitabo ekimo kwebyo bakyeta bati, “Mawuliro agʼaMazima,” amakulu gaakyo “mawuliro amasa.” AMawuliro aMasa ago bagawandiikire ngʼoYesu amalire okufa, era abagawandiikire babbaire Matayo, nʼoMaako, nʼoLuuka, nʼoYokaana.
OLuuka iye tiyawandiikire ku byafaayo bya bwomi bwa Yesu byonkani, neye yawandiikire nʼoku bintu abeegi ba Yesu ebibakolere ngʼoYesu amalire okufa nʼokuzuukira, era ebyo yabiwandiikire mu kitabo kyʼebikole byʼabatume.
Mpaawo muntu amaite ekiseera ekituuce ekibawandiikiiremu amawuliro ganu, ooba ekifo ekibagawandiikiiremu, neye abakugu omu byʼeBbaibbuli abakira obungi baikirirya bati bayinza okubba bagawandiikire mu myanka gyʼe 70 oluzwanyuma lwʼokubyala oYesu.
Omuntu eyawandiikire niiye oLuuka, oyo eyabbaire omusawo wʼekizungu. Engeri egiyawandiikiremu nʼolutumu oluyakoleserye omukugawandiika biraga biti yabbaire musaiza musomi. OLuuka yatakire okuwandiika ngʼasonzola nakusani obwomi oYesu obuyabbairemu, era ngʼatumula engeri ebintu egibyabbairewo, kaisi byezye okugasa nʼabantu abandi omu kubisoma (1:1-3). Iye oLuuka tiyabbaire Muyudaaya (Bak 4:10-14) era yawandiikire omu ngeri abantu aBatali Bayudaaya egibayezya okutegeera. Ekyo kyeraga nakusani omu ngeri egyasonzolamu obulombolombo bwʼaBayudaaya (1:8).
AMawuliro aMasa ngʼoLuuka oweyagawandiikire gafaanana ino nʼago agali omu kitabo kya Matayo nʼomu kya Maako, olwʼokubba ebitabo ebyo byonabyona bisonzola ebintu ebifaanana era nʼengeri egibisonzolamu efaanana. Omu bitabo ebisatu ebyo, oLuuka niiye akira okusonzola ebikwata oku kubyala oYokaana omubatizi. Era oLuuka akalaatira oku kusoniya (3:3; 11:4; 17:3-4; 23:34; 24:47), era nʼokusaba (3:21; 5:16; 6:12; 11:1-12; 22:32).
Engeri egibyecaanamu
1. Enyanjula (1:1-4).
2. Okubyala oYesu era nʼengeri egibamutegekeremu omu buweererya (1:5–4:13).
3. Omulimo oYesu oguyakolere, okukirira nakimo ebyamagero ebiyakolere nʼebintu ebiyayegeserye (4:14–21:38).
4. Engeri oYesu egiyafiiremu, nʼengeri egibamuliikiremu, nʼengeri egiyazukiiremu (22:1–24:53).
1
Enyanjula yʼomuwandiiki
1 Owʼekitiisya eino oTeefiiro, abantu bangi beewaireyo okulangaasira nakusani nʼokuwandiika ebintu oYesu ebiyakolere mwiswe abantu ngʼali oku kyalo.
2 Bawandiikire bintu ebyo, badi ababiboneireku nakimo okuzwa oku ntandiika yaabyo ebibatukobeire, era ni bakola omulimo ogwʼokusalaania ekibono kya Kibbumba.
3 Zena owemmalire okunoonererya nakusani byonabyona oYesu ebiyakolere okuzwa oku ntandiika yaabyo, mmboine nti kisa okubikuwandiikira nga mbicaanire nakusani ngʼowebyabire bibbaawo.
4 Kinu nkikolere, kaisi omanyire nakimo amazima gʼebibono abantu abamo ebibakwegeserye.
Okubyala oYokaana oMubatizi bakulanga
5 Omu biseera okabaka oKerode oweyabbaire nga niiye afuga oBuyudaaya, wabbairewo okabona ogubeetanga bati Zakaliya, owʼomu kibbula kyʼabakabona ekibeetanga ekyʼAbbiya. OZakaliya yabbaire nʼomukaliwe nga bamweta Erizabbeesi, nga bonabona bʼomu lulyo lwa kabona Alooni eyasookeire nakimo omu Bayudaaya.
6 OZakaliya nʼomukaliwe babbaire batuukirirye omumaiso ga Kibbumba, nga babulaku ekyokubanenya omu byʼaMateeka era nʼebiragiro bya Musengwa oYesu byonabyona.
7 Neye babbaire badambaku omwana olwʼokubba Erizabbeesi yabbaire mugumba, tete bonabona ni babba nga bakairiire ino.
8 Lumo, oZakaliya yabbaire akola omulimogwe ogwʼobwakabona omumaiso ga Kibbumba, ngʼekibbulakye ekyʼabakabona ekiyabbairemu niikyo ekiri omu kiiwu.
9 Ngʼenkola eyʼabakabona oweyabbaire bamulondere na kalulu okwingira omu kifo ekitukulye, aduunyirye obubbaani.
10 Omu kiseera kyʼokuduunyirya obubbaani, abantu bonabona ababbaire bakumbaine, babbaire nza nga basaba oKibbumba.
11 Awo omalaika wa Musengwa ngʼayemereire oku lubba lwʼengalo endiiro olwʼekyoto kyʼobubbaani nʼabonekera oZakaliya.
12 OZakaliya oweyamuboine ni yeerinduka, entiisya nʼemukwata.
13 Omalaika nʼamukoba ati, “Zakaliya tiwaatya, olwʼokubba oKibbumba awuliire okwegairirakwo; omukaliwo Erizabbeesi yalikubyalira omwana mwisuka, nʼomuwa eriina oti, Yokaana.
14 Walisiima nʼosangaala ino, era nʼabantu abandi bangi balyesunga olwʼokumubyalakwe,
15 olwʼokubba yalibba mukulu omumaiso ga Musengwa iye oKibbumba. Tiyalikombaku nviinyo, newankubbaire ekiteemeerya ekindi kyonakyona. Balimwizulya oMwoyo oMutukulye ngʼakaali nʼokuzwa omu kida kya maaye.
16 Yaliirya aBaisirairi bangi eeri oMusengwa iye oKibbumba waabwe okuzwa omu kibbikibbi.
17 Balimuwa omwoyo nʼobwezye ngʼEriya ebiyabbaire nabyo, era niiye eyalyesooka oMulonde wa Kibbumba omumaiso nʼayaba ngʼalaabba eeri abantu okwiryayo emyoyo gya baiteeye bʼabaana eeri abaana baabwe. Era yaliirya abantu abajeemera oKibbumba omu nzira yʼabantu abasa, nʼategeka abantu okukuumirira oMusengwa.”
18 Awo oZakaliya nʼabuulya omalaika ati, “Ekyo nze mpezya ntya okukikakasa? Nze neekaiririire, nʼomukali wange yena mukaire ino.”
19 OMalaika nʼamwiramu ati, “Ninze oGabudyeri, ayemerera bulijo omumaiso ga Kibbumba nga mmuweererya, era niiye antumire okutumula na iwe, nʼokukukobera amawuliro ganu amasa.
20 Aale atyanu ngʼowobuusabuusire ebinkukobeire, ebyalibbaawo ngʼekiseera kyabyo kituukire, oyaba kweigala omunwa, obbe nga toyezya kutumula, paka oku lunaku ebyo olubyalibbeerawo.”
21 Omu kiseera ekyo, abantu babbaire bakuumiriire oZakaliya, era nga beewunya ekimulwisirye eino omu Yeekaalu.
22 Oweyawulukire nandi nʼayezya okutumula nabo, ni bamanyica bati wabbairewo ekinene ekyaboine omu Yeekaalu. Olwʼobutayezya kutumula, nʼabakoberanga ebintu mu kugerya-bugeri, era nʼasigala ngʼomunwa gwebbuunire.
23 Awo enakugye egyʼokuweererya ngʼokabona omu Yeekaalu owegyawoireku, nʼazwa e Yerusaalemi nʼakanga e wuwe.
24 Owewabitirewo ekiseera, Erizabbeesi omukaliwe nʼasuna ekida, era nʼamala emyeri mitaanu nga tabbutuka omu bantu, ngʼakoba ati,
25 “OMusengwa iye oKibbumba niiye anjezesyerye okusuna ekida, nʼankwatira ekisa omu kiseera kinu, nʼantoolaku okuswala okwʼobugumba okwembaire nakwo omu bantu.”
Okubyala oYesu bakulanga
26 Erizabbeesi yabbaire yankumala emyeri mukaaga ngʼali kida, oKibbumba nʼatuma omalaika oGabudyeri omu kibuga kyʼe Naazaleesi ekyʼomu kitundu kyʼe Galiraaya,
27 eeri omwala omuguna, eriinalye bati Malyamu. Omwala oyo yabbaire aikiriirye okufumbirwa omusaiza ogubeeta oYusufu, omwizukulu wa kabaka oDawudi.
28 OMalaika oweyatuukire egiri omwala oyo, nʼamukoba ati, “Nkusugiirye ino, era nkumanyikisya nti oli nʼenkabi mpitiriri. Era oMusengwa ali na iwe!”
29 OMalyamu ni yeeraliikirira ino olwʼebibono ebyo, era ni yeebuulya omu mwoyogwe ekibitegeeza.
30 Neye omalaika nʼamukoba ati, “Malyamu tiwaatya, olwʼokubba oKibbumba akuwaire enkabi.
31 Oyaba okubba ekida, obyale omwana mwisuka, era bamuwe eriina bati Yesu.
32 Yalibba wʼobwezye, era balimweta Mwana wa Kibbumba oNambulaku aMwagaagana. OMusengwa iye oKibbumba yalimuwa okubba kabaka ooti zeizawe oDawudi.
33 Yalifuga abaizukulu ba Yaakobbo emirembe gyonagyona, era obwakabakabwe tibwakuwaawo.”
34 OMalyamu nʼabuulya omalaika ati, “Ekyokubba ekida kyabbaawo kitya, nga timbangaku nʼomusaiza?”
35 OMalaika nʼamwiramu ati, “OMwoyo oMutukulye yalikwikaku, era amaani ga Kibbumba oNambulaku aMwagaagana ni gakumaamira. Kale omwana oguwalibyala yalibba mutukulye, era balimweta Mwana wa Kibbumba.
36 Era nʼekindi, omugandawo Erizabbeesi, newankubbaire nga bamwetanga omugumba, era nga atyanu mukaire, neye gunu mweri gwa mukaaga ngʼali kida. Era yena ayaba okubyala omwana mwisuka,
37 olwʼokubba eeri oKibbumba mpaawo kintu ekitayezeka.”
38 Awo oMalyamu nʼamukoba ati, “Nze ndi muweererya-buweererya wa Musengwa iye oKibbumba; kale njikiriirye, kibbe ngʼowookobere.” Awo omalaika nʼalekaawo oMalyamu ni yeeyabira.
OMalyamu acaalira Erizabbeesi
39 Omu naku egyo, nga bankumala okumukobera ebintu ebyo, oMalyamu nʼasetuka, nʼayaba mangu omu kibuga ekiri omu kyalo ekyo ekyʼensozisozi, ekyʼe Buyudaaya.
40 Era yaabire mu kisito kya Zakaliya, nʼasugirya omukaliwe Erizabbeesi.
41 Neye Erizabbeesi oweyawuliire oMalyamu ngʼamusugirya, omwana nʼasambasamba omu kida kyʼErizabbeesi. Era Erizabbeesi nʼaizula oMwoyo oMutukulye,
42 nʼayaminkirira ati, “OKibbumba akuwaire iwe enkabi okukiraku abakali abandi bonabona, nʼomwana oguwalibyala ali nʼenkabi.
43 Kale nze onu nsunire ntya ekitiisya kinu, dala omaaye wa Musengwa wange nʼaiza okuncaalira?
44 Owempuliire eigonolyo ngʼonsugirya, omwana nʼasambasamba omu kida kyange olwʼeisangaalo eryabbaire nalyo.
45 Oli wʼenkabi ino iwe eyaikiriirye ati ebyo oMusengwa ebiyakukobere byalituukirira.”
OMalyamu awuuja oKibbumba
46 Awo oMalyamu nʼakoba ati,
“Omwoyo gwange gugulumalya oMusengwa.
47 Era omwoyo gwange gusangaalira oKibbumba oMulokoli wange,
48 olwʼokubba ankwatiire ekisa
nze omuweereryawe onambulaku owaali.
Okuzwa atyanu, abantu abʼemirembe gyonagyona banjetanga wʼenkabi,
49 olwʼebikulu onyere obwezye ebyankoleire.
Eriinalye litukulye!
50 Era akwatira ekisa abo abamutya,
mu buli mulembe.
51 Alagire obwezyebwe omu byewunyo ebyakola.
Abʼamalala omu biseego byabwe, abasalaanicirye.
52 Ayanwire abʼobwezye oku ntebe gyabwe nʼabaica,
neye nʼagangamula abo abʼeiwooyo.
53 Abali omu kwetaaga abawaire ebintu ebisa bingi,
neye abasuni nʼababbinga nga badambaku akantu konakona.
54 Abbeereire omuweereryawe oIsirairi,
ngʼoweyasuubizire abazeiza baiswe.
55 Ayebukiirye okukwatira ekisa oIbbulaimu nʼeibyairerye emirembe gyonagyona.”
56 OMalyamu yamalire nʼErizabbeesi emyeri ooti misatu, kaisi nʼakanga e wuwe.
Okubyala oYokaana oMubatizi
57 Awo enaku gyʼErizabbeesi egyʼokubyala ni gituuka, era nʼabyala omwana mwisuka.
58 Abaliranwabe nʼabagandabe ni bawulira ngʼoMusengwa owamuwaire enkabi enyingi, era ni basangaalira aamo naye.
59 Awo omwana oweyayererye enaku omunaana, abantu ni baaba oku mukolo ogwʼokukomola omwana oyo. Babbaire baaba kumwerula iteeye oZakaliya.
60 Neye omaaye wʼomwana nʼakoba ati, “Kadi, nze tinjikirirya eriina eeryo! Omwana bamwete bati Yokaana.”
61 Kale era abaliranwabe ni bamukoba bati, “Ekyo kibba kitya, ngʼomu bʼolulyolwo mpaamu kadi moiza ogubeeta eriina eryo!”
62 Awo ni bakolesya okugerya, ni babuulya iteeye wʼomwana eriina eryataka beerule omwana.
63 OZakaliya nʼasaba ekipande ekyokuwandiikaku, nʼawandiika ati, “Eriina lyʼomwana niiye oYokaana.” Awo bonabona ni beewunya.
64 Era nʼamangu ago omunwa gwa Zakaliya ni gubbunulukuka, nʼolulumirwe ni lusibinduka, nʼatandiika nʼokutumula ngʼawuuja oKibbumba.
65 Awo abantu bonabona ababbaire babaliraine ni batya. Era ebibono ebyo byonabyona ni bisaalaana omu kitundu kyonakyona ekyʼe Buyudaaya ekyʼensozisozi ekyo.
66 Kale abantu bonabona abawuliire ebintu ebyo, ni bibaingira omu myoyo, era ni bakoba bati, “Olwo omwana oyo yalibba muntu wʼengeriki?” Bakobere ekyo olwʼokubba baboine obwezye bwa Musengwa nga buli oku mwana oyo.
Olwembo lwa Zakaliya
67 Awo oZakaliya oiteeye wa Yokaana, nʼaizula oMwoyo oMutukulye, nʼawa obunaabbi, ngʼakoba ati:
68 “Tuwuujenge oMusengwa iye oKibbumba wa Isirairi,
olwʼokubba acaaliire abantube era abanunwire.
69 Atuwaire oMulokoli owʼobwezye,
azwera omu lulyo lwʼomuweereryawe okabaka oDawudi,
70 ngʼoweyasuubizire eira ngʼabita omu banaabbibe abatukulye,
71 okutulamya abalabe baiswe,
era nʼokututoola omu bwezye bwʼabo bonabona abatucaawa,
72 ngʼoweyasuubizire okukwatira abazeiza baiswe ekisa,
nʼokwebukirya endagaanoye entukulye,
73 nga niikyo ekirayiro ekiyalayiriire oIbbulaimu ozeiza waiswe,
74 ati yalitutoola omu bwezye bwʼabalabe baiswe,
kaisi twezye okumuweereryanga anambula kutya,
75 nga tuli batukulye era abatuukiriire omumaisoge nʼobwomi bwaiswe bwonabwona.
76 Era na iwe omwana, balikweta naabbi wa Kibbumba oNambulaku aMwagaagana,
olwʼokubba walyesooka oMusengwa nʼoyaba omumaiso, okumwewulirya enzira,
77 nʼokumanyikisya abantube oti, yalibalokola,
ngʼabasoniya ebibbibibbi byabwe,
78 olwʼokubba oKibbumba waiswe aizwire ekisa.
Era olwʼekisa ekyo yalitucaalira ngʼamoleka nakusani ooti isana eryankuzwayo,
79 nʼayakira abo abali omu bwomi bwʼekibbikibbi nʼomu kiiriirye ekyokufa kwʼomu mwoyo,
era nʼokulungamya ebigere byaiswe omu nzira eyʼeidembe.”
80 Omwana nʼayaba ngʼakula, era nga yeeyongera amaani omu mwoyo, nʼabbanga omwidungu paka oku lunaku oluyeeragisiirye eeri abantu bʼe Isirairi.